1. IULIANUS. Existimo ego sollicitum lectorem posse mirari, cur cum opusculum meum certo librorum numero, ex scribentium sollemnitate distinxerim, tamen libri alterius solvam in altero quaestiones; unde est illud quod in tertio volumine disputavi, Apostoli sensus, qui per unum hominem peccatum in mundo intrasse dixit 1 (quo numero opinionem mali originalis oppressit), illud quod ex uno Abraham generatio Iudaeorum descendisse perhibetur 2, nihil vel exigui intulisse concussus. Id autem putet lector iste, cui nunc satisfacere instituo, in secundo debuisse volumine collocari. Norit igitur, hanc responsionis fidem, qua etiam illa quae putantur intermissa, vel in libro sequenti supplentur, nec quidquam incommodare certamini, nec de ulla festinationis perturbatione, sed tam de causarum necessitate, quam de consilii ratione contingere. Suppetit vero magnorum ingeniorum copia, quorum exemplis talis stili consequentia vindicetur; sed inepta iactatio est, ad defensionem simplicis negotii sonantia priscorum nominum advocare suffragia, et securitatem facti reddere defensione suspectam. Secundum ergo librum, quem asserendis Apostoli sententiis destinaram, ne in nimiam longitudinem levium quaestionum proferret adiectio, disputatione necessaria terminavi. Verum quia munere seriae dissertationis impleto, libuit etiam ineptis quaestionibus obviare, et tardissimorum quorumque, qui et frigidis possunt obiectionibus permoveri, placuit habere respectum, tertio libro qualiter ex uno multi nati dicerentur ostendi. Est tamen etiam decentissimum, si volumen sequens prioris debitum luat, ut et magna inter libros videatur esse concordia, et ad cognitionem totius operis invitentur legentes; cum et si dilata in primis aliqua aestimaverint, intellegunt praetermissa non esse. Ostenso igitur fidei et industriae operis convenire quod fecimus, congrediamur cum Manichaeis pro Dei operibus et legibus; ab illis naturalis mali deformitatem, ab istis iniquitatem iudiciorum feralium repellentes; docentes in istarum praeceptis nihil de bono suo perdidisse iustitiam, in illorum seminibus nihil de malo suo diabolum miscuisse; haec postremo digna esse Deo rectore, illa Deo dignissima conditore.
AUGUSTINUS. Congressionem tuam Manichaei, ne in nostra congressione superarentur, pro auxilio magno sumerent, nisi et vos cum eis fides catholica superaret; quandoquidem discordiam concupiscentiarum carnis et spiritus, et miserias generis humani, quibus plena est natura mortalium, incipientes a fletibus et calamitatibus parvulorum, propterea non sinuntur duarum, quas inducunt, naturarum commixtioni tribuere; quia haec omnia naturae peccato vitiatae, quam Deus bonam condidit, nec vitiatam fecunditatis munere et bono opificio suo deserit, auctoritate divina et verissima ratione tribuuntur. Quod vos negantes, arma quidem quibus vincuntur, conamini infringere; sed tam sunt firma et invicta, ut sive illis ad vos, sive vobis ad illos transfixis et peremptis perveniant, utrosque prosternant.
2. IUL. Quibus duobus si creditis, id est Dei nec opera mala esse, nec iniqua iudicia; totum traducis dogma conteritur: sicut e regione, traducis impietate suscepta, haec duo, conditio Dei atque iudicatio, per quae solum Deus potest intellegi, destruuntur.
AUG. Nec opera mala sunt Dei, quando et de malis quibuscumque bene operatur, et parvulis, quod de massa per primi hominis praevaricationem perdita bene operatus est, etiam sanandis benigne opitulatur; nec iniqua iudicia, quando gravi iugo super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum 3, nonnisi peccatorum merita ulciscitur. Haec cum creduntur atque intelleguntur, et Manichaeorum et Pelagianorum error exstinguitur; Manichaeorum scilicet, quia mala ista generis humani volunt deputari nescio cui mali principio aeternitati Dei coaeterno; Pelagianorum autem, quia nolunt imputare peccato.
3. IUL. Iam ergo ea quae contexuit lacerator naturalium, ponderemus; sed ut rerum, quae mutua sunt responsione perplexae, lectori nostro tam intellegentia quam discretio suggeratur, quo genere obluctetur, admoneo. Profitetur scriptis obviare nostris, quae ad se ait in brevi chartula destinata, et ponit aliquas sententiarum mearum particulas atque suggillat, quae in meo opere non tenentur.
AUG. Deo gratias, quod ipsis quattuor libris tuis, unde ille quod voluit, sicut voluit, excerpsit, cuius ad me chartula missa pervenit, sex libris meis ad cuncta respondi. Puto quod ibi non es dicturus, aliqua me redarguere voluisse, quae in tuo opere non tenentur; quod et si dixeris, idque probaveris; etiam gratulari debeo, non te dixisse, quae dicere non deberes; atque utinam quaecumque verba tua rectissime reprehenduntur, nulla omnino dixisses.
4. IUL. Loquitur ergo ad Valerium: Attende quibus se existimat adversum nos huic praemisso titulo consonare; Deus - inquit - qui Adam ex limo fuerat fabricatus, Evam construxit e costa, et dixit: " Haec vocabitur Vita, quoniam mater est omnium viventium " 4. Non quidem ita scriptum est, sed quid ad nos? Solet memoria falli in verbis, dum tamen sententia teneatur. Nec Evae nomen ut appellaretur Vita, Deus imposuit, sed maritus. Sic enim loquitur: " Et vocavit Adam nomen uxoris suae "Vita", quoniam mater est omnium viventium " 5. Stupenda doctoris eruditio, qui ne paululum quidem a Scripturarum sinit sermone deflecti. Imperitiam nostram arguit; sed oblivioni veniam dare dignatur, qua factum erat ut ego dicerem nomine Vitae a Deo mulierem nuncupatam; ita per occasionem brevem, et eruditus apparere studuit, et benignus. Sed ut non est admiranda diligentia, nominatorem feminae comperisse; ita impudentia non ferenda est, velle ignoscere quod culpare non possis. Non enim ita in meo opere legitur, sicut in commentis huius tenetur. Ego quippe posito legis testimonio, quod dixisse rerum Creator ostenditur: " Non est bonum solum esse hominem; faciamus ei adiutorium simile sui " 6. Quid est hoc - inquio - " Non est bonum esse solum hominem "? Numquid Deus aliquid fecerat, quod non bonum iure dici posset; maxime qui omnia non solum bona, sed etiam bona valde fecerat? Quomodo ergo ait: " Non est bonum solum esse hominem "? quo sermone non reprehenditur creaturae status, sed ostenditur humano generi perniciosam unionem esse potuisse, nisi ministerio diversi sexus successio germinasset. Nam si etiam Adam speretur potuisse immortalis fieri, nisi deliquisset; tamen manifestum est, patrem eum numquam fieri potuisse, nisi reperisset uxorem, quae de latere dormientis assumpta, prima compellatione cui operi parata esset audivit: " Haec vocabitur Vita, quoniam mater est omnium viventium ". Quo sermone monstratum est, neminem deinceps hominum vel esse posse, vel vivere, qui non conceptus beneficio substitisset 7. Cum ergo clareat, in re quidem non magni ponderis, tamen nihil a me ita fuisse prolatum, ut illud praeter impudentiam singularem quisquam possit arguere; inusta est nota publicae falsitatis egentissimo omnium, qui cum vult donare quod non tenet, uno tempore pariter delinquit, et penuria iuris, et ambitu largitatis.
AUG. Si non tu ita posuisti Libri verba divini, sicut ego in illa chartula inveni; non tibi, sed ei qui sic scripsit, ignovi; cui ambo debemus ignoscere. Si autem me putas non hoc invenisse in chartula, sed tamquam hoc invenerim, ideo mendaciter illa verba posuisse, ut esset quod tribuerem quasi errori tuo; nunc tibi certe, quod tam male ac falso de me fueris opinatus, ignosco.
5. IUL. Postquam ergo hoc tali gravitate reprehendit, pergit ad reliqua, ac patronum suum commonet, ut his quae sequuntur attendat. Deus igitur - inquit - maris creator et feminae, convenientia generationibus membra formavit. Sed hoc tantum de capite dictorum meorum inserens, praetermissis plurimis omnino versibus, quibus novitas potissimum inculcatur animarum nihil aut carni aut semini debentium, subdit illum meum: Ita gigni corpora de corporibus ordinavit; quorum tamen efficientiae potentia operationis intervenit, omne quod est, ea administrans virtute, qua condidit. Si igitur non nisi per sexum fetus, non nisi per corpus sexus, non nisi per Deum corpus; quis ambigat fecunditatem Deo iure reputari? 8 Postquam haec itaque de meo posuit, commendat quoniam catholice ea dicta etiam ipse fateatur. Quis non ergo putaret hominem fuisse mutatum? Verum non fit immemor sui; sed similem conditionem arbitratur pravi dogmatis et pudoris, ut etiam illud perspicuo reparetur exitio, sicut hic assiduo durescit attritu. Probat ergo sententiam meam, et ferrum praeiudicii in fidem suam spontaneo defigit amplexu; sed post haec quasi integer virium, autumat superesse quo dimicet. Sic enim sequitur: Post haec quae veraciter et catholice dicta sunt, immo in divinis Libris veraciter scripta, non autem ab isto catholice dicta sunt, quia non intentione catholici pectoris dicta sunt; iam propter quod ea dixit, Pelagiana et Caelestiana haeresis incipit introduci. Namque attende quid sequitur. Hic denuo nostra dicta subiungit: Quid ergo suum diabolus cognoscit in sexibus, per quod fructum eorum iure possideat? Diversitatem? Sed haec in corporibus est, quae Deus fecit. Commixtionem? Sed non minus benedictionis quam institutionis privilegio vindicatur. Vox enim Dei est: " Relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori, et erunt duo in carne una " 9; vox Dei est: "Crescite et multiplicamini, et replete terram " 10. An forte ipsam fecunditatem? Sed ipsa est instituti causa coniugii 11. Ad quod respondit, quia nec diversitatem sexuum, nec commixtionem, nec fecunditatem diabolus cognoscat in sexibus, per quod fructum eorum iure possideat; sed his omnibus absolutis invenit quod diabolo deputaret, nostramque honestatem nomine timoris incessit, qui inter tot corporum sexuumque munera, veriti simus carnis concupiscentiam nominare. Sic ergo adversum me patrono suo loquitur: Sed iste in his omnibus noluit nominare concupiscentiam carnis, quae non est a Patre, sed ex mundo est 12; cuius mundi princeps dictus est diabolus; qui eam in Domino non invenit, quia Dominus homo non per ipsam ad homines venit. Unde dicit etiam ipse: " Ecce venit princeps mundi huius, et in me nihil inveniet " 13; nihil utique peccati, nec quod a nascente trahitur, nec quod a vivente additur. Hanc iste noluit nominare in his omnibus, quae commemoravit, naturalibus bonis, de qua etiam nuptiae confunduntur, quae de his omnibus gloriantur. Nam quare illud opus coniugatorum subtrahitur et absconditur etiam oculis filiorum, nisi quia non possunt esse in laudanda commixtione sine pudenda libidine? De hac erubuerunt etiam qui primi pudenda texerunt 14; quae prius pudenda non fuerunt, sed tamquam Dei opera praedicanda atque glorianda 15. Egi quidem, beatissime pater Flore, in primi operis quattuor libellis causam nuptiarum, causam commixtionis, causam corporum, causam sexuum, causam operis Dei, causam postremo aestimationis Dei, quae necessario, ut operum suorum probitate laudatur, ita eorum sauciatur infamia; ac per totum scriptorum opus, nec formationi corporis aliquid diabolum addidisse nec sensui, inobumbrabilis omnino veritas approbavit; et ideo opinionem traducis de Manichaei luto haustam esse, perdoctum est.
AUG. Quomodo egeris in illis quattuor libris tuis, et quomodo nostra responsione fueris confutatus, ut te nihil egisse clareret, qui et meos et tuos legunt, non difficulter intellegunt. Quamquam et cum tui non leguntur, sed tantummodo mei, apparet in eis vestrum haereticum dogma destructum. Sed cum meo uni, quattuor illis tuis sic responderis, ut eius vix partem attingeres tertiam, nullamque refelleres; tantum de illis praesumpsisti, ut contra unum alterum meum in eadem causa, istos tuos octo conscripseris, quasi me non vincendum firmamento disputationum, sed numero voluminum putaveris esse terrendum; usque adeo quippe quadrupla illa responsione nihil te profecisse sensisti, ut haec tibi octupla necessaria videretur. Si ergo talibus incrementis loquacitas tua promovetur; quem non terreat, non veritas, sed numerositas librorum tuorum, quam computare me piget? Homo enim stupenda ubertate facundus, qui prius uni meo tuos quattuor, et alteri meo tuos octo putasti esse reddendos; quis non timeat ne forte sex libris meis amplius quam mille tuos reddere mediteris, si uni eorum qui prior est, iam sexdecim reddas, atque ita singulos quosque sequentium duplicato praecedente numero persequaris, ostendens nobis quam multum loquaris non intellegendo quae loqueris?
6. IUL. Tamen cum hoc ibi satiatissime constet effectum, breviter licet, in praesenti quoque disputatione repetetur. Convertamur ergo ad ipsum, cuius cum eruditione decertamus. Annuis nempe, a nobis recte fuisse collectum, quia si fetus non nisi per sexum, si sexus non nisi per corpus, si corpus non nisi per Deum exstitisset, ambigi non posset fecunditatem ad Dei opera pertinere, nihilque suum in sexibus agnoscere principem tenebrarum, propter quod fructus eorum iuris sui assertione retineret; quia et diversitas pertinebat ad sexum, et commixtio ad membrorum diversitatem, et fructus fecunditatis ad Deum, qui etiam generantium fuerat institutor; ac per hoc nihil remanserat propter quod diabolo esset commixtionis adiudicanda fertilitas. Quod ergo tibi putas vel solatium vel praesidium a sermonis mei honestate conferri, quia nolui in hoc loco carnis concupiscentiam nominare? Quod etsi in omni opere silentio praeterissem, nihil tamen vituperationis aut iniuriae res illa susciperet, quae honestioribus signata nominibus vindicabatur, et clarissimis quidem intellegentiae vocibus. Fac igitur me prudentius, quam suscepti negotii ratio petebat, tegere voluisse silentio nomen eius rei, quam tegimus amictu; num ideo totius rationis, totius veritatis iactura facienda est? Num ideo negotiorum arbiter intellectus iacebit, quia est aliquid, quod ut ante oculos, ita ad aures non semper decore possit adduci? Verumtamen quid deformitatis habet, carnis concupiscentiam nominare; quam et ego appellavi, cum poposcit locus; et tu licet indomabilem te eam sentire confirmes, tamen crebro commemoras?
AUG. Domabilem dico, id est, carnem, sed expugnatoribus, non laudatoribus eius.
7. IUL. Porro hinc post modicum: Per quid igitur sunt sub diabolo parvuli, qui de corporibus nascuntur quae fecit Deus, de commixtione sexus quem distinxit formando, sed benedicendo coniunxit, et fecunditatem inserendo multiplicavit Deus, et ipsos parvulos de materia seminis fecit Deus? Si per Deum materiam corporum, per Deum genitalia corporum, per Deum commixtionem genitalium, per Deum etiam vim seminum, per Deum quoque omnium nascentium formam atque vitam existere confiteris; quid putas remansisse, propter quod diabolo tot Dei opera transcribas? 16 Ergo haeresim vocas alterius disputationis corpus, cuius membra omnia recta atque catholica confiteris.
AUG. Novatianos, Arianos, Eunomianos, aliosque nonnullos, nonne etiam cum totum Symbolum confessi fuerint, vocamus haereticos? Ut ergo alia taceam pertinentia ad haeresim vestram; quomodo vos non vis vocemus haereticos, qui negatis parvulos erui de potestate tenebrarum, quando transferuntur ad Christum, in quibus accepturis Spiritum Sanctum tota antiquitus Ecclesia, quae laudat nomen Domini a solis ortu usque ad occasum, exsufflat et exorcizat spiritum immundum?
8. IUL. Nam postquam collectionem nostram, quae tanta est veritate munita, ut in te tota ferretur, nec convicio eam temerare quiveris, Deo adigente laudasti, effectum tamen eius accusas.
AUG. Quem dicis eius effectum, non intellegis esse vestrum defectum. Ex his enim veris quae dicitis, quasi catholici, non efficitur illud quo estis haeretici. Namque ut catholici dicitis quod per sexum sit fetus, per corpus sexus, per Deum corpus, unde fecunditas Deo iure deputatur. Sed numquid ideo non inde talis nascitur homo, qui non sit sine sorde peccati, etiamsi unius diei sit vita eius super terram 17? Non igitur illa vera dicendo, sed hoc quod itidem verum est negando, estis haeretici. Quia utique Deus non est auctor fatuitatis, et tamen auctor est fetus, et quando nascitur fatuus. Sic intellege, si potes, innasci homini ex origine vitium, cuius non sit auctor Deus, cum creator ipsius hominis non sit nisi Deus. Memento sane exorbitasse te a tuo dogmate, quo negatis operari Deum in hominum mentibus voluntatem. Nam ego verba tua, quae confiteor et a Catholicis dici, voluntate laudavi, quae me tamen dicis Deo adigente laudasse. Ecce quomodo Deus in nobis operatur et velle 18, quod soletis et contra Apostolum vos negare.
9. IUL. Si igitur - inquio - non nisi per sexum fetus, non nisi per corpus sexus, non nisi per Deum corpus; quis ambigat fecunditatem Deo iure reputari? Hoc tam certum est, ut etiam tua in suam laudem ora concusserit. Verum post praeconium huic a te loco redditum, haeresim admones introduci, cum ea quae subdidi, nihil aliud quam quae praemissa fuerant, admota explanatione geminaverint.
AUG. Numquid in his, quae vera te dixisse concesseram, dixeras: Quid ergo suum diabolus cognoscit in sexibus? 19 Hic enim coepisti introducere sensum haeresis vestrae; quasi propterea non possit diabolus aliquid suum cognoscere in sexibus, quia per creatorem Deum est corpus et sexus; cum diabolus et bonum Dei et malum diaboli etiam in se ipse cognoscat, illud scilicet in sua natura, illud in vitio. Sic et in sexibus agnoscit ille quae Dei sunt, sicut et ipsum sexum, et corpus, et spiritum; sed agnoscit et suum, quo caro concupiscit adversus spiritum; illa enim sunt a Creatore, cuius vindictam vitare non potuit; hoc vulnere quod inflixit.
10. IUL. Aio enim: Quid ergo suum diabolus cognoscit in sexibus, ut fructum eorum, sicut dicis, iure possideat? Diversitatem? Sed haec in corporibus est, quae Deus fecit. Commixtionem? Sed non minus benedictionis, quam institutionis privilegio vindicatur. An forte ipsam fecunditatem? Sed ipsa est instituti causa coniugii. Quid hic ergo novum fuit; quid a superiore quam probaveras conclusione dissentiens, quod post laudem vituperandum putares? Certe nihil: ac per hoc quid de tam foeda varietate colligitur? Cum a me videlicet disputatio innovata non sit, a te vero sit aestimatio meorum dictorum permutata, teterrimam esse intentionem tuam, et rationem imbecillam.
AUG. Miraris quod post laudem operum Dei, vituperavi insidiosam interrogationem tuam; interrogans quippe dixisti: Quid igitur suum diabolus cognoscit in sexibus? 20 Et volens persuadere quod nihil suum cognoscat in sexibus, ea commemorasti, quae vere ad diabolum non pertineant, diversitatem scilicet, qua femininus a masculino diversus est sexus; et commixtionem, qua ut filii generentur, sexus uterque miscetur; et fecunditatem, qua ipsi filii generantur. Haec omnia fatemur futura fuisse in paradiso, etiamsi nemo peccasset; sed illa ibi futura non erat, quam senserunt, quando pudenda texerunt, qui priusquam peccarent, nudi erant, et non confundebantur. Hanc tu concupiscentiam carnis, qua caro concupiscit adversus spiritum 21, sine qua nullus hominum nascitur, et hanc discordiam carnis et spiritus, quam didicit catholicus Doctor, Pelagii vestri tam excellenter ore laudatus, per praevaricationem primi hominis in nostram vertisse naturam 22; hanc ergo tu quare tacuisti? Qui interrogans quid suum diabolus cognoscat in sexibus, alia nominasti quae diaboli non sunt, et hoc quod eius est tuae interrogationi reddere noluisti. Hanc interrogationem tuam dolosam reprehendi, non divina opera quae iure laudavi.
11. IUL. Et quod laudas catholica, pavoris tui esse, non fidei.
AUG. Ille in laude catholica novit nostram fidem, qui per illam vestrum demonstrat et expugnat errorem.
12. IUL. Quod ergo laudata vituperas, non esse iudicii, sed furoris.
AUG. Non laudata vitupero: sed laudavi quae vera dixisti; vituperavi autem quod insidiose interrogasti, videns quid tibi respondendum esset, atque ita hoc tacens quasi non esset. Hoc utrum iudicii sit, an furoris, videbis, si a furore conquieveris.
13. IUL. Quo furore quidem numquam cariturus es, nisi prius obscenum dogma reieceris; quia inter paenitentiae pudorem, numquam tamen a Christianis aversatum, et argumentationis inopiam, graves perferens Symplegadas, necesse est ut bona dicta quibus obrueris, aut sequaris, aut laceres.
AUG. Non sunt bona dicta, Iuliane, negare Christum parvulis esse Iesum, aut Iesum, id est Salvatorem, ita esse parvulis confiteri, sicut universae mortali creaturae, unde dictum est: Homines et iumenta salvos facies, Domine 23. Non propterea ille veniens in similitudine carnis peccati tale nomen accepit; sed: Vocabis, ait angelus, nomen eius Iesum; ipse enim salvum facies populum suum a peccatis eorum 24. Non sunt bona dicta, ab hoc populo parvulos separare, et ideo Christum dicere etiam illis esse Iesum, quia salvos eos facit, non a peccatis, sed a scabiolis eorum. Resipisce, obsecro: puto quod non ex parentibus ista credentibus natus es; et certe in Ecclesia non ista credente renatus es.
14. IUL. Videamus tamen quid sententiarum mearum arripueris, quod nomine erroris incessas. Sed iste - inquis - in his omnibus nominare noluit concupiscentiam carnis, quae non est a Patre, sed ex mundo est; cuius mundi princeps dictus est diabolus; qui eam in Domino non invenit, quia Dominus homo non per ipsam ad homines venit 25. Dixisti certe me haeresim introducere, ad quod probandum nulla mea dicta subiungis.
AUG. Illa dicta tua subiungo, quibus interrogasti, quid suum diabolus cognoscat in sexibus 26. Dolose quippe ista dicebas, quando concupiscentiam carnis, cuius plerumque motibus necesse est resistere etiam casta coniugia, videbas, et tacebas, et me interrogatione fraudulentissima, quasi nihil esset quod responderi posset, urgebas. Aut si non videbas, profecto haeresim vestram ipsa caecitate introducebas.
15. IUL. Sed ais me noluisse concupiscentiam carnis nominare. Qui nolui nominare, tacui; et si tacui, nihil quod reprehenderes sum locutus: quis ergo errorem persuadet tacendo? O nova criminum et hactenus inaudita portenta! Silentio meo ait perversum dogma componi!
AUG. Non silentio, sed dolosa interrogatione, sicut superius demonstravi. Quamquam et silentium merito reprehenditur, quando id quod dicendum fuit, ideo non dicitur, ne interrogationi responderi potuisse cernatur.
16. IUL. Expendat hoc prudentia omnis, et rideat orationis invidiam nomine taciturnitatis ostensam. Confiteris igitur me nihil dixisse quod possis arguere.
AUG. Immo vero, rectissime arguitur quod interrogando dixisti. Ut enim nihil esse putaretur, quod tibi responderi posset, illud quod posset, tu dicere noluisti. Aut certe ipsam cur non arguo caecitatem, qua id nec videre potuisti?
17. IUL. Tu sane nostrum vexando silentium, protulisti quod olim quidem defendi non potuit; nunc vero postquam Manichaei epistola, cuius in libro tertio sententias posui, venit ad publicum, nec celari potest.
AUG. Concupiscentiam carnis nec Manichaeus veraciter vituperat, nec tu veraciter laudas; ille, quia nescit unde hoc sit malum; tu, quia negas malum; ille, quia eam permixtae nobis naturae tribuit alienae; tu, quia eam nostrae non vis esse vitiatae; ille, quia per illam credit corrumpi Dei partem; tu, quia per illam dehonestare conaris etiam paradisi felicitatem.
18. IUL. Noluit - inquit - nominare concupiscentiam carnis, quae non est a Patre, sed ex mundo est; cuius mundi princeps dictus est diabolus: qui eam in Domino non invenit, quia Dominus homo non per ipsam ad homines venit 27. Verbis ergo ipsius Manichaei, concupiscentiam carnis non a Deo factam, sed a mundo, cuius tamen mundi principem diabolum dicis, conditam profiteris.
AUG. Numquid ego dico diabolum principem mundi, et hoc Dominus ipse non dicit? Numquid hoc ego dixissem, nisi ipsum dixisse legissem? Quod cum et ipse legeris, cur obiciendum mihi putasti? Nec tamen ideo diabolus princeps est caeli et terrae, et omnis caelestis terrestrisque creaturae, secundum quod dictum est: Mundus per eum factus est; sed quia mundi nomine appellatus est orbis terrae in hominibus, qualibus plenus est, secundum quod dictum est: Et mundus eum non cognovit 28; secundum quod dictum est et diabolus princeps mundi huius 29; secundum quod dictum est: Mundus in maligno positus est 30; secundum quod dictum est: Quia vero de mundo non estis, propterea odit vos mundus 31; et innumerabilia talia. Ac per hoc, mundum, Scripturis sanctis docentibus, pro differentia sententiarum, nunc in bono accipimus, nunc in malo. Ad bona eius pertinent caelum et terra, et omnis in eis Dei creatura; ad mala eius pertinent concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et ambitio saeculi, vel, sicut ipse posuisti, superbia vitae. Sicut ergo nunc in bono, nunc in malo legitur mundus; sic lege, si potes, aliquando in bono positam concupiscentiam carnis, vel concupiscentiam oculorum; sed sic non invenies, sicut nec superbiam vitae, quod illis duobus malis additum est tertium.
19. IUL. Ideo autem dixi eloquiis te usum omnino Manichaei, quia etsi in apostoli Ioannis Epistola nonnulla ex his verba teneantur; tamen quia certum est, non ibi illum Ecclesiae magistrum aut de carne, aut de sensu carnis, aut de concupiscentia nuptiali, quidquam tale sensisse, quale Manichaeus verborum eius usurpatione componit; non iniuria eius verba esse dixi, cuius sensui serviebant, ut eloquia intentionis suae merito censeantur; et sicut apud sanctum Ioannem apostolica sunt dignitate reverenda, quia insinuant veritatem, ita apud Manichaeum obumbrata illorum signa non expressa videantur.
AUG. Quid addis nuptiali, et dicis de concupiscentia nuptiali, ut vestias pudendam susceptam tuam nomine honesto nuptiarum? Concupiscentiam carnis dixit apostolus Ioannes, non concupiscentiam nuptialem; quae posset esse in paradiso, etiam si nemo peccasset, in appetitu fecunditatis, non in pruritu voluptatis; aut certe spiritui semper subiacens, ut non nisi spiritu volente moveretur; numquam adversus spiritum concupiscens, ut et spiritus adversus eam concupiscere cogeretur. Absit enim ut in loco tantae felicitatis, et in hominibus illic tanta pace felicibus esset ulla discordia carnis et spiritus.
20. IUL. Apostolus quippe Ioannes cum ad virtutum omnium fastigium provocaret fideles, et studium sanctitatis ad altitudinem dominicae conversationis extenderet, ad compendium, mundi totius nomine universa praesentium bonorum et iucunditatum irritamenta concludens: Nolite - inquit - diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est caritas Patris in eo; quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum est, et superbia vitae; quae non est ex Patre, sed ex mundo est; et mundus transit, et concupiscentia eius; qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum 32. Quantum ad superficiem verborum respicit, odium omnibus indicit elementis, et mundum et cuncta quae in mundo sunt, non esse ex Patre, neque diligi debere denuntiat.
AUG. Inaniter ista dicis: nullus vel idiota catholicus sic isto loco accipit mundum, ut de elementis aliquid cogitet. Neque enim et ubi dicit de Domino Christo: Ipse est propitiatio peccatorum nostrorum; non solum nostrorum, sed et totius mundi 33; ita quisquam desipit, ut etiam elementorum hic exsistimet intellegenda esse peccata. Totum hoc ergo quod isto modo dicitur mundus, non nisi in hominibus intellegitur, qui sunt per totum mundum, id est, toto, quaquaversum incolitur, orbe terrarum. Ipsam denique humanam vitam qua non secundum Deum, sed secundum hominem vivitur, mundum hoc loco appellavit Apostolus. Ideo diligi vetat, et dicit: Omnia quae in mundo sunt, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et ambitio saeculi, vel superbia vitae; quae non est a Patre, sed ex mundo est 34. Tu, si quid potes, in bono aliquando nominatam, Scripturarum sanctarum loco ullo, concupiscentiam carnis ostende; et noli apertis rebus nebulas loquacitatis offundere.
21. IUL. Certe Apostolus est, et praecipua Domino Iesu caritate dilectus; tamen nisi intentionem eius, vel Evangelium quod scripsit, vel Epistolarum gravitas indicaret, verba ista quae posuimus, ita nullum possent rebus afferre praeiudicium, ut Scripturis omnibus, quae mundum a Deo factum asserunt, cedere cogerentur. Verum ipse Evangelii quod conscripsit, reverendo se communivit exordio. Deus - inquit - erat Verbum; per ipsum facta sunt omnia, et sine ipso factum est nihil. Ac deinceps: Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum; in hoc mundo erat, et mundus per ipsum factus est. Itemque: Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis 35. Quibus testimoniis nihil in sensibus suis obscuritatis reliquit; sed ostendit Deum se nosse et asserere totius mundi, atque eorum quae in mundo sunt omnium conditorem, Manichaeisque nullum ad sententias suas accessum patere perdocuit. Quoniam qui omnium naturarum Deum asserit creatorem, abutitur, sine fidei dispendio, substantiarum nominibus, ad significationem cupiditatis immodicae.
AUG. Sed tu concupiscentiam carnis, nec quando immodica est, vis intellegi malum esse, sed bonum, eosque potius bono male uti, qui ea utuntur immodice. Ac per hoc, si concupiscentia carnis bonum est; profecto et modica bonum est modicum, et immodica bonum est immodicum; sed modica uti, hoc est, ut dicis, bono bene uti; immodica vero uti, hoc est, ut dicis, bono male uti. Sicut vinum procul dubio bonum est; omnis enim creatura Dei bona est 36; et qui modico vino utitur, bono bene utitur; qui vero immodico vino utitur, bono male utitur. Sed Ioannes numquam diceret vinum a Patre non esse, sicut concupiscentiam carnis dixit a Patre non esse. Non igitur invenis, quae concupiscentia carnis non sit a Patre; quia et immodica bonum est apud te; et ille potius non est bonus, qui bono immodico utitur, id est, qui bono male utitur. Quid ergo dubitas breviter aperteque dicere, quod obscure longis anfractibus dicis, quod dixit Ioannes falsum esse, et te verum dicere? Falsum est enim quod ille ait: Concupiscentia carnis non est a Patre; a quo sunt omnia naturalia bona; si concupiscentia carnis, ut dicitis, et tunc bona est, cum ea quisque immodica utitur; sed ille malus est qui bono male utitur.
22. IUL. Praecipit ergo non diligi mundum, neque ea quae in mundo sunt; et dicit quoniam dilectoribus saeculi Dei caritas inesse non possit: sed non ut hoc nomine dilectionis a saeculo submovendae, alterum eius quam Deum verum intellegi faciat conditorem; verum ut agnoscant fideles, nullas praesentis vitae cupiditates praeferendas esse virtutibus, ne mens eorum aut comparandis opibus, aut conquirendis voluptatibus occupata, a christianae, quae vera est, philosophiae deducatur vigore. Quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum est, et superbia vitae; quae non est ex Patre, sed ex mundo est; et mundus transit, et concupiscentia eius; qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum 37. Mundi ergo nomine, mores hominum nihil post hanc vitam esse autumantium, diversasque mortalium tam pompas quam luxurias indicavit.
AUG. Ergo si mundi nomine, mores hominum nihil post hanc vitam esse autumantium, diversasque mortalium tam pompas quam luxurias indicavit; in his sunt illa quae esse dixit in mundo, et a Patre non esse; in quibus primum locum tenet tua illa pulchra suscepta, concupiscentia scilicet carnis. Sed tu videris, in moribus hominum nihil post hanc vitam esse opinantium, voluisse intellegi oculorum concupiscentiam, quoniam his rebus quas vident inhaerendo, nolunt ea quae non vident credere; in pompis autem mortalium, ambitionem saeculi vel superbiam vitae; in luxuriis vero, concupiscentiam carnis; ut omnia tria quae Ioannes posuit, complexus esse videaris; quasi possit esse luxuria quam vituperas, nisi consentiatur concupiscentiae carnis quam vituperandam esse non putas, et bonum appellando insuper laudas. Quid est autem insanius, quam luxuriam malum, et concupiscentiam luxuriae bonum dicere? Et putare Apostolum Christi nomine concupiscentiae carnis, non ipsam concupiscentiam carnis, sed potius accusasse luxuriam, quae omnino nulla est, nisi cum quisque concupiscentia carnis illicitur, trahitur, possidetur? Quasi non invenerit tantus doctor unde illam, sed unde luxuriosum nomine eius argueret; cum luxuriosus non esset arguendus, nisi eius desideriis oboediret. Desine multum dicere et parum sapere. Numquam efficies, quantolibet loquacitatis tuae flumine, quo in profunda raptaris; prorsus numquam efficies, ut luxuria sit malum, et concupiscere quae ad luxuriam pertinent non sit malum, etiamsi tali concupiscentiae non consentiatur, ne malum perpetretur.
23. IUL. Sic enim et in Evangelio suo dixerat: Mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit 38; non utique ut elementa Christum ratione carentia potuisse viderentur vel cognoscere vel negare; sed ut mundi appellatione turba infidelium signaretur. Eodem ergo more in praesenti quoque, omne quod in mundo est, id est, omnia genera hominum ita voluptatibus inhaerentia, ut bona cuncta rationabilis animantis aut potestatum phaleris, aut opum sarcinis, sensibus metiantur, exosa ait superbia turguisse, quae ex Deo non est, id est, Deo non placet, sed ex mundo est, voluntatis scilicet humanae pravitate concepta. Et ideo vos, inquit, sua non debet aemulatione corrumpere; quia qui facit voluntatem Dei, aeternae fit beatitudinis compos, nec cum praesentium fragilitate praetervolat. Ergo Ioannes apostolus odio haberi mundum praecepit, quomodo et Dominus in Evangelio, non solum corpus, sed etiam animam ipsam nostram odio habendam esse monstravit: Qui - inquit - non odit patrem, aut fratrem, insuper etiam animam suam, non est me dignus 39. Cum certe fidelium animus se odisse non possit, qui amore consultissimo felicitatem suam doloribus etiam et periculis mercatur. Quid igitur egimus? Apostolum videlicet Ioannem, ex more Scripturarum mundi vocabulo non naturam perculisse rerum, sed vitia voluntatum; atque ita concupiscentiam carnis negasse ex Deo esse, sicut omnia quae in mundo sunt. Quod Manichaeus non secundum Apostoli sensum, sed secundum perfidiam suam velut consequenter arripiens, non concupiscentiam carnis, nec ipsam carnem, nec totum postremo mundum a Deo confirmat effectum; quem tu secutus, concupiscentiam carnis, non a Deo, sed a diabolo conditam credis.
AUG. Hanc ergo concupiscentiam carnis malum dico esse, quam dicit Ioannes a Patre non esse, et quam dicit Ambrosius in naturam nostram ex primi hominis praevaricatione vertisse 40; unde Ioannes volens homines intellegi, eam dicit ex mundo esse. Hanc concupiscentiam carnis et Manichaeus malum dicit; sed unde sit nescit; tu autem bonum dicis, quia et tu unde sit nescis; et eam negando esse unde illam esse dicit Ambrosius, facis ut naturae mali, quam Deo coaeternam desipit, recte sibi eam videatur tribuere Manichaeus. Ergo ut et tu redarguaris et Manichaeus, illud quod dicit Ioannes apostolus, episcopus exponit Ambrosius. Quod enim per praevaricationem primi hominis in naturam vertit, non utique Deo coaeternum malum est; taceat ergo Manichaeus: et tamen malum est; taceat ergo etiam Iulianus.
24. IUL. Constat itaque beatum Ioannem nullam tibi erroris occasionem dedisse: te porro id quod Manichaeus protulit imbibisse. Atque ut Apostoli iam existimatione defensa, manum super hoc vel breviter construamus: quid hic sanctum Ioannem existimas intimare, cum concupiscentiam carnis et concupiscentiam oculorum ex Deo non esse pronuntiat? Genusne ipsum concupiscentiae, quae non mediocritate concessa, sed nimietate prohibita in vitium cadit; an solum excessum, qui non naturalis, sed voluntarius deprehenditur?
AUG. Si in vitium cadit, tunc eam saltem malum esse concede; sed cur eam tunc quoque bonum esse contendis, et eum bono male uti dicis, qui concessum eius modum excedit? Sic enim non ipsa, sed ille cadit in vitium, qui ea male utitur. Videsne quam nescias quid loquaris, quando nec in tua definitione consistis?
25. IUL. Si dixeris, nomine concupiscentiae, etiam illum ipsum modum, quo licita rerum naturalium afficitur voluptate, ut concupiscentia carnis in universum reprobata videatur; ergo et sensum oculorum, et mundum ipsum, et quidquid in mundo est, a diabolo conditum profitere; quia omnia pariter ex Deo non esse dicuntur. Quod certe si annueris, non efficieris Manichaeus; es enim etiam nunc; sed hoc te esse, ut argumentis tuis olim, ita quoque professione monstrabis. Si autem nudatum errorem pavescens, dixeris Apostolum nomine concupiscentiae carnis et oculorum concupiscentiae, et nomine mundi, non res ipsas, quae cum intra concessos fines tenentur, innocuae sunt; cum autem in illicita procurrunt, fiunt reprehensibiles, adnotasse; clarebit, quod in primo opere egimus, concupiscentiae naturalis non genus, non speciem, non modum, sed excessum tantum in culpam venire. Atque ideo hoc testimonium Apostoli in reliquum pudenter caveto, ne illud si vel levi commemoratione pollueris, defensus quidem nihil, propalam vero proditus approberis.
AUG. Sed, homo contentiose, modus concupiscentiae, quem dicis esse concessum, tunc non servatur, quando illi impellenti consentitur, aut ceditur, et itur in eius excessum; quo ut non eatur, resistitur malo. Quis enim dubitet malum esse, cui si oboedias, malum facis; si repugnes, bonum? Qui ergo vult temperanter vivere, non consentiat malo quod laudas; et qui vult fideliter vivere, non tibi consentiat cum malum laudas; proinde ut vos caveat, concupiscentiam carnis malum esse sciat; ut autem et vos et Manichaeos, unde sit sciat.
26. IUL. Exercui hunc locum in secundo prioris operis libello, atque ostendi, prius in homine concupiscentiam carnis quae speciem irritat saporis et oculorum fuisse, quam culpam.
AUG. Huic libro tuo secundo, satis respondi quarto meo. Nam sicut ibi, ita et hic garris inania. Nullo enim modo ostendisti, concupiscentiam carnis, qua caro concupiscit adversus spiritum, prius in homine esse coepisse, quam culpam. Quidquid illud est, quod duo illi homines post peccatum in membris suis senserunt novum, unde pudor eorum pudenda contexit, procul dubio culpa contraxit.
27. IUL. Hic tamen necessario exigo, quibus tibi somniis revelatum sit, ut nomine concupiscentiae, coeuntium libidinem indicatam putares. Salvis enim opibus veritatis, quas disputatio longa patefecit, putemus necdum claruisse, ad eumdem auctorem attinere sensus carnis, ad quem eius forma pertineat.
AUG. Alii sunt carnis sensus, quibus caro praesentia corporalia spiritui quodam modo nuntiat; et alii sunt carnalis concupiscentiae motus, quibus caro adversus spiritum concupiscens in quaeque illicita atque inhonesta praecipitat, nisi adversus eam etiam ipse spiritus concupiscat; quae discordia carnis et spiritus, non creatori carnis aut sensus, sed malo suasori et homini praevaricatori tribuitur ab eis, quorum fide sana error insanus Pelagianorum et Manichaeorum damnatur.
28. IUL. Sed si hoc fingatur ambiguum, te continuo crassissima dubii nubes involvet. Hac quippe concupiscentia carnis nullum absolute genitalium tenetur indicium. Dicam ergo aures hoc vocabulo variorum sitientes carminum verberari, dicam castigari a sancto Ioanne helluonum palatum, dicam culpari immorientes odoribus nares; totum postremo praeter id quod tu arbitraris; libera est electio, ubi specialis verbi nulla pressura est. Aut ergo nega illa quae diximus concupisci; et inficiare, ut soles, omnium conscientiae; aut si necdum eo usque impudentia incalluit, ut his conetur obniti, assentire damnationem genitalis iucunditatis nec in sermonibus inveniri.
AUG. Ita hoc dicis, quasi nos concupiscentiam carnis in solam voluptatem genitalium dicamus aestuare. Prorsus in quocumque corporis sensu caro contra spiritum concupiscit, ipsa cognoscitur; et quoniam si non adversus eam spiritus fortius concupiscat, ad mala pertrahit, malum esse convincitur. Propter ipsam Scriptura dicit: Nequius oculo quid creatum est? 41 Et utique oculum, non nequitiam, creavit omnium creator Deus et corporum et sensuum. Ecce unde intellegas (si veritati non resistas) inesse malum naturae nostrae, etiam cum creatur, quamvis creetur a bono bene bonum. Sed unde sit hoc malum, disce ab Ambrosio, ne ad aliam, id est, mali naturam introducendam Deo coaeternam, suffragium praebeas Manichaeo.
29. IUL. Quid ergo tibi opitulari potest, quod ego inter commixtionem sexuum, fecunditatem coeuntium, nolui concupiscentiae nomine lacerare, cum eam nec tu cum Manichaeo diabolicam potueris approbare; et iam ipsa praemissae disputationis consequentia claruisset, ad eiusdem operam recurrere sensum illam, quo commixtorum corpus afficitur, ad cuius institutionem corpora, coniugia semina referrentur?
AUG. Alia est vis sentiendi, aliud vitium concupiscendi; discerne duo ista diligenter, noli errare deformiter. Alia est, inquam, vis sentiendi, aliud vitium concupiscendi. Lege Evangelium: Qui viderit, inquit, mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo 42. Non dixit: Qui viderit, quod est sentire per eum sensum corporis qui dicitur visus; sed: qui viderit, inquit, ad concupiscendum, quod est videre ad malum. Visus ergo sensus carnis est bonus: concupiscentia vero carnis motus est malus. Quo malo si bene utitur coniugatus, non eum bonum facit; sed operi bono servire compellit. Facit enim nonnisi boni aliquid et per ipsum, si nihil faciat propter ipsum; si autem faciat aliquid, sed tamen in coniuge, propter ipsum, non ei veniam daret Apostolus gratia nuptiarum 43, si non agnosceret esse peccatum.
30. IUL. Oportet quidem nihil post primum opus, quod ad sanctum Turbantium edidi, super necessario naturalium pudore disserere; quia ibi ita plene actum est, ut nisi depositis omnino mentibus, nihil hinc possit ambiguitatis oboriri.
AUG. Sanctus forte Turbantius, ipso opere tuo lecto, quod ad eum te scripsisse commemoras, etiam propterea in catholicam fidem respiravit, quoniam te in tali causa defecisse cognovit.
31. Iul. Tamen cum defensor traducis ne tenui quidem possit ab eo ungue deflectere, meumque rhetorica elegantia fatiget pudorem, cur diversis hominibus negotium ipsum commixtionis iuvat hinc ea quae rebus actis convenit, parcitate decernere? Et in hoc ergo loco, et in inferioribus, ubi ego dixi: " Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerescet uxori; et erunt duo in carne una " 44; ut exprimeret fidem operum Propheta prope periculum pudoris accessit; quasi praedam inveniens gestit, exsultat, et clamat: Aperta prorsus, et vi veritatis, inquit, extorta confessio! Dicatur causa, cur in exprimendis operibus Dei, Propheta prope periculum pudoris accesserit. Itane vero humana opera pudenda esse non debent, sed plane glorianda, et divina pudenda sunt? Itane vero in eloquendis et exprimendis operibus Dei, non honoratur Prophetae vel amor vel labor, sed periclitatur pudor? Quid enim potuit Deus facere, quod eius praedicatorem pudeat dicere? Et quod est gravius, pudeat hominem alicuius operis, quod non homo, sed Deus fecit in homine; cum omnes opifices quantum possunt labore et industria id agant, ne de suis operibus erubescant? Sed profecto illud nos pudet, quod puduit primos illos homines, quando pudenda texerunt; illa est poena peccati, illa plaga vestigiumque peccati, illa illecebra fomesque peccati, illa lex in membris repugnans legi mentis. Huius pudet, et merito pudet. Nam si hoc non esset, quid nobis esset ingratius, quid irreligiosius, si in membris nostris, non de vitio vel poena nostra, sed de Dei confunderemur operibus? 45 Claruit certe qualiter gestiat; gaudio suo non potest adhibere frenos; tenet meam sententiam, qua concupiscentiam naturalem malam possit ostendere, et diaboli operibus deputare; quam sententiam de ore meo dicit vi veritatis extortam, concionaturque scelestissimum atque profanissimum esse, si ea quae a Deo facta dicamus, pudore operienda fateamur. Sed alacritate commotior non potuit ponderare quid diceret; asserens enim in operibus Dei pudendum nihil esse, operam autem genitalium pudendam esse, et ideo non posse eam Conditoris operibus adscribi; subito confessus est illam non solum honestam, sed etiam iustam; non solum creante Deo, verum etiam iudicante, nostris corporibus attributam. Ostendi in tertio prioris operis libro, non posse idem poenam esse quod culpam.
AUG. Non ostendisti, quod te ostendisse inaniter iactas; immo etiam ipse quodam loco oblitus quid ante dixisses, confessus es culpam etiam poenam esse peccantis. Quod ego, cum tibi superius responderem 46, satis evidenter ostenderam, etiam per Apostolum probans puniri peccata peccatis; qui cum de quibusdam dixisset, quod immutaverint gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium; protinus hoc peccatum aliis peccatis ostendens esse punitum: Propterea, inquit, tradidit illos Deus in desideria cordis illorum, in immunditiam; ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis 47, et cetera quae ibi contexuit. Nec in Psalmo diceretur: Appone iniquitatem super iniquitatem eorum, et non intrent in tuam iustitiam 48; nisi iusto iudicio Dei punirentur additis praecedentia peccata peccatis.
32. IUL. Et ideo super hoc laborandum non est; commendo tamen disputatoris acrimoniam, qui quam dicit a Deo redditam, non vult a Deo conditam; pronuntians Dei non convenire operibus, quod vult eius convenire iudiciis.
Aug. Apparet te non intellegere quomodo dictum sit: Deus mortem non fecit 49; cuius tamen iudicio qui peccat moritur. Convenit ergo iudicio eius ut moriatur peccator; nec tamen operi eius convenit mors, quia Deus mortem non fecit. Eius quippe iustum est iudicium, ut peccato suo quisque pereat, cum peccatum Deus non faciat; sicut mortem non fecit, et tamen quem morte dignum censet, occidit. Unde legitur: Deus mortem non fecit; legitur: Mors et vita a Domino Deo est 50; quae duo inter se non esse contraria profecto videt, quisquis ab operibus divinis iudicia divina discernit; quod tu si potuisses, non utique ista vana dixisses.
33. IUL. Ergo in operibus eius nullus pudor est; in sententiis autem summa deformitas. Certum est nempe, quod poenam mereatur reatus; num ideo tamen confusio culpae debita, in vindicta recurrit, ut appelletur sine pudore quod fecit reus, sed non possit sine ignominia dici quod iudicando fecit Deus?
AUG. Quid explicata implicas, et evoluta convolvis, ut ingeniis tardioribus, qualia in hominibus plura sunt, videaris dicere aliquid, cum dicas nihil? Homo es enim, qui potius inverecundia quam facundia persuadere conaris, quod deformitas vel nulla, vel parva sit, ut cum subiecta esse caro spiritui debeat, adversus spiritum concupiscat; aut quod non sit iustum Dei iudicium, relinquere delinquentem, ut ipse sibi sit poena, cui Deus fuerat vera felicitas; aut quod de peccato debeat, non de poena sua quisque confundi; cum plerique de peccatis suis non erubescant, si nulla poena fuerit subsecuta quam sentiant, et eos faciat poena confundi, quod non fecisset impunitas. Sed contra res apertissimas quem liberet esse disertum, nisi a veritate desertum? Utrumque autem nos libere dicimus, et quod fecit homo volens, et quod passus est nolens; id est, et spiritus inoboedientiam, et carnis contra spiritum concupiscentiam; sed unum horum dicere tu erubescebas, ne nos admoneres unde tuum convinceremus errorem. Et nunc quando iam concupiscentiam carnis et libidinem nominas, ne de tuae susceptae nomine erubescere dicaris, plus erubescere times, et errare non times.
34. IUL. Constat tamen accusatorem nostrum in eodem, quem aversatur luto volvi. Cum enim confinxerit iuste redditam libidinis poenam, et hanc iustitiam divinae inculcat convenire sententiae, in prolatione autem sententiae opus Dei esse non denegat, ex qua libidinem evenisse dicit, quam erubescendam fatetur; in operam nimirum Dei, illum, quem propulsaverat, reduxit pudorem.
AUG. Iam tibi dictum est: Deus mortem non fecit 51; in prolatione autem sententiae Dei est: Morte morieris 52. Ecce Deus hoc retribui peccatori fecit, quod Deus ipse non fecit. Et tamen quia Deus ultionum est 53, dicit etiam creare se mala 54; et quaedam in libro Ecclesiastici ad vindictam creata dicuntur 55. Sed cum peccatum etiam poena peccati est, non Deus peccatum facit opere iniquo, sed ut peccatum sit poena peccantis facit opere iusto. Quis enim neget esse peccatum, prophetis mendacibus credere? Et tamen haec fuit poena regis Achab, divino inflicta iudicio, sicut Regnorum testatur historia 56. Nec ideo quisquam ita desipit, ut pseudoprophetarum putet laudanda esse mendacia, aut mendacii Deum dicat auctorem, cum iudicio iusto, ubi tali poena perspicit dignum, facit decipi quemque mendacio. Lege, et intellege; et noli tibi, ne intellegas, tumultu loquacitatis obstrepere.
35. IUL. Ad quod tamen quasi corollarium peculiaris sceleris adiunxit, ut talem poenam a Deo illatam diceret, quae esset illecebra et fomes peccati, quae lex in membris invicta repugnaret legi mentis nostrae; quo genere ultionis multiplicaret Deus flagitia, non puniret; et qui iratus erat malae voluntati, qua fuerat erratum, reliquum faceret peccandi necessitatem. Quale sit tamen hoc iudicium, Manichaei furor viderit; dum constet, quia hic iudex qui ab Augustino fingitur, simularit se horrere peccatum, caeterum tanto eis adhaeret affectu, ut diligentiorem nutritium invenire non possint.
AUG. Lege quod scriptum est, quoniam non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobam mentem, ut faciant quae non conveniunt 57; et vide quaedam peccata etiam poenas esse peccantium. Quomodo autem id faciat Deus ut intellegas, relege quod te admonui superius de rege Achab, cuius utique peccatum fuit credere pseudoprophetis; et tamen hoc peccatum, Deo vindicante, fuit etiam poena peccantis. Ista considera, et noli oblatrare veritati, ne in te quoque agnoscatur haec poena.
36. IUL. Quid ergo vis, subtilissime disputator? Sacrilegam esse in Dei operibus verecundiam, quia omnia quae Deus fecerit, passim agi debeant, ne nostra trepidatio opificem videatur arguere? Erravit ergo apostolus Paulus, qui Dei opera describens, ait: Verecundiora nostra maiorem honestatem habent; et Deus temperavit corpus, ei cui deerat abundantiore dato honore, ut non sit scissura in corpore 58.
AUG. Lege diligenter, et inspice codicem graecum; et invenies Apostolum inhonesta dixisse, quae verecundiora tu dicis; et quaerens cur inhonesta sint, quae prius usque adeo fuerant honesta, ut nudi essent duo illi, et non confunderentur 59; reperies, si non te animositas contentionis excaecet, ut hoc sequeretur, praecessisse peccatum; neque in hominibus primis Deum aliquid fecisse inhonestum; sicut nec mortem fecit Deus, cum corpus non faciat nisi Deus; et tamen: Corpus quidem mortuum est propter peccatum 60, verax dicit Apostolus.
37. IUL. Errat etiam honestorum cautio, quae naturalibus rebus verecundiae praetendit umbracula. Tu ergo ipse reliquias ciborum, quas certe confiteris non pertinere ad libidinem, sub oculis depelle populorum; immo ut dogmati tuo auctoritatem concilies exemplo, in Ecclesia facito omnia, quae ad nutum dicis fieri voluntatis, contentusque operam solius commixtionis occulere, a qua, et olim proposito, forsitan, et nunc senio destitisti, dicito ad grande sacrilegium pertinere, si res quae Deum conditorem habet, publicum vitet aspectum. Comede igitur in foro, aut in synagogis, in quibus disputationes tuae personant; et cum vestimenta sub sole torrido fuerint, oneri, tegens illam tantummodo corporis tui partem quam diabolus movit, reliqua nudus incedito; quia pronuntias ingratum esse et profanum, si quid tegatur quod Dei operibus adscribitur. Quod cum horum nihil facis (si tamen non proficiendo feceris), ipsis operibus confirmas alterum de duobus, aut omnia ista ad diabolum pertinere, quae non exsequeris sub conspectu publico; aut dogma vestrum, si non corde, vel ventre tuo teste cecidisse.
AUG. Eorum quae occultat pudor, alia sunt horribilia, alia concupiscibilia; illa occuluntur, ne horreantur, sicut egestiones reliquiarum ex alimentis; ista vero, ne concupiscantur, vel ne id quod per ea fieri solet, admoneant concupisci, sicut sunt ea membra, quae ab ipso pudore proprie pudenda dicuntur, vel si eis ipsum concupiscentiae opus agitur. Nam et cetera corporis ab his remotiora, cum pudet nuda relinquere sive nudare, ad hoc pertinet, quoniam concupiscentia carnis latius per oculos pascitur. Unde illi impudici pudicam Susannam, quantum potuerunt, nudare voluerunt 61. Potest ergo bene intellegi etiam Deus, eiusdem quoque pudoris commendasse curam, quando illos qui sibi succinctoria fecerant, de sua nuditate confusi, etiam tunicis induit; propterea quidem pelliceis 62, ut corruptibilibus iam corporibus mors signaretur adiuncta. In publico autem vesci mos prohibet, quoscumque prohibet, et facere contra morem merito pudet. Nam Romani antiqui, quod etiam ipse legisti, in propatulo caenitabant atque pransitabant. Quid est ergo quod, non ratiocinando, sed conviciando spatiaris in vacuum? Respice illos primos parentes, qui nudi erant, et non confundebantur; attende quid texerint, et confitere quid senserint. A succinctoriis ad tunicas ventum est: inde coepit, et crevit humani corporis tegimen, ubi humanis membris pudendorum est inditum nomen. Ibi pudoris maior est cura, ubi resistit concupiscentiae pudicitia. Pudet enim naturam rationalem aliquid habere in carne sua, ubi si non vult per impudicitiam dehonestari, necesse sit reluctari, tam coniugatis ne illicito, quam continentibus ne ullo concubitu sordidentur. Haec discordia carnis et spiritus in paradiso, si nemo peccasset, absit ut esse potuerit; non autem nos ex alienae naturae commixtione possedit: unde ergo ad nos, nisi ex primi hominis praevaricatione descendit?
38. IUL. Res ineptae sunt, et quae stilo nostro convicium magis faciant quam laborem; sed fidem tuam necessario consequuntur. Verumtamen adhuc, ut sit intentus lector, admoneo. Conatus es nempe asserere, quod Dei opus probetur pudendum non esse; sed ut hoc efficere nequivisti, ita spopondisti illud absolutissime, demere te a libidine verecundiam, si opus Dei esse doceatur; quod in primo opere ita approbavi, ut nec te inde putem dubitaturum esse, cum legeris; tamen quoniam hoc commentum tuum significat, necdum ad manus tuas illos venisse libros, id ipsum in praesenti quoque ostendere non pigebit. Irrationabiles igitur animantes, a quo conditas putas, quae certis temporibus ardentissima libidine commoventur, ita ut etiam feritates acuat singularum? Tunc saevus aper, tunc pessima tigris. Ante omnes furor est insignis equarum 63. Vere tument herbae. Vere abundantia teneri humoris exuberat. Et coitum certis repetunt armenta diebus 64. Longum est ire per singula: omnia genera, quae suspendit volatus, quae demersit natatus, quae sparsit vagatus, per aera, per freta, per nemora, nec tamen aut sublimavit ratio, aut culpa depressit, nota commiscendorum corporum voluptate flammantur. Illum ergo sexuum quem patiuntur ardorem, Dei an diaboli opere susceperunt? Clamabis sine dubio, Dei. Deus ergo sexum naturali voluptate succendit; quod certe consequentius quam tu, Manichaeus negat. Ille enim, a quo concupiscentiam carnis damnare didicisti, quid sibi dicendum esset expendens, rem quam diabolicam definiverat, atque a Dei operibus removerat, quaquaversum eam potuit invenire persequitur; et ideo ut per concupiscentiam corpora hominum, ita per homines, omnes animantes diabolo deputavit auctori. Tu autem, cum in Manichaei castris hactenus manens, maximum eius feras draconem, de quo infelicibus mentibus per naturale malum et crimina nuptiarum lethale inspiras venenum; non vis tamen in omnes naturas suggesta a magistro tela iaculari; et brutis familiarior (quibus tamen ob hoc parcis, ut rationabilium statum auctoratius crimineris), consentis in illorum corporibus Deum fecisse, quod in nostris diabolum; cum tamen id ipsum, sed mitius in hominibus, quam in pecoribus esse fateare. Ut ergo quid sit effectum, prudens lector accipiat, libidinem corporum in animalibus factam a Deo non negas. Non est ergo Dei operibus indigna illa affectio, quae in his substantiis acrior invenitur, quae nihil de diaboli malo, vel tenui voluntate rapuerunt. Ergo quia concupiscentia defensa est exemplo animalium, defensa etiam dignitate auctoris sui, nec mala, nec diabolica est, quam fecit Deus formator corporum, et quam tenet ea quae est expers natura peccati; cum hoc ergo claruit, inquiro utrum istam libidinem, quam corpora humana persentiunt, Deum fecisse consentias? Si annueris, sublata contentio est, tu emendatus, et Manichaeus permanebit attritus. Si autem dixeris: In corporibus hominum a Deo non potuit fieri; refero, illam voluptatem et concupiscentiam carnis, hominis te, non Dei operibus indignam putare. Ambigi quippe non potest, quoniam si quod confiteris a Deo ubicumque factum, hoc dicas in homines fieri nequivisse, non concupiscentiae testimonia aufers debita, sed humano corpori conquiris indebita. Vide ergo cuius profanitatis sit sectae tuae finis. Dicis esse indignum carne mortalis, quod indignum non fuit opere Conditoris. Igitur hoc sensu non libidinem vituperasti; sed hominem, quem accusare volueras, extulisti. Talem habet constantiam talemque mercedem, qui veritati indicit bellum, ut contrariis semper conatui suo feriatur effectibus. Ego ergo nunc tuis verbis consequentius, sicut omnis prudentia cognoscit, insurgo. Itane in taxandis et exprimendis operibus Dei, non auditur ratio, non omnium naturarum considerantur exempla 65; sed in tantum hominis effertur insania, ut putet inconveniens suis esse visceribus, quod per Dei operam in naturae suae cernit vigere consortibus? Neque enim alia nostrorum corporum est, vel origo, vel ratio, quam mutuorum.
AUG. Dic ergo resurrectionem atque incorruptionem sempiternam humanis corporibus non deberi; quia sicut belluina, etiam terrena ipsa sunt; dic finem non esse posse diversum, ubi non est origo diversa: dic ista, si placet; et contra evangelicas Litteras, quantum saecularibus litteris profeceris, impetu vanae loquacitatis ostenta. Si autem hoc dicere non audebis; fatere secundum christianam fidem, etiam istam esse hominis poenam, quod comparatus est pecoribus insensatis, et similis factus est eis 66. Huic ergo ista miseria est, cum misera esse pecora non possint; sic et carnis concupiscentia, homini est poena, non bestiae, in qua numquam caro adversus spiritum concupiscit. An placet tibi, sic aequare mortales naturas, ut in bestiis quoque asseras carnem contra spiritum concupiscere? Quod si non facis, ne sicut equus et mulus non habeas intellectum 67; agnosce libidinem, qualem dicimus, in paradiso futuram non fuisse, si nemo peccasset, qua caro concupiscit adversus spiritum. Talis quippe in pecoribus non est, ex quibus tuae susceptae tale patrocinium providisti, ubi mutis illis tu posses esse verbosus. Nam si humana libidine caro non concupisceret adversus spiritum, sed libido talis in hominibus esset, ut ad nutum voluntatis, cum opus esset, exsurgeret, cum autem non opus esset, nulla incitamenta suggereret, cum quibus cohibendis atque frenandis voluntas nostra pugnaret; nihil vos argueremus, quod in paradiso eam, hoc est, in habitatione tantae felicitatis, tam infeliciter locare velletis.
39. IUL. Ut enim imaginem Dei mentis ratione suscepimus; ita communionem pecudum carnis affinitate sentimus; cuius licet sit forma diversa, est tamen de materia elementorum una substantia; pro rationabilis sane animi meritis aeternitatem visura, vel aerumnis miseram, vel praemiis gloriosam.
AUG. Si pro rationalis animi meritis, ut fateris, caro terrena, et sicut pecoris corruptibilis, tamen aeternitatem longe diverso fine visura est; cur non accipis, pro imaginis Dei meritis, quae nullo fuerat deformata peccato, sic prius fuisse conditam carnem, quamvis de materie terrena, ut si nemo peccasset, esset in aeternitate atque in incorruptione mansura; nec esset corruptibile corpus aggravans animam, hoc est, imaginem Dei; sed ita illi subditum, ut propter filios generandos, sicut cetera quibus aliquid operamur, ad nutum voluntatis etiam membra genitalia moverentur; aut talis esset carnis concupiscentia, quae nisi anima, hoc est Dei imagine, volente non surgeret, nec demergeret cogitationem mentis exundantia voluptatis? Si enim etiam talis nunc esset, non de illa diceretur, quod a Patre non esset; sed ex mundo esset 68, id est, ex hominibus, qui per illam, et cum illa nascuntur mundo, et procul dubio perituri sunt nisi renascantur Deo. Materiei ergo corporalis, nobis pecoribusque communis, convenienter creditur, merito imaginis Dei, nondum peccato coepto diversum fuisse initium, sicut peccato assumpto diversus est finis.
40. IUL. Qua ergo ratione indignum esset, non imagine Dei, quia animae quam carnis diversa substantia est, sed mancipio dissolubili imaginis Dei, quod indignum non fuerat conditu ipsius Dei? Fecit ergo corpora Deus, distinxit sexum corporum Deus, fecit membra genitalia Deus, indidit affectum quo sibi haec corpora miscerentur Deus, dedit etiam vim seminum Deus, operatur in secretis naturae de materia seminum Deus: nihil autem malum, nihil reum facit Deus.
AUG. Nihil malum, nihil reum facit Deus, sed in quantum Deus facit, non in quantum massa vitiata atque damnata est, de qua facit.
41. IUL. Libidinem ut pecorum, ita hominum fecit Deus; sed in pecoribus incoercitos dimisit affectus, in homine autem rationabili modum Deus instituit. Amictum ei prudentia et honestas comparat, quam dedit Deus. Igitur non modum, non genus; sed excessum eius culpat Deus, qui de insolentia liberae voluntatis exoriens, haud statum naturae, sed meritum agentis accusat.
AUG. Cur ergo libido spiritui resistit in homine, quod non facit in pecore; nisi quia pertinet ad naturam pecoris, ad poenam vero hominis, sive quia est, quae nulla esset, sive quia resistit, quae subiecta esset, si peccato facta vel vitiata non esset? Nam si in pecoribus Deus incoercitos dimisit affectus; profecto libidines, quandoquidem hos dicis affectus, fateris ab homine coerceri; nulla autem ratione coercerentur, nisi vitiose moverentur. Ecce enim Deum dicis in homine modum instituisse libidini; cur in eo modo non stat, in quo est divinitus instituta, sed eum, nisi coerceatur, egreditur? Quomodo ergo bonum dicitur, quae urget et compellit hominem facere malum, si ei non resistatur? Videsne eximiam susceptam tuam in natura hominis aut ex peccato natam, aut peccato esse vitiatam; et hinc esse illud, quod primi homines post peccatum pudenda texerunt, qui nudi erant ante peccatum, et non confundebantur? Quid est enim quod dicis: Amictum homini prudentia et honestas comparat, quam dedit Deus? Stulti ergo erant et inhonesti, et imprudentes atque impudentes homines ante peccatum, quando eos nuditatis non pudebat? Gratias peccato: nam sic remansissent. Quod si absurdissime dicitur, profecto prudentia naturalis et honestas pudenda texerunt; sed quae ante peccatum pudenda non fuerunt. Excessus proinde libidinis in peccato est; sed etiam impulsus in vitio. De quo impulsu erubuerunt illi, qui membra quae contra eorum voluntatem suscepta tua sollicitabat, nuda relinquere noluerunt.
42. IUL. Attende sane nunc quale sit, quod de tua opinione colligitur; videlicet operiendum pudore non esse, quidquid bonum creditur. Nos autem docuimus voluntatem illam naturaliter sexibus inditam, tam malam non esse, quam ad Dei operam pertinentem. Ac per hoc tu aut impietatem tuam deseres, aut pudorem. Sed quid nos haec autem? Si mutabit Aethiops pellem suam, aut pardus varietatem 69; ita et tu a Manichaeorum mysteriis elueris.
AUG. Immo tu Manichaeos adiuvare non desines, nisi istam susceptam tuam, quam etiam Manichaei malam esse convincunt, cum Ambrosio et cum omnibus Catholicis dixeris, ex praevaricatione primi hominis in nostram vertisse naturam; ne secundum illos, quos nesciens adiuvas nefandos haereticos, Deo coaeternum credatur habere principium, tam manifestum hominis vitium.
43. IUL. Sequitur ergo ut verecundiam deponas, ac manente amicitia cum magistro, Cynicis foedereris; quos tamen aliquorum, ut Cicero in Officiis refert, etiam Stoicorum argumenta comitantur. Arguunt quippe communem honestatem, quod ea quae re turpia non sint, verbo flagitiosa ducamus; illa autem quae re turpia sint, nominibus appellemus suis. Latrocinium perpetrare, fraudem facere, adulterium committere, re turpe est, sed dicitur non obscene; liberis operam dare, honestum est re, nomine obscenum. Pluraque in eam sententiam, ab eisdem - inquit - contra verecundiam disputantur. Nos autem naturam sequamur, et omne quod abhorret ab oculorum auriumque approbatione fugiamus 70. Et tu ergo, cui displicet ista ratio naturalis germana honestatis, aut dic, et latrocinio, et sacrilegio, et parricidio, quae omnia in re habent turpitudinem maximam, in nominibus nulla obscenitatem, tetrius esse et profanius operam dare liberis, quam verecundiae reposcit officium; aut si erubescis eo usque nuptias accusare, ut etiam sceleribus collatae praeponderent; adhortare coniuges tam secure appellare illam commixtionem, tamque libere, quam solemus parricidium et latrocinium nominare. Iamvero si addideris coniunctionem corporum fetibus destinatam, ob illudendum, ut soles, auribus christianis, nulla iniquitate maculari, sed pro suo modo bonam posse censeri, amplexare factum illud Cratae Thebani, hominis locupletis et nobilis, cui adeo fuit cordi secta Cynicorum, ut relinquens paternas opes, Athenas cum uxore migraverit Hyparcide, pari animo istius philosophiae sectatrice, cum qua cum concumbere in publico vellet, ut refert Cornelius Nepos, et illa occultandi gratia, pallii velamen obduceret, verberata est a marito: Tuis sensibus nimirum - inquit - parum adhuc docta es, quae quod te recte facere noveris, id aliis praesentibus exercere non audeas 71. Debetur omnino talis habitus vestris gregibus, ut naturalia, quia per hoc bona quod a Deo condita in multiplicationem corporum comprobantur, sine ullo pudoris usurpentur obiectu. Restituite igitur quadrupedibus gratiam, ut quia illa sensum corporum vestrorum a possessione diaboli et ore Manichaei suis tuentur exemplis, vos quoque illorum in coeundo libertatem pro rei bonae attestatione sectemini. Congruit quippe ut praestent morum magisterium, quibus patrocinium praestiterunt membrorum. Et ut quod egimus repetitione assignetur; dixisti libidinem, si eam Deus fecisset, nullo amiciendam pudore; nos licet in quattuor prioris operis libris id plene egerimus, tamen in praesenti quoque omnium animalium testimonio, quae a Deo condita interim confiteris, libidinem sexuum a Deo creatam esse monstravimus, quam tamen in hominibus pudore obumbrandam fatemur; tuum ergo dogma consequitur, ut longo postliminio Cynicorum nobis repraesentes decorem, et ea quae naturalia sunt, quia a Deo facta sunt, in oculis civitatis exerceas. Sentisne quam involutis luminibus insiliveris in sententiam meam, qua dixi: Ut exprimeret fidem operum propheta, prope periculum pudoris accessit 72? Haec enim ut consequenter iuxta suas fabulas praeceptor tuus arguit, cuius in libro posui superiore commenta, qui omnia corpora facta a Deo pernegat; ita tu impudenter contrectare ausus es, qui creatorem Deum fateris (timendo licet) corporum, quorum sensum adscribis principi tenebrarum; quod certe tanta veritatis potestate detritum est, quanta fide dictum ab Evangelista: Quia per Deum facta sunt omnia, et sine ipso factum est nihil 73.
AUG. Numquid posses in carnis concupiscentia vel libidine bestias hominibus comparare, nisi etiam illos primos parentes generis humani tamquam corruptibilia gerentes corpora, etiamsi non peccassent, crederes fuisse morituros? Ac hoc in haeresis vestrae errore novitio sic catholica damnat Ecclesia, ut Pelagius princeps vester id sibi inter cetera obiectum apud quattuordecim episcopos orientales, a quibus iudicibus audiebatur, damnationis suae timore damnaret. In quo iudicio profecto etiam tu ipse damnatus es, qui dicis Adam ita factum, ut sive peccaret, sive non peccaret, moriturus esset; contradicens Apostolo dicenti: Corpus mortuum est propter peccatum 74. Porro, si non praecedente peccato moritura illa non erant corpora, utique nec corruptibilia erant, ne beatas animas illas aggravarent: Corpus enim corruptibile, sicut scriptum est, aggravat animam 75. Ac per hoc, quemadmodum mors atque corruptio belluinis humanisque corporibus potuit non esse communis, quamvis communis eis esset terrena materies; ita potuit nec in propagandis filiis eis esse libido communis; sed aut nulla in hominibus, ut quemadmodum aliis membris ad opera congrua, sic ad opus generandi voluntate motis etiam genitalibus uterentur; aut non talis qualis in bestiis, sed ad nutum serviens, et numquam mentem a cogitationis vigilia, nec ipsa postremo voluptate deponens. Nunc autem praecedente peccato, quo humana in deterius natura mutata est, facta sunt ei poenalia, quae sunt naturae pecoris congrua; sed in hoc malo, quo caro concupiscit adversus spiritum, maior pudoris est causa, quod inter duo, quorum ad nostram pertinet utrumque naturam, et quorum imperare unum, servire alterum debet, exorta est non dolenda tantum, verum etiam multum erubescenda discordia. Quid igitur tibi profuerunt ad rem non pertinentia convocata auxilia Cynicorum; quandoquidem te in hac tui erroris via de via deficientem, nec ea quae hominibus comparasti, iumenta iuvare potuerunt?
44. IUL. Tempus admonet ut ad alia transeamus; sed quoniam certum est, nihil te habere quod vendites imperitis auribus praeter verecundiam naturalium; quam brevissime potero, quod putatur superesse, contingam. Quis ergo neget, honestatem hanc, qua genitalia nostra contegimus, pro personis, locis, officiis moribusque variari? Sic in conventiculis publicis obscenior nuditas, nihil habet turpitudinis in lavacris. Sic alter est cubicularis habitus, seminudus et securus; alter vero forensis, sollicitior et profusior. Quid, quod ad testimonium crebro familiaritatis, respicit negligentia cautionis, et quanto persona aut ignotior aut honoratior adfuerit, tanto diligentior habitus comparatur? Quid, quod nautis et opificibus plerisque nemo vitio nuditatem dedit? Ac ne ista simplicitas personis magis quam negotiis imputetur, more omnium etiam Petrus apostolus, et post resurrectionem Domini nudus in navigio piscabatur 76. Dirige hinc oculos ad medicantum munera; ducunt artem studio salutis in locos pudoris. Athletis nuditas etiam decora est. Iam vero non solum adolescentulis, et petulanti sibi societate coniunctis, sed etiam totis quibusdam gentibus uterque sexus retectus, et sine secreti est electione commixtio. Quid tamen mirum, si id Scotus vicinarumque gentium barbaries agat; cum et philosophia, cuius supra commemorationem fecimus idem censuerit, et Traducianorum huc dogma pervenerit? Quae ergo pudoris tenebitur quantitas, quive limes inter tot eius diversitates, atque inter coeptus partim necessarios, partim societate defensos, per quem possit doceri, diabolum naturalem ardorem sexibus miscuisse? Ac per hoc, ut praesidium opinionis tuae constat, officiis, locis, moribus, artibus et totis simul gentibus dissolutum; ita remansit invictum, quod nos ipsa ratione et apostolo Paulo docente defendimus, omnia corpora, omnia membra corporum, omnesque sensus corporum, Deum auctorem universorum creasse; sed ita ordinasse, ut quaedam in membris nostris pro opportunitatibus temporum amiciret pudor, quaedam honestas naturalis offerret, quibus tam indecorum esset tegimen adhiberi, quam importune genitalium vulgare secretum.
AUG. Tu potius importune culpa importunitatis aspergis eos, de quibus ait Scriptura divina: Nudi erant, et non confundebantur 77. Et certe tunc ita recti erant, ut recti facti erant: Fecit enim Deus, sicut legimus, hominem rectum 78. Illo ergo tempore tantae rectitudinis suae, numquid tam pravi erant, ut imprudenter, impudenter, inhoneste, importune, genitalium secreta vulgarent? Agnosce igitur nondum fuisse causam pudendi, quando nondum pudenda erant illa membra, quae nunc proprie pudenda dicuntur. Non enim habitabat in membris lex repugnans legi mentis, sine qua nunc nascitur nemo. Nondum fuerat iusto iudicio Dei, qui merito deseruit desertorem, inoboedienti homini suae carnis inoboedientia retributa. Neque enim non est carnis inoboedientia contra spiritum concupiscere, quamvis etiam spiritu contra eam concupiscente non sinatur quod conatur implere. Hoc ergo nondum erat, quando nudi erant, et non confundebantur. Non itaque illi vera nuditate importune genitalium secreta vulgabant: sed adhuc importunum nihil in genitalibus senserant. Quid colligis verba inania, tamquam folia levia, quibus et tu contegas carnalem contentionem tuam contra spiritalem auctoritatem, quasi concupiscentem contra spiritum carnem? Quid quaeris quae pudoris tenenda sit quantitas, sive limes, inter tot eius diversitates, quae fiunt diversis necessitatibus, artibus, opinionibus, moribus, sive rectis, sive perversis? Ecce habes homines, non alicuius gentis, sicut Scotos, sed parentes omnium gentium; non aliqua prava opinione depravatos, sicut Cynicos, et quoslibet alios similis irreverentiae deformitate foedatos, sed a Deo conditos rectos; non opere alicuius necessitatis obstrictos, sicut Petri nuditas fuit, qua te putasti esse velandum, sed in deliciarum paradiso liberos; ipsos aspice, ante peccatum ostentatores libertatis, post peccatum doctores pudoris. Ante peccatum nudi erant, et non confundebantur; post peccatum de nuditate confusi sunt. Ante peccatum genitalia nondum pudenda sine tegimine reliquerunt; post peccatum genitalia iam pudenda texerunt. Hi ergo testes satis idonei, et Pelagianorum pervicaciam, et quarumdam gentium Cynicorumque impudentiam, prius non pudenda, et postea pudenda nuditate sua convincunt.
45. IUL. Hoc igitur in praesenti opere, quantum res acta pertulit, absoluto, venio ad illud quod dixisti, in Christo hanc naturalem concupiscentiam non fuisse. Sic enim obloqueris mihi: Sed iste in his omnibus noluit nominare concupiscentiam carnis, quae non est a Patre, sed ex mundo est; cuius mundi princeps dictus est diabolus; qui eam in Domino non invenit, quia Dominus homo non per ipsam ad homines venit 79. Pronuntiasti ergo Christum, quem verum per omnia hominem fides catholica confitetur, hanc concupiscentiam, quam dicit Ioannes apostolus, in sua non habuisse carne. Sed Ioannes, ut eius dicta docuerunt, concupiscentiam carnis, et concupiscentiam oculorum, cum omni mundo ex Patre non esse pronuntiat 80; quod nos quemadmodum intellegi deberet ostendimus.
AUG. Ostendisti quidem, sed quemadmodum tu intellegeres, vel potius non intellegeres, non quemadmodum deberet intellegi; de qua re tibi in ipsa tua non veraci, sed loquaci disputatione, certans pro veritate respondi.
46. IUL. Tu vero nomen ipsum concupiscentiae amplexatus, vis a Christi corpore tam oculorum sensum abfuisse, quam viscerum.
AUG. Ista non diceres, si tu sanum sensum, non corporis, sed animi haberes.
47. IUL. Hic igitur ut adsit toto animo lector, admoneo; videbit enim Apollinaristarum haeresim, sed cum Manichaei per te adiectione reparari. Apollinaris quippe primo talem incarnationem Christi induxisse fertur, ut diceret solum corpus de humana substantia assumptum videri, pro anima vero ipsam fuisse deitatem; Christusque non hominem, sed cadaver videretur hominis suscepisse. Quod posteaquam coepit tam rationis quam Evangelii attestatione convelli, videlicet quia hoc ipso necesse erat totum illud falsitatis argui, quod hominem se Christus dixerat, quem veritatem locutum persequebantur Iudaei, si erat ab eo caro sola suscepta, cum homo nisi anima simul et corpus esse non posset; vel quod in Evangelio dixerat: In potestate habeo ponere animam meam, et in potestate habeo iterum sumere eam 81. Quae enim anima poneretur, si assumpta non fuerat? Cum ergo auctoritate talium testimoniorum et perspicuae rationis eversus fuisset, excogitavit aliud unde eius haeresis, quae perdurat hactenus, nasceretur; et dixit, animam quidem humanam in Christo fuisse, sed sensus in eo corporis non fuisse, atque impassibilem eum pronuntiavit universis exstitisse peccatis.
AUG. Sanctae memoriae Cyprius episcopus Epiphanius in opusculo quod de haeresibus edidit, dixit Apollinaristarum quosdam in Domino Iesu Christo divinitati corpus consubstantiale dixisse; alios autem negasse quod animam sumpserit; alios propter quod dictum est: Verbum caro factum est 82, contendisse, non eum carnem sumpsisse de creata carne, id est, Mariae, sed Verbum carnem factum; postea vero nescio quid cogitantes dixisse quod non sumpserit mentem. Quod ergo affirmas Apollinaristas asseverasse in Christo sensus corporis non fuisse, eumque illos pronuntiasse impassibilem; nec uspiam legi, nisi in hoc libro tuo, nec aliquando ab aliquo audivi. Sed quoniam video te quaerere ubi expandas vaniloquia tua, ut cum sis verbosus, videaris esse copiosus, cito respondeo: Quisquis credit vel illa quae Apollinaristas dicere supra commemoravi, vel non habuisse Christum corporis sensus, atque impassibilem fuisse, anathema sit. Ut vero te quoque possis agnoscere: Quisquis credit carnem Christi contra spiritum concupisse, anathema sit.
48. IUL. Non qui virtute iudicii delicta vitasset; sed qui felicitate carnis a nostris sensibus sequestratae, cupiditatem vitiorum sentire nequivisset.
AUG. Non dicimus nos: Christum felicitate carnis a nostris sensibus sequestratae, cupiditatem vitiorum sentire non potuisse, sed dicimus, eum perfectione virtutis, et non per carnis concupiscentiam procreata carne, cupiditatem non habuisse vitiorum. Aliud est enim non habuisse cupiditatem malam; aliud non eam potuisse sentire; sensisset enim si habuisset; non enim sensus ei defuit quo eam sentiret, sed voluntas adfuit qua non haberet. Nec mireris Christum, quamvis hominem verum, tamen per omnia bonum, noluisse habere cupiditatem malam. Nam quis praeter vos cupiditatem negat esse malam, qua cupiuntur mala? quis, inquam, praeter vos persuadere conatur non esse vitium, quam cupiditatem confitetur esse vitiorum; et non esse malum, cui suadenti si consentiatur fit opus malum? Hanc cupiditatem Christus et sentire posset, si haberet; et habere, si vellet; sed absit ut vellet. Verumtamen si haberet cupiditatem malam, atque ut tuo verbo utar, cupiditatem vitiorum ab ipsius voluntate in illo esse coepisset; quia non cum illa est natus, ut nos. Ac per hoc, illius virtus haec erat, eam non habere; nostra virtus est, ei non consentire; et in hoc illum imitari, ut quemadmodum ipse peccatum non fecit, eam non habendo, ita nec nos faciamus, non ei consentiendo; et quemadmodum ipse eam voluit et potuit non habere, sic ea nos velimus, quia poterimus, carere. Eius quippe gratia nos liberabit de corpore mortis huius, hoc est, de carne peccati, qui venit ad nos in similitudinem carnis peccati, non in carne peccati.
49. IUL. Tam gravi, ut res indicat, in fidem Catholicorum adulatione, non solum nihil necessaria, verum etiam profana. Cum enim vult ostendere plus aliquid fuisse in Christi corpore, ne carnis nostrae communione vilesceret, naturalium eum sensuum integritate fraudavit; non videns in quantum iret exitium damnum veritatis vel adulatione corruptae. Infremuit quippe a Catholicis excitata praescriptio; quia apud talem fidem maius damnum mysteria Christi, quam membra perferrent. Si enim propter hoc, inquiunt, factus est Christus ex semine David 83, factus ex muliere, factusque sub lege 84, ut nobis daret exemplum, et sequeremur vestigia eius, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius 85; nec tamen per omnia substantiae nostrae induit proprietatem, si vel carnem sine anima, vel hominem sine sensibus, quibus nos imbuit natura, gestavit, exempli formam et legis non docetur implesse. Quid enim fuit laude dignum, contemnere illecebras sensuum, quarum incapax erat beneficio naturae? Quid mirum, cohibere oculos carnis suae auxilio non vagantes? Quid magnum, abducere ab illecebrosis odoribus nares, quibus nescirent patere? Quid stupendum, tenere arduam quotidie in epulis parcitatem, quarum nequibat irritamenta sentire? Quid postremo ardui haberent in quadragesimum diem prolata ieiunia, si esuries molesta esse non poterat? Quid venerationis disciplina aurium mereretur, numquam nisi honestarum vocum receptrix, si nativam patiebatur in indebitas surditatem? Quae autem gloria castitatis, si virilitas magis aberat quam voluntas, et quod putabatur fieri de vigore animi, veniebat de debilitate membrorum?
AUG. Merito dicuntur haec, non contra Apollinarem vel Apollinaristarum aliquem, quos dixisse non arbitror Christi carnem non habuisse humani corporis sensus, sed contra quemlibet quisquis hoc dicit. Nos autem illum et pulchra ac deformia per oculos sensisse dicimus, et suaveolentia et graveolentia sensisse per nares, et sensu aurium percepisse canora et absurda, et a dulcibus amara discrevisse gustando, et aspera ac lenia, dura ac mollia, frigida et calida diiudicasse tangendo; et quidquid aliud corporis sensu sentiri et percipi potest, sentire ac percipere potuisse; nec ei possibilitatem, si voluisset, defuisse generandi; et tamen eius carnem numquam contra spiritum concupisse. Quod si propterea magnum honum est, ut putas, abstinere a delictis, quia non desunt libidines quae vincantur, non autem magnum esset, si defuissent; tanto quisque erit in virtute laudabilior, quanto fuerit in carne libidinosior. Ac per hoc Christus, secundum istam vestram horribilem et detestabilem pravitatem, sicut in virtute omnium hominum maximus, ita esse in carne libidinosissimus debuit. Quod quanta sentiatur impietate, si sentis, sententiam mutare ne differas; et libidines discernere a sensibus, quae sentiuntur potius in quibusque, quam sentiunt; ne tanto quisque videatur sensu esse vivacior, quanto fuerit libidine ardentior; et tanto Christus arsisse credatur libidinibus acrioribus, quanto viguit purioribus sensibus.
50. IUL. Quae postremo palma tolerantiae, si dolor vulnerum et verberum, intercepto itinere sensuum, pertingere ad animum non valebat? Quo ergo profecit Apollinaris adulatio? Videlicet ut omnis virtutum pulchritudo, quam in se Christus expresserat, indebitis naturae eius laudibus vacuata flaccesceret, cunctoque veritatis suae splendore nudata sacrum magisterium Mediatoris offerret irrisui. Huc accedebat quoniam non solum operum suorum perdebat insignia, nativitate, non virtute felicior; sed etiam fraudis criminibus urgebatur, si indiceret mortalibus: Extendimini ad patientiam hominis nihil sentientis, et venite per veras cruces ad virtutes corporis falsi nihil dolentis; vel: Imitamini castitatem, certa naturae vestrae irritamenta vincentes, illius quem debilitas fecit pudicum videri. Certe nihil profanius, nihil scelestius talibus excogitari commentis potest. Et Apollinaris omnia ista non dixerat; per illud unum quod pronuntiarat, homini Christo defuisse eos sensus, qui a natura inditi, non usu, sed excessu ad vitia labuntur; haec omnia quae a Catholicis relata sunt, praeiudicio opinionis suae mutus excepit. Horum quippe cunctorum affirmatione construitur catholica fides, quorum negatione vel consecutione Apollinaris haeresis compacta est atque damnata. Tu igitur conice quid de te debeat iudicari, qui commixtionem sexuum damnas, ut Manichaeus; naturam carnis Christi a communione hominum sequestras, secundum Manichaeos; concupiscentiam carnis accusas, iuxta praeceptoris tui dicta Manichaei; dicis concupiscentiam sensuum in Christi corpore non fuisse, vel secundum Manichaeos vel secundum Apollinaristas; et tamen vis a nobis nec Apollinarista, nec Manichaeus vocari. Quamquam do manus, praestoque beneficium; nec nos liberalitatis poenitet; per me ut Apollinaris sectator non videaris licebit; minoris quippe est ille impietatis inventor; per te autem non licet ut voceris aliud quam Manichaeus.
AUG. Nec Apollinarista, nec Manichaeus fuit, sed haereticorum expugnator Ambrosius, qui per tuam susceptam quidquid hominum nasceretur, sine delicto dixit esse non posse, apostolum Paulum, sicut oportuit, et intellegens et exponens. Tu autem tanto magis adiuvas Manichaeos, quod saepissime ostendi, quanto magis ab eis te esse arbitraris alienum; es autem novus haereticus Pelagianus, in disputatione loquacissimus, in contentione calumniosissimus, in professione fallacissimus. Nihil enim quod dicas inveniens, inania multa dicis, falsum crimen Catholicis obicis, catholicum te esse mentiris.
51. IUL. Ostendi quidem in tertio libello primi operis mei, irrefutabiliter necesse esse dici etiam Christum reatum de Mariae carne traxisse, si crederetur naturale peccatum; eumque a te sub potestate diaboli collocari, qui affirmares ad ius diaboli hominum universam pertinere substantiam.
AUG. Quod in tertio tuo libro te ostendisse commemoras, quinto meo te non ostendisse convici.
52. IUL. Et ideo hoc in praesentiarum relicto, illud efflagito, ubi tu legeris Christum eunuchum fuisse naturaliter.
AUG.Tu enim ubi me hoc dixisse legisti, nisi quia calumniaris, ut soles? Aliud est possibilitas seminandorum filiorum, quam Christi carni defuisse non dicimus, sicut deesse carni novimus eunuchorum; et aliud est cupiditas vitiorum, quam tu persuadere conaris habuisse Christum, et iactas te esse christianum; quia videlicet, sicut paulo ante dixisti: Christus etiam fraudis criminibus urgeretur, si diceret mortalibus: Extendimini ad patientiam hominis nihil sentientis; quasi sequatur, ut non sentiat inflictos dolores, qui vult et potest non habere malas cupiditates; vel si diceret, ut tua verba ipse componis: Imitamini castitatem, certa naturae vestrae irritamenta vincentes, illius quem debilitas fecit pudicum videri. Sic enim es amator egregius castitatis, ut tibi castior videatur, qui concubitus illicitos cupit, sed ut non perpetret, suae cupiditati resistit; quam qui talia mala nec saltem cupit, non per impossibilitatem carnis, sed per summitatem perfectionemque virtutis; immo ille sit castus, iste autem omnino nec sit, sed esse tantummodo videatur; quoniam, secundum te, si castus esset, mala ista cuperet per naturam, sed eamdem naturalem cupiditatem virtute animi coerceret. Ita fit, ut te illa horribilis, sicut iam superius ostendi, sequatur absurditas, tanto esse quemque voluntate castiorem, quanto maiorem naturae suae libidinem vicerit, nec in aliquos excessus luxuriae, quamlibet illa magna sit, exire permiserit; qui autem minorem flagitiorum libidinem cohibet, minus esse castum; quoniam quem non libet quod non licet, secundum tuam sapientiam, vel potius amentiam, omnino nec castus est. Ecce quod Christo importare conaris insane, ut natura fuerit omnium libidinosissimus, quia ita posset voluntatis virtute omnium esse castissimus. Tanto quippe in eo, sicut disputas, continentiae spiritus maior esset, quanto maiorem carnis concupiscentiam coerceret. Ad hunc te interitum tua suscepta nimium dilecta perduxit.
53. IUL. Qui etsi propter signum natus ex Virgine est, et tamen ita aversatus non est sexum virilem, ut eius susciperet veritatem, integer per omnia viscerum, integer corporis, homo verus, vir perfectus, si Petro apostolo creditur in Actibus disserenti 86; intacta castitate conspicuus, et animum et oculos numquam remisso cordis vigore custodiens; sed quod hoc totum virtute mentis, non carnis infirmitate perfecerit, concupiscentiam carnis totius corporis immixtam sensibus, et veritatem ac sanitatem conditionemque membrorum fuisse in eo, et somnus eius, et cibus, et barba, et sudor, et labor, et crux testatur, et lancea. Non ergo sensus corporis non habuit ille, sed rexit. Hoc est unde Gentibus, unde Manichaeis insultat Catholicorum fides, quia verbum ut crucis, ita carnis eius, pereuntibus stultitia est, salvis autem futuris virtus Dei. Hoc est quod commendavit caritatem suam in nobis; quoniam quae lacerat impietas Manichaei, ea omnia pietas Mediatoris assumpsit. Nihil ergo me pudet in Domino meo; in quae propter salutem meam venit, teneo veritatem membrorum, ut exempli eius soliditatem arcemque suscipiam.
AUG. Aliud est veritas membrorum, quam christianus omnis agnoscit in Christo, aliud cupiditas peccatorum, quam tu importare vis Christo. Dicis enim concupiscentiam carnis, hoc est libidinem, quam libentius vocas concupiscentiam naturalem, bonum esse; et sic arguis eius excessum, ut quisquis eam concessos fines transgredi siverit, tamquam male utens bono, culpam contrahat; quisquis autem illam usque ad licita et concessa ingredi, nec ultra permiserit progredi, tamquam bono bene utens laude sit dignus. Proinde quoniam videmus alios ita esse natos, ut maiore libidine urgeantur, alios ut minore, si ei resistentes utrique sint casti, cogeris dicere illos maiore, istos minore bono bene uti. Erit igitur, te doctore, bono isto tuo quisque tanto copiosior, quanto libidinosior; et tanto laboriosior contra suam libidinem pro castitate certando, quanto abundantior naturali isto bono; et ideo etiam tanto laudabilior in hac virtute, quanto fortius reluctatur maiori bono, quam si minori reluctaretur. Quia ergo Christus in carne mortali omnium procul dubio castissimus vixit, tanto ei maiorem libidinem dabis naturalem, quanto in libidine cohibenda non potes invenire fortiorem. Sic enim sine fraudis crimine suis dicet: Imitamini castitatem meam, certa naturae vestrae irritamenta vincentes; haec quippe irritamenta bona sunt, sed tamen cohibenda atque vincenda; sicut ego habui, sed cohibui vicique maiora; ne diceretis mihi: Ideo vicisti, ideo castissimus in tua mortali carne vixisti, quoniam naturae felicitate minimas libidines, quas facillimas vinceres, habuisti. Estote ergo casti, quia ut vobis ad me imitandum obstacula excusationis auferrem, libidinosior vobis nasci volui, et tamen maximam libidinem meam concessos fines numquam transire permisi. Haec horribilia monstra peperit haeresis vestra.
54. IUL. Praedico omnem in eo sanctitatem beneficio animi, non carnis stetisse praeiudicio. Sic enim et natura tam conditione eius quam susceptione de fenditur, et vita hominum virtutum illius imitatione dirigitur. De his duobus non potest alterum sine alterius veritate laudari; tantum aderit dignitatis operi sacro, quantum humani corporis adfuerit veritati; et tantum aderit defensioni carnis, quantum sanctitas conversationis exegerit. Atque e regione, vituperatio unius utrique participat; quoniam tantum de virtutibus eius, quantum de artubus auferetur; ac si quid de substantiae solido radatur, universa morum ornamenta depereunt, atque ad tolerantis iniuriam recurrunt damna nascentis; postremo si carnis eius substantia aliqua naturalium ereptione tenuetur, universa evanescit pompa virtutum. Nihil ergo in membris Mediatoris facti ex muliere, quod naturale constat, negabo. Et vide quam diversi sint rationis termini, quam pudoris; non erubescit fides Christianorum, dicere Christum habuisse genitalia; cum tamen ea in nobis, quam honestissime possumus, occulamus.
AUG. Non quidem erubescit fides Christianorum, dicere Christum habuisse genitalia; sed tu erubescere debuisti, vel potius contremiscere, ne diceres Christi genitalia aliquando, et nolente ipso (non enim hoc umquam velle debuisset qui vitam caelibem duxit), tamen libidine fuisse commota, et in nonnullos illicitos usus contra eius sanctum propositum se illam partem sancti eius corporis erexisse. Talem quippe libidinem patitur etiam omne genus sanctorum, qualem Sancto sanctorum conaris inferre. Si vero genitalia Christi ipso invito commoveri et erigi solere libidine, non audes dicere; cur audes credere, infelix, cur audes talem libidinem naturae Christi tribuere, ut quod non audes dicere, compellas homines cogitare?
55. IUL. Ita natura praescripsit esse quaedam, quae ut ratio, ita fides cum religione pronuntiet; et tamen pudor et decentia conversationis oculis non permittat exponi. Hoc modo Magister etiam Gentium veritatem carni eius assignat, et spiritui sanctitatem. Magnum, inquit, pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit Angelis, praedicatum est in Gentibus, creditum est in hoc mundo, assumptum est in gloria 87. Quod sicut commendavit cum veritate credendum, ita impugnatores eius in fine denuntiavit saeculi nascituros; nam statim sequitur: In novissimis autem temporibus recedent quidam a fide, attendentes spiritibus seductoribus, doctrinis daemoniorum in hypocrisi mendacia loquentium, cauteriatam habentes conscientiam, prohibentium nubere, abstinere a cibis, quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus, et his qui cognoverunt veritatem; quoniam omnis creatura Dei bona 88. Hanc ergo Ecclesiarum contaminationem, quam de Manichaei consectatione vomuisti, et hanc a fide recedentium praevaricationem, quae in naturalis mali praedicatione et in commixtionis coniugalis damnatione consistit, et Apostolus praevidit et punivit, non solum quid diceretur, sed etiam quid consequeretur ostendens.
AUG. Et tamen tu, qui non potes nisi ructare calumnias, et vomere contumelias, verbis catholici hominis Dei, quem Manichaeum non potes dicere, non ausus es contradicere, suffocantis te, atque dicentis, ex commixtione maris et feminae nasci expertem delicti neminem posse 89. Namque ista verba eius et in primo ad Valerium libro commemoravi, quem libris quattuor redarguere conatus, quidquam inde attingere timuisti; et in isto, cui nunc respondes, eadem ipsa non tacui 90, et adversus illa adhuc mutus, quamvis eius nomine tacito, cui adversari palam non audes, hunc in me non metuis criminari.
56. IUL. Nam hoc quod ait, abstinere a cibis docendum fore, non utique apud prudentem arguit Christianorum parcitatem, aut denuntiat posse existere homines qui inediae discrimen indicant; sed ostendit, quoniam cum exorirentur, qui dicerent animalia omnia victibus a Deo creata mortalium, quia de concupiscentia et commixtione sexus nascerentur, diabolico malo esse polluta, quid consequeretur expressit, videlicet renuntiandum esse alimentis, si eorum propagatio diabolica crederetur. Unde et tu hanc infamationem commixtionis corporum ab animalibus removes, ut subsistat ratio simulandi. Homines tamen qui ad imaginem Dei facti sunt, propter hanc ipsam concupiscentiam generantium, dicis ad ius daemonis pertinere. Ambo igitur, tu et Manichaeus unam habetis causam substantiarum vituperandarum et transcribendarum diabolo; sed ille propter hanc affectionem quae sentitur in naturali opere, universas damnat animantes; tu autem non omnes, sed quod est foedius, meliores. Absolvis enim sues, canes, et asinos, ut Manichaeos vitare videaris; sed damnas, propter hoc idem quod Manichaeus, omnes homines qui ad imaginem Dei facti sunt; ac nusquam malum naturale constituens nisi in imagine Dei, concionaris contra nos, accusator sanctorum et patronus asinorum.
AUG. Quid est quod dicis, calumniator Catholicorum et adiutor Manichaeorum? Quid est quod dicis? Quem tantae stoliditatis pudere deberet, etiamsi tibi asinina frons esset. Nonne accusator sanctorum et patronus asinorum, ab homine huius cordis cuius et ipse es, appellari posset, qui diceret, ignorantia veritatis homines fieri miseros posse, asinos vero nesciendo veritatem miseros esse non posse? Et tamen verissime diceret. Cur ergo non intellegis, asine, similiter esse verum, ex commixtione maris et feminae expertes delicti homines nasci non posse, et asinos posse? An ideo te arbitraris effugere insequentes plagas auctoritatis atque rationis, quia in societate libidinis, ad currum tui erroris, homines et asinos iungis? Non de pecoribus, sed de hominibus loquebatur Ambrosius, ubi ait: Servatum est igitur, ut ex viro et muliere, id est, per illam corporum commixtionem, nemo videatur expers esse delicti 91. Itane iste, iste doctor Ecclesiae accusator erat sanctorum, et patronus asinorum? Nempe corruptibile corpus est et asini et hominis; et tamen non asini aggravat, sed hominis animam; de homine quippe Scriptura dicit: Corpus corruptibile aggravat animam 92. Sic ergo et in libidine agnosce, et pecoris naturam, et hominis poenam, si animam non habes asininam.
57. IUL. Christus igitur non minus homo verus, quam verus Deus, nihil de naturalibus minus habuit; sed iustum erat ut qui dabat perfectionis exemplum, omnibus virtutum studiis antecelleret, castitasque eius continua integritate celsa, nullo permota libidinis appetitu, quae virgo sanctae mentis exstiterat, et omnium sensuum domitrix animi magnitudo, et superatrix dolorum, cunctis fidelibus, et humanitate imitabilis fieret, et sublimitate mirabilis.
AUG. Dicis castitatem Christi continua integritate celsam; sed homo es, cui non videtur castitas integra, ubi magnitudine et perfectione voluntatis bonae non solum non committuntur, sed nec cupiuntur illicita. Nam qui concupiscit mala, etsi resistens concupiscentiae suae non ea perpetrat, implet quidem quod scriptum est: Post concupiscentias tuas non eas 93; sed non implet quod ait lex: Non concupisces 94. Christus ergo qui legem perfectissime implevit, nulla illicita concupivit; quia discordiam carnis et spiritus, quae in hominum naturam ex praevaricatione primi hominis vertit, prorsus ille non habuit, qui de Spiritu et Virgine non per concupiscentiam carnis est natus. In nobis autem caro concupiscit contra spiritum illicita, ita ut omnino perficiat, nisi et contra carnem spiritus ita concupiscat, ut vincat. Dicis mentem Christi omnium sensuum domitricem: sed hoc domandum est, quod resistit; caro autem Christi nihil habebat indomitum, nec in aliquo spiritui resistebat, ut ab illo eam domari oporteret. Quo proposito perfectionis exemplo, ad hoc se debet omnis imitator extendere, ut concupiscentias carnis, quas vetat Apostolus perfici 95, nitatur atque optet penitus non habere: sic enim eas potest provectu quotidiano minuere, quas nullas habeat salute perfecta.
58. IUL. Tu igitur, ut omnia, profanissime effatus es, in Christi carne non fuisse quod humanae naturae est; quod certe de nulla Scripturae rationabilis vena, sed de solo Manichaeorum coeno deceptus hausisti. Verum ut maior copia defendendae veritatis appareat, concedamus te somniasse, in Christo carnis quam dicis concupiscentiam non fuisse; quod certe in Manichaei prius, postea in Apollinaris furore damnatum est; tuo tamen quid possit dogmati suffragari; cum non continuo sequeretur malum esse, si quid ille assumere noluisset? Quoniam gradatim crescentibus meritis bonorum, diceretur isse per optima, nec bona tamen infra se locata superiorum electione damnasse. Quomodo enim nuptias non infamavit, integritatem secutus; ita nec sensum carnis genitalis damnasset, si eius possibilitatem nec in substantia sua habere voluisset.
AUG. Iam superius dixi, quod Christus non solum non perpetravit, sed nec concupivit illicita, ut impleret legem dicentem: Non concupisces 96. Hoc certe de sanctae Scripturae vena, non de coeno Manichaeorum manat in corda fidelium, quod vestrum dogma exstinguit haereticum. Somniasse me dicis, non fuisse in Christo carnis concupiscentiam spiritui resistentem; cuius tu etiam ipsis somniis non pepercisti. Dormisse quippe novimus Christum, in quo si erat ista tua suscepta, profecto sopitos eius sensus aliquando per talia somnia deludebat, ut sibi etiam concumbere videretur, atque ita caro eius isto tuo bono stimulante commota, et in irritum extenderet genitalia et irrita effunderet semina. Si autem hoc de Christi carne credere contremiscis (non enim sic es lapideus, ut non contremiscas, quod ego, quamvis ut te redarguerem, sine cordis tamen tremore non dixi); profecto fateri debes, naturae Christi non solum sine dispendio defuisse talem carnis concupiscentiam, verum etiam cum perfectarum laude virtutum, qualem concupiscentiam novimus carni ceterorum hominum et ipsorum non deesse sanctorum. Quod autem dicis, non esse consequens ut hoc malum sit, etiamsi concedas id Christum noluisse suscipere; sicut non ideo damnavit nuptias, quia noluit habere coniugium; hoc de libidine pecorum dici potest, quibus ideo non est malum, quia non habent rationis bonum, unde caro eorum non concupiscat adversus spiritum; quod vero resistit spiritui hominis volentis facere bonum, quantalibet loquacitate abs te defendatur, non est bonum. Sic igitur Christus abstinuit a peccato, ut abstineret etiam ab omni cupiditate peccati; non ut ei existenti resisteret, sed ut illa numquam prorsus existeret; non quod eam non posset habere si vellet, sed non recte vellet, quod eum caro peccati quam non gerebat, etiam invitum habere non cogeret. Proinde ille vir perfectus, non per concupiscentiam natus, quae indifferenter appetit et illicita et licita, sed de Spiritu Sancto et Virgine Maria, quidquid concupivit, licuit; quidquid non licuit, non concupivit. Natus enim de carne per Sanctum concipiente Spiritum, absit ut in se haberet discordiam carnis et spiritus.
59. IUL. Et ut res plana aliquo confirmetur exemplo, melius est habere rationem, quam non habere; homines autem rationabiles facti sunt, pecora vero irrationabilia; non tamen ideo quia humana natura quadrupedibus antestat, quadrupedia aut malum aliquod, aut diaboli opus esse dicenda sunt. Fac ergo, quoniam Christus, cum sua membra formaret, noluerit eis sensum admiscere genitalium, quo usurus non erat; num ideo cum Isaac, Iacob, et omnium membra fingebat, eisque et sexum dabat et sensum, malum aliquid faciebat? Aut ad haec veniens, in adiutorium advocabat diabolum, ut membris quae ipse compegerat, necessaria oblectamenta misceret? Nec exiguum quidquam igitur omnino (sicut et in hoc, et in priore opere, Deo adiuvante monstravimus) per Christi personam contra divina opera obtinere potuisti. Claruit enim nihil minus de natura hominum, Salvatoris corpus habuisse.
AUG. Immo claruit hominum naturam, ad illam integritatem, rectitudinem, salutem, in qua primitus condita est, minus haec habere nunc omnia. Hanc venit Christus redintegrare, corrigere, atque sanare, integer sine ulla corruptione, rectus sine ulla pravitate, salvus sine ulla cupiditate peccati.
60. IUL. Ac per hoc, in ea natura non potest esse peccatum, cum in illo in quo tota est, nihil iniquitatis inventum est.
AUG. Immaniter, Iuliane, blasphemas, coaequans carnem Christi ceterorum hominum carni; nec videns illum venisse non in carne peccati, sed in similitudine carnis peccati 97, quod nullo modo verum esset, nisi ceterorum esset caro peccati.
61. IUL. Concupiscentia itaque sexuum, sive in Christi carne fuit, sive non fuit, mala et diabolica non docetur.
AUG. Concupiscentia carnis mala est, et quando ei non consentitur ad malum; ipsa est enim, qua caro concupiscit adversus spiritum; etiamsi adversus eam concupiscente spiritu, non perficiat quod conatur, id est, opus malum.
62. IUL. Ad alia ire festino, sed multum hic rerum admiratione defigor. Qui in alium tantus furor est, ut si Scripturas non intellegis, vel tua dicta non ponderes? Sed ita argumentaris iugiter, ut quidquid ieceris, recurrat in te impetu grandiore. Dixisti nempe, nullam esse causam pudoris, praeter concupiscentiam carnis in genitalibus motibus apparentem.
AUG. Non hoc dixi. Sunt enim et aliae causae pudoris, sive ne fiat aliquid quod non decet, sive quia factum est. Sed huius pudoris de quo nunc agimus, cum quaeritur causa, illa verissima reperitur, qua factum est ut haec membra pudenda proprie vocarentur, quae prius pudenda non fuerunt, quando illi homines recti atque perfecti nudi erant, et non pudebat eos. Quod si prudenter cogitare voluisses, non ipse impudenter veritati manifestissimae restitisses.
63. IUL. Esse autem sacrilegium, pudendum aliquid quod Deus fecisse credatur, praeter hanc carnis concupiscentiam iudicare; Christum vero non habuisse hanc concupiscentiam carnis, quae mortalibus facit causam pudoris. Quid igitur ad haec occurreret, non vidisti, videlicet nudum eum, id est Christum, convencticulis debuisse misceri; nec aliquem verecundiae habere respectum, ne sacrilegium quod commentaris incurreret, in carne videlicet sua, quae concupiscentiam non habebat, de suis et Patris operibus erubescens. Si autem ei et concupiscentia non fuit, et tamen ille est pudoris functus officio; irrefutabiliter etiam secundum te approbatur, verecundiam corpori humano debitam, non calori.
AUG. Ista tua ratione tam acuta et exquisita, debet negari baptismus Ioannis datus fuisse in poenitentiam peccatorum, quia eo baptizatus est Christus, qui nullum habebat omnino peccatum. Si autem potuit alia causa, non ea qua ceteri, baptizari, id est, non propter carnem peccati, quam non habebat; sed propter similitudinem carnis peccati, quam pro liberanda peccati carne susceperat: potuit etiam membra tegere, non ea causa qua ceteri; sed ut sic congrueret pudenda tegentibus, nihil habens pudendum; quemadmodum baptizatus congruit poenitentibus, nihil abluens poenitendum. Decebant quippe similitudinem carnis peccati, ea quibus indigebat caro peccati. Quamquam et ipsa species humani corporis nudi, ubicumque insolita est, humanum offendit aspectum. Unde et Angeli qui hominum similes hominibus apparuerunt, vestiti apparere voluerunt, sicut humana consuetudo poscebat. Sed haec consuetudo si unde originem sumpserit recordemur, occurrit primi causa peccati, in illis hominibus, qui priusquam peccarent, decenter et honeste erant in loco tantae beatitudinis nudi, nondum scilicet de sua carne, quae inobediens inobedientibus reddita est, contra spiritum concupiscente confusi. Nihil ergo te adiuvat Christi vestis, ut concupiscentiae carnis defensor impudens non sis.
64. IUL. Vides igitur frustra te peccatum vocasse, si in his operibus, quae Deus fecit, velamen fateamur adhibendum, quod Dominus noster et hominis formator instituit, et homo factus exercuit. Det sane veniam reverentia Redemptoris, quia ad asserendam veritatem mysterii, Manichaeorumque flagitia destruenda, loquimur de carne eius audacter; quod nisi fides exigeret, reverentia modesta non tangeret.
AUG. Non audacter de carne Christi loqueris vera, sed infeliciter falsa; non ad Manichaeorum, sicut tibi blandiris, flagitia destruenda, sed potius adiuvanda. Si Manichaeum cogitas vincere, noli dicere bonum esse quod est malum; sed dic unde sit malum, quod ostendere non potes bonum. Hoc enim esse de praevaricatione primi hominis dum non vis cum Ambrosio dicere 98, profecto efficis, ut de aliena natura Manichaeus verum se iactitet dicere.
65. IUL. Sed iste, inquis, noluit nominare concupiscentiam carnis; tacet quia pudet, ac mira, si dici potest, pudoris impudentia nominare pudet, quod laudare non pudet 99. Displicet igitur tibi, quia novimus verecundiora nostra, secundum Apostolum, necessaria honestate velanda 100; quia in hoc consilium sequitur Conditoris, ut quod ille in secreta corporis parte constituit, nos totidem verecundo operiamus obtectu.
AUG. Res dicis mirabiles, tunc Adam et Evam Conditoris esse secutos consilium, quando eius deseruere praeceptum, sequendo consilium deceptoris. Prius enim quam hoc malum perpetrassent, cum adhuc essent recti atque perfecti, non sequebantur consilium Conditoris, ut quod ille in secreta corporis parte constituit, nudum relinquerent, nec verecundo obtectu operire curarent? Homo impudentissime, quod senserunt quando erubuerunt, laudare peius est quam nudare.
66. IUL. Has tamen elocutionum diversitates, quas tu non solum non imitaris, verum etiam criminaris, quarum nos adiuvamur officiis, non linguarum omnium, sed graecae et latinae cultus invenit. Ceterum linguae aliae, quae naturales vocantur, ob hoc quod nihil eis aut opum aut nitoris studia secuta contulerint, simplicibus omnino nominibus membrorum abutuntur; unde et apud Hebraeos, quorum sermone Scripturarum puritas continetur, propriis omnia vocabulis indicantur.
AUG. Multum falleris: quasi in hebraeo eloquio non sit tropica locutio, in qua utique non propria, sed translata sunt verba. Verum hoc qualecumque sit, quid te adiuvat? In hebraeis certe sacris Litteris legitur, et quando illi primi homines nudi fuerint, nec puduerit eos; et quando de sua nuditate confusi sint, et quae membra texerint 101; ut possemus nosse quid senserint, et unde confusi sint. Tu si vis in hac causa te unde confunderis tegere, tandem tace.
67. IUL. Eademque securitate, qua pedes et genua, etiam genitalia utriusque sexus vocantur. Nos sane nec cum ista suffragetur auctoritas, pudentioris eloquii adminicula negleximus; quia reprehensioni iustissimae patet, sine ullo negotiorum coactu neglectus decoris, qui non minus in verbis quam in operibus, quantum pertulerit causae ratio, retinendus est. Igitur quia concupiscentia naturalis nec pudoris opprobrio potuit coargui, et Conditoris sui dignitate defensa est, ad hoc solum, non ut quasi magnum bonum, quippe quod sit hominibus pecoribusque commune, sed quasi necessarium sexibus instrumentum, a iure daemonum vindicata, inter eius opera locaretur, qui mundum fecit et corpora, a nullo autem accusatur, nisi a Manichaeo, et Traduciano eius haerede; apparet naturalis peccati, cuius omne praesidium in naturae criminationibus haerebat, totum evanuisse figmentum.
AUG. Ecce adhuc dicis concupiscentiam naturalem, ecce adhuc quantum potes, susceptam tuam, ne possit quae sit intellegi, contegis ambigua veste verborum. Cur enim non dicis: Concupiscentia carnis, sed dicis: Concupiscentia naturalis? Nonne concupiscentia beatitudinis est concupiscentia naturalis? Cur ambigue loqueris? Quam tuendam suscepisti, appella suo nomine; quid vereris? An in mala causa eius forte turbatus, oblitus es quid vocetur? Immo vero vigilante memoria, non vis eam carnis concupiscentiam nominare; nosti enim laude eius offendi eos, qui hoc nomen in Scripturis sanctis nonnisi in rei malae significatione legerunt. Isto autem nomine utens, et appellans eam concupiscentiam naturalem, inter eius opera locare conaris, qui, ut dicis et verum est, mundum fecit et corpora, cum dicat eam Ioannes a Patre non esse 102. Deus quidem mundum fecit et corpora prorsus omnia, sed ut corpus corruptibile aggravet animam, et caro concupiscit adversus spiritum, non est praecedens natura hominis instituti, sed consequens poena damnati. A nullo, inquis, accusatur, nisi a Manichaeo, et Traduciano eius haerede. Contumelias tuas cum his me accipere gaudeo, quos in me culpare audes, et nominare non audes. Itane non accusat susceptam tuam, qui dicit concupiscentiam carnis adversus spiritum ex praevaricatione primi hominis in nostram vertisse naturam 103? Et quis est hic? Ille scilicet, cuius fidem et purissimum in Scripturis sensum, sicut eum Pelagius auctor tuus praedicat 104, ne inimicus quidem ausus est reprehendere. Adversus hunc accusatorem tuam defende susceptam. Huic doctori meo, et illi laudatori eius doctori tuo, pro illa conviciare, quantum potes, ut patrocinium tuum liberum satis et fidele demonstres; ne te defensorem suum tamquam timidum libido deserat; quamvis alterum non inveniat, qui pro illa minus erubescat.
68. IUL. Ac per hoc necessarie interrogavi, quid suum cognosceret diabolus in sexibus, per quod fructum eorum iure decerperet; qui nec carnem compegerat, nec membra formaverat, nec genitalia dederat, nec distinxerat sexum, nec coniugium ordinaverat, nec commixtionem, sine qua coniugium esse non potest, aut fecunditate honoraverat, aut voluptate resperserat.
AUG. Nihil horum quidem fecerat diabolus, sed inobedientiam persuaserat animo humano, quam poenalis et pudenda carnis inobedientia sequeretur; unde peccatum originale traheretur, per quod diabolo subderetur qui nasceretur, cum eodem periturus diabolo nisi renasceretur.
69. IUL. His itaque tu dissertionibus, cervino metu, et vulpino dolo obviam ire conatus, ita imposuisti patrono tuo ad quem scribis, ut referres, propter sensum corporis naturalem, id est concupiscentiam carnis, dominari operibus et imagini Dei principem tenebrarum; cum necesse esset ad eumdem spectare auctorem sensum carnis, ad quem etiam carnis natura respiceret.
AUG. Quid loquaris ignoras. Aliud est sensus carnis, aliud concupiscentia carnis, quae sentitur sensu et mentis et carnis; sicut dolor carnis non ipse sensus est, sed nisi sensus adsit, sentiri non potest. Sensu itaque carnis qui tactus vocatur, aspera et lenia differenter ut cetera sentiuntur; concupiscentia vero carnis indifferenter illicita et licita cupiuntur, quae non concupiscendo, sed intellegendo diiudicantur; nec ab illicitis abstinetur, nisi concupiscentiae resistatur. Non igitur caventur opera mala, nisi frenetur concupiscentia mala, quae abs te, horrenda impudentia vel potius amentia, dicitur bona; nec erubescis, nec horrescis te ad tantum dedecus pervenisse, ut nemo liberetur a suo malo, nisi non consentiat tuo bono. Concupiscentia igitur carnis, qua cupiuntur quae prohibentur, non est a Patre. Frustra putas, vel potius vis putari, ubi hoc Ioannes apostolus dixit, concupiscentiam carnis positam pro luxuria. Prorsus si non est a Patre luxuria, nec illa est a Patre cui si consentiatur, concipit paritque luxuriam. Nam motibus suis, quibus iubemur obsistere, quid conatur, quaeso, nisi ad luxuriam pervenire? Quomodo est ergo bonum, quae pervenire conatur ad malum? Quomodo est nostrum bonum, quae pervenire conatur ad malum? Quomodo est nostrum bonum, quae nos compellit ad malum? Sanandum est igitur hoc malum, Iuliane, divina bonitate; non humana vanitate, iniquitate, impietate laudandum.
70. IUL. Te ergo apparet non studuisse ut obiecta refelleres; sed ut patrono tuo, ad quem scribebas, miserabiliter illuderes; putaretque te rude quidpiam detulisse quod iure morderes; cum id iam superiorum concessione et corporum institutione laudasses.
AUG. Institutionem laudavi corporum, quae bona est etiam in malo homine, non malum, sine quo nascitur nemo; quod tu nolens cum Ambrosio dicere unde sit, adiuvas Manichaeum dicentem quod ex aliena natura sit.
71. IUL. Fateor tamen, nimis te cogitasse, quid diceres; et ingenium tuum apparet, et studium; solertissime prorsus quid asserendum esset pro peccati traduce ponderasti; nemo alter callidius scribere potuisset pro naturali malo; quod quidem nec tu ipse tam urbane implere potuisses, nisi ingenium tuum magistri veteris commenta iuvissent.
AUG. Magistrum plane meum, et contra te et contra Manichaeum, glorior esse Iesum, quem confiteor (quod tu negas) etiam parvulorum esse Iesum; quia periit Adam, et in illo omnes perierunt 105; nec nisi ab illo qui venit quaerere quod perierat 106, a perditione salvantur.
72. IUL. Intellexisti quippe, parvulis nihil de suo merentibus, nequaquam posse sine damnatione corporum, crimen affigi; et ideo opus esse auxilio Manichaei, qui concupiscentiam carnis a Dei operibus excluderet, et tam nuptias quam ipsa corpora diabolo deputaret auctori.
AUG. Ego non opus habeo auxilio Manichaei, sed potius contra eum pugnans, auxilium quod tu ei praestas, expugno auxilio Dei. Quod mihi praestat etiam per suos clarissimos comites, non solum Prophetas et Apostolos, quorum conaris perversus dicta pervertere; verum etiam posteriores Ecclesiae suae doctores, Irenaeum, Cyprianum, Hilarium, Ambrosium, Gregorium, Basilium, Ioannem, aliosque plurimos, fide integerrimos, ingenio acerrimos, doctrina uberrimos, fama celeberrimos; qui omnes, salva laude corporum et nuptiarum, confessi sunt originale peccatum, scientes Christum, quod impie vos negatis, etiam parvulorum esse Iesum. Ipse enim salvum facit populum suum, in quo et illi parvuli sunt, non a febribus aliisque huiusmodi pestibus atque casibus, quod et non Christianis abundanti super omnem carnem bonitate largitur; sed sicut Christianos, a peccatis eorum 107. Hos tot et tantos catholicae Ecclesiae filios et patres, qui hoc eam in eius positi culmine docuerunt, quod in eius ubere didicerunt, Manichaeos dicere non reformidas; et cum me unum quasi aperte appetis, illos quanto obliquius, tanto insidiosius; et quanto insidiosius, tanto scelestius criminaris. In hoc tanto scelere, tua te omnino verba convincunt. Non enim mihi ob aliud tam nefario nomine calumniaris, nisi quia de peccato originali dico quod dicunt.
73. IUL. Quod ergo a veritate defunderis, quod fugaris, causae fecit deformitas quam tueris. Ceterum si ad Catholicos transire velles, quanto tute, id quod nos asserimus, elegantius exsequereris et plenius.
AUG. O frontem linguatam, mentemque caecatam! Itane vero catholici non sunt, quibus inhaereo in huius fidei societate, quam contra tua vana dicta et maledicta defendo? Catholici non sunt, ut alios taceam, eosdemque repetam, Irenaeus, Cyprianus, Hilarius, Ambrosius, Gregorius, Basilius, Ioannes Constantinopolitanus; et catholici sunt Pelagius, Caelestius, Iulianus? Aude dicere ista, si potes. Quod si non audes, cur non potius ad hos, a quibus ego non recedo, tu redis? Cur me admones, ut ad Catholicos transeam? Ecce catholica lumina, oculos aperi; tu ad istos transi, quibus calumniaris in me; et continuo te compesces atque obmutesces a me.
74. IUL. Quamvis non audeam pronuntiare, ingenio te affectum acri et vigili, cuius in electione suscipiendi negotii video tam tardum ac deforme iudicium.
AUG. Dic tardi ingenio unde nascuntur: neque enim talis est Adam factus; qui non vis per eius peccatum in deterius humanam mutatam fuisse naturam; et hoc ad omnia vitia quae patiuntur, obesse nascentibus.
75. IUL. Si enim incolumissima fide, scholari more ad ostendendas tantummodo eruditionis tuae vires, ea tentares quae sunt invicta concutere; finito tamen certaminis ludicro, his quibus obloquebaris palmam daturus; probaremus litterarum studium, sed irreligiosum castigaremus exemplum. Porro cum dogma nec verisimilitudinis corrupto saltem colore perfusum, quod nullis legis testimoniis (quippe numquam rationi praeiudicantibus) potestis tueri, et hoc tamen impietate sua horrens, stultitia iacens, nusquam nisi inter inguina voluntatum, honestate, disputatione, sacraque lege confossum, turpissima obstinatione secteris; consequitur ex tribus unum, ut aut plumbei ad intellegendum acuminis, aut maleficii illius quod Manichaeorum mysteriis teneri, fando accepimus, catenas, aut utrumque simul perpeti iudiceris.
AUG. Quantolibet rationis nomine contra testimonia divina, quae proferimus tibi, pugnare videaris, non illa subvertis; sed te vexant, cum contra stimulum calces. Dic, quantum potes, inter inguina voluntatum, qui tibi dicit, expertem non esse delicti, utriusque sexus commixtione conceptum 108. Ambrosius est iste, Iuliane; ipse te vincit, quem non audes negare catholicum, numquam certe dicturus es Manichaeum. Quin etiam me aut plumbei esse acuminis ad intellegendum, aut teneri maleficio Manichaei, aut utrumque simul perpeti affirmas. De Manichaei maleficio vel tuo convicio, iam tibi saepe respondimus, et opportunius, cum opus esse videbitur, adhuc forsitan respondebimus. Nunc de plumbeo ad intellegendum acumine, haeretice verbose, responde. Nemo est certe qui nollet, si id esset in hominis potestate, ingenio vividus atque ad intellegendum acutissimus nasci; et quam rari sint quis ignorat? Qui tamen omnes ipsi paucissimi, si hominis qui primus est factus, comparentur ingenio, plumbei iudicantur. Non enim tunc, sicut nunc, corpus corruptibile aggravabat animam 109. Aut enim corruptibile non erat, quia non erat moriturus Adam, nisi peccasset; aut si, ut vos novi haeretici dicitis, etsi non peccasset, moriturus esset; non tamen ita est institutus, quem primo Deus fecerat, et qui mali adhuc nihil fecerat, ut eius anima corpore gravaretur. Quis enim hanc esse poenam neget, nisi qui amplius ceteris aggravatur? Si ergo Manichaeus interroget, unde sit hoc tarditatis malum, non in corporibus, sed in ipsis, ubi Dei est imago ingeniis humanis, quae tarditas pervenit gradatim usque ad ridendam, vel potius, sicut Scriptura commonet, usque ad lugendam fatuitatem 110; respondemus nos, et haec et omnia cetera mala, cum quibus nasci, negare vel dubitare non possumus, primorum duorum et aliorum deinde parentum peccatis esse tribuenda; quoniam non possunt tribui nascentium voluntati. Alia quippe animalia, ut cum suis generis vitiis nonnulla nascantur, quid mirum si accipiunt haec noxii spiritus in potestatem, quemadmodum porcos, ut novimus, acceperunt 111? Qui maligni spiritus possunt, sicut homines irrationalium membra animalium, ita illi etiam ipsa semina vitiare. De hominibus quaestio est, in quibus Dei imago numquam diversorum vitiorum, cum quibus eos nasci videmus, poenas pateretur, quas pati non posset iniustas, nisi peccatis gignentium praecedentibus; quod vos negantes, et fidem catholicam deseritis, et Manichaei dogma nefarium, quantum optare non ausus est, adiuvatis, ut sibi certus securusque videatur, hominum opificem non confiteri verum Deum, sed gentem introducere tenebrarum.
76. IUL. Nos vero nihil habemus, quod in nostro admirandum credamus ingenio, quia intellegimus nec peccatum sine voluntate, nec sine Deo corpora, nec sine corporibus sensus corporum, nec sine commixtione coniugia, nec sine Deo operatore existere posse nascentes; et indubitatum tenemus, neque divinum esse, quod doceatur iniustum; neque quod divinum sit, posse iniustum doceri. Non minus autem, quam ea quae diximus, relucet esse iniquum, si aliorum peccata aliis, qui ibi nec fuerint, nedum consenserint, imputentur. Proinde his illuminati solibus iure optimo Manichaeorum antra despicimus, qui putant vel esse posse sine voluntate peccatum, vel non a Deo homines fieri, vel ad alium auctorem sensum corporum, et ad alium corpora pertinere; vel Deum esse, qui iniquitatum criminibus opprimatur; aut scelere iniquitatis urgeri eum, qui aeternus omnium conditor aestimetur; aut umbram aliquam tenere iustitiae, si aliorum voluntates aliorum applicentur exortibus. Ac per hoc merita partium negotiis, non ingeniis imputamus.
AUG. Iam tibi ad omnia respondi: nec ideo firmantur adversus me, quia tam saepe et odiose repetuntur a te. Dic potius, si potes, unde humana ingenia cum tanta plerumque vitiositate nascantur; cum inter nos conveniat totius hominis esse opificem Deum iustum, et vos negatis ullum originale peccatum? Non autem diceres aliorum peccata nos aliis imputare, qui ibi quando commissa sunt, non fuerunt, si recoleres quod scriptum est, in lumbis Abrahae fuisse Levi, quando eumdem Abraham Melchisedech Dei excelsi decimavit antistes 112. Ibi enim videres, si te pervicacia non caecaret, in lumbis Adae fuisse genus humanum, quando perpetravit illud grande peccatum.
77. IUL. Sed ut revertamur ad causam, postquam dixisti, me ideo noluisse concupiscentiam nominare, quia non esset ex Patre, sed ex mundo; cuius mundi princeps dictus est diabolus; qui eam in Domino non invenit; quia Dominus homo non per ipsam ad homines venit 113. Ubi notandum est, quia cum de re naturali loquereris, eamque ex mundo esse dixisses, subdidisti mundi totius principem diabolum credi oportere; ut non actuum voluntariorum, sed naturalium rerum, utique naturarum, fatereris eum auctorem.
AUG. Ubi posui: concupiscentiam carnis, tu abstulisti inde: carnis, quod ego dixi; et ubi dixi: cuius mundi dictus est princeps diabolus, tu addidisti: totius, et dixisti: totius mundi, quod ego non dixi. Age ut placet, dic quod tibi placet, vel illis etiam quibus places. Ego concupiscentiam carnis dixi, quam dicit Ioannes non esse a Patre, sed ex mundo 114, id est, ex hominibus, qui nascuntur in mundo, perituri nisi renascantur in Christo. Haec concupiscentia carnis non est luxuria, quando ei resistitur, sed quando perficitur, id est, quando pervenit quo impellit. Unde et apostolus Paulus: Spiritu, inquit, ambulate, et desideria carnis ne perfeceritis 115. Non ait: Ne habueritis; noverat quippe hoc munus futurum quidem esse nobis, sed vitae non esse praesentis. Ego principem mundi diabolum dixi, sicut eum appellat Scriptura divina 116, non sicut suspicatur vel calumniatur vanitas tua. Non itaque naturarum auctorem diabolum dixi, sed principem mundi, id est, hominum, quibus in orbe terrarum plenus est mundus, qui nascuntur in mundo, nec renascuntur in Christo. Ab eis quippe qui renascuntur in Christo, princeps mundi mittitur foras; quod mysteria significant, quando etiam parvuli baptizandi exorcizantur et exsufflantur. Ad haec responde, si potes. Noli velle lectorem tua loquacissima vanitate vanescere, et ab eo quod agitur, averti atque seduci. Dic, si audes, bonum esse concupiscere malum. Dic, mala quidem opera a Patre non esse, sed concupiscentiam malorum operum a Patre esse. Dic, diabolum non appellatum principem mundi. Dic, mundum non dici homines in mundo constitutos. Dic, mundum in malo non posse intellegi homines infideles, quibus in orbe terrarum plenus est mundus; et rursus, in bono homines fideles, quibus licet paucioribus, tamen etiam ipsis in orbe terrarum plenus est mundus, nomine mundi similiter appellari; sicut absurdum non est, ut arbor plena pomis, dicatur plena et foliis. Dic, parvulos, cum baptizantur, non erui de potestate tenebrarum, et cum magna iniuria Dei per universam catholicam Ecclesiam exorcizari et exsufflari imagines Dei; aut dic, eos a diabolo possideri sine ulla obligatione peccati. Haec si audebis dicere, mox apparebis; si non audebis, nec sic latebis.
78. IUL. Postquam ergo hoc effatus es, intulisti: Unde dicit etiam ipse Dominus: Ecce venit princeps mundi huius, et in me nihil invenit 117; addisque de tuo: Nihil utique peccati, nec quod a nascente trahitur, nec quod a vivente additur. Ostende igitur dixisse Dominum in Evangelio, non se habere peccatum quod a nascente traheretur.
AUG. Tu ostende dixisse Dominum, non se habere sordem, sine qua Iob dicit nec infantem ullum esse, cuius est unius diei vita super terram. Et tamen ubi ait: Ecce venit princeps mundi huius, et in me inveniet nihil, nec ipsam sordem intellegimus, si recte intellegimus. Nam si ex eo quod dixit, non est intellegendum quod non dixit; nec diabolum nominavit, sed principem mundi: Et in me, inquit, nihil inveniet; non ait: In me non invenit peccatum. Et tamen nos ea dicimus, quae non dixit; sed ex his intellecta, quae dixit.
79. IUL. Quid circumscribis infelices animas, ut mentiaris indicatum esse, quod non est? Dominus dicit in Evangelio: Ecce venit princeps mundi huius, et in me invenit nihil 118. Certum est nihil peccati in eo diabolum offendisse; quoniam in omni, vel quam esurienti, vel quam postea praedicanti, tamquam persecutores suos admoverat, tentatione superatus est. Profitetur ergo Salvator, nihil in se diabolum deprehendisse peccati. In quo certe invenisset, si quid de carnis conditione traheretur; quoniam et ipse factus fuerat ex muliere, de semine David et de Adam stirpe prognata.
AUG. Sed non eum per concupiscentiam carnis Virgo conceperat; et ideo in eum sine propagine peccati carnis propago pertransiit, ut esset in eo non caro peccati, sed similitudo carnis peccati, carnem salvatura peccati. Proinde Adam, priusquam peccaret, nec carnem peccati habuit, nec similitudinem carnis peccati; quia non erat moriturus, nisi peccasset; sed posteaquam peccavit, iam caro peccati genuit carnem peccati, quia per illam concupiscentiam carnis eam genuit, quae ante peccatum vel nulla in illo erat, vel spiritui non resistebat, propter quod eum nudum esse nihil pudebat. Christus autem qui non per illam concupiscentiam carnis est natus, sine peccato natus est, quod trahit omnis caro peccati, procul dubio propter quam moriuntur omnes, carnem non habens ipse peccati; sed tamen et ipse mortuus est propter similitudinem carnis peccati. Nam si nec moreretur, non solum carnem peccati non haberet, sicut non habebat; sed nec eius ostenderet similitudinem, quam pro nostra salute susceperat. Tu igitur qui negare non potes Christum non in carne venisse peccati, sed in carne quidem vera, tamen in similitudine carnis peccati, debes demonstrare carnem peccati; quoniam si nulla est, profecto nec similitudo eius ulla est. Porro quia solus Christus habuit similitudinem carnis peccati, quae non esset caro peccati, quia non ex commixtione sexuum natus est; quid restat, nisi ut peccati caro sit omnium, qui de tali commixtione nascuntur, pertinentes ad mundum, cuius est diabolus princeps, a quo malo non liberantur, si non in Christo renascuntur?
80. IUL. Invenisset ergo in eo diabolus naturale crimen, si ullum esset; teneret corpus obnoxium, si illud vel in primo parente, vel in ipsa pariente venenasset; nec referret, utrum conditionibus materiae suae sera et inefficax resultaret voluntatis intentio; contra naturam nitens, non expiaret natum, sed exasperaret tyrannum; salvo eo quod non posset esse voluntas libera, si fuisset natura captiva. Si ergo esset in ipsius carnis sensu et conditione peccatum, si ipsa natura hominum ad dominium daemonis pertineret; Christus aut reus erat futurus, aut homo non futurus. Ergo si adscribitur maledictum naturae humanitatis; illi quoque, qui caro factus est ut habitaret in nobis, aut crimen dabitur, aut humanitas auferetur.
AUG. Nec crimen ei dabitur, in quo princeps mundi nullum potuit invenire peccatum; nec humanitas auferetur, in quo et anima et caro humana erat; quamvis non erat caro peccati, sed similitudo carnis peccati.
81. IUL. Quod utrumque fecit Manichaeus, qui commentatus in carne malum esse naturaliter, dixit in Christo non fuisse carnem, ne confiteretur in eo fuisse iniquitatem.
AUG. Manichaeus haereticus carnem negat Christi; Pelagianus haereticus carnem peccati carni coaequare vult Christi; Christianus catholicus similitudinem carnis peccati discernit a carne peccati, ne blasphemet carnem Christi.
82. IUL. At hunc fides catholica in utroque contrivit; malum scilicet in carne non esse naturaliter, atque ob hoc Christo nec aliquid defuisse humanitatis, nec quidquam iniquitatis adfuisse pronuntians. Clamat ergo dispensationis suae conscius: Ecce venit princeps huius mundi, et invenit in me nihil 119; nihil profecto quod possit arguere, quia non poterat infamare naturam, cuius ad peccata non inflexerat voluntatem.
AUG. Immo vero nihil peccati, nec quod a nascente trahitur, quia in nulla iniquitate conceptus est; nec quod a vivente additur, quia nulla tentatione deceptus est; quorum duorum unum est propter quod legimus: In iniquitatibus conceptus sum 120; alterum propter quod dicimus: Ne nos inducas in tentationem 121.
83. IUL. Ipsa etiam ei causa tentandi fuit Christum; quoniam more artis suae volebat capere persuadendo, cum neminem posset vitiare condendo.
AUG. Non condendo vitiat, qui neminem condit; sed male suadendo vitiavit, quod bonum conditum invenit. Non enim naturae auctor est, quae Dei bonitate in homine conditur; sed culpae, cum qua homo ex propagine vitiatorum primorum hominum de parentibus nascitur. Quid autem mirum, si tentavit eum, in quo non erat caro peccati; quae nec in illis erat, quos primo tentando deiecit, per quorum concupiscentiam carnis, de qua confusi sunt, caro est propagata peccati, quam sanaret ab hoc malo, nullum habens malum similitudo carnis peccati?
84. IUL. Proinde incarnatio Christi opus suae divinitatis tuetur, qui afferens ad me naturam meam et voluntatem suam, cuius mihi speculum offerebat et regulam, pronuntiansque nihil in se diabolum invenisse peccati, ostendit culpam non de carnis conditu, sed de sola suscipi voluntate. Denique ut nusquam in Scripturis legitur Christum fugisse peccatum, quod a nascentibus trahi nosset; ita etiam illud claro testimonio perdocetur, quod suscepti hominis iustitia non de naturae diversitate, sed de voluntaria actione substiterit.
AUG. Nusquam scriptum est - dicis - Christum fugisse peccatum, quod a nascentibus trahi nosset; quid enim fugeret, quod ipse non traxerat, sed eos venerat salvare qui traherent? Quid, inquam, ipse fugeret, quod a nemine fugitur, nisi cum ad ipsum confugitur? Dicis etiam: Claro testimonio perdoceri, quod suscepti hominis iustitia Filio Dei non de naturae diversitate, sed de voluntaria actione substiterit. Itane vero, ne hoc quidem Christus diversum habuit in natura, quod ita ex Virgine natus est, ut iam esset non solum hominis, sed etiam Dei Filius? Ergone ista susceptio, quae Deum et hominem unam fecit esse personam, nihil illi homini valuit ad excellentiam iustitiae, quam dicis ei de voluntaria actione substitisse? Siccine vos contra Dei gratiam defensio liberi arbitrii praecipites agit, ut etiam ipsum Mediatorem, ut esset Dei Filius unicus, voluntate sua meruisse dicatis, et falsum esse quod tota confitetur Ecclesia, credere se in Iesum Christum Filium Dei Patris omnipotentis unicum Dominum nostrum, natum de Spiritu Sancto et Virgine Maria? Secundum vos enim, non a Verbo Dei homo susceptus est, ut ex Virgine nasceretur; sed natus ex Virgine, suae postea voluntatis virtute profecit, et fecit ut a Verbo Dei susciperetur; non talem ac tantam voluntatem illa susceptione habens, sed ad illam susceptionem tali et tanta voluntate perveniens; nec Verbum caro factum est in utero Virginis; sed postea merito ipsius hominis, et eius humanae voluntariaeque virtutis. Ex quo vos sequitur etiam illud, ut quomodo illum creditis a Verbo Dei propterea susceptum esse, quia voluit; sic multos credatis ita suscipi potuisse, si etiam ipsi similiter voluissent, vel posse, si velint; ac per hoc, segnitia humanae voluntatis fieri, ut ille unicus sit, cum plures esse possent, si homines vellent. Haec si dicitis, ubi est vestra frons? Si non dicitis, ubi est haeresis vestra?
85. IUL. Petrus namque apostolus ait: Christus pro nobis mortuus est, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius; qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius 122. Certe Apostoli sententia cum Dominica voce concordat. Dicit ille in Evangelio: Venit princeps mundi huius, et in me nihil invenit 123. Hoc idem commendat magister Ecclesiae, dicitque in Christo nullum fuisse delictum; sed per quid non habuerit peccatum veraci attestatione commendat. Quia, inquit, peccatum non fecit. Non dixit: Quia peccatum non suscepit, sed: Quia peccatum non fecit.
AUG. Utique ille qui peccatum originale non traxit, nullum peccatum habuit, quia non fecit; sicut ipse Adam, quia originale non habuit, nullum habuisset, si non fecisset.
86. IUL. At si esset in natura crimen, Petri erat imperita sententia, qui censuerat videlicet ad immaculatae sanctitatis testimonium posse sufficere, si actus eius a criminibus vindicaret; cum crederetur in eo habitare peccatum per naturale virus. Igitur si de naturali malo aliquid ille sensisset, sollicitius partem hanc commemorasset et pressius, ut scriberet, Christus nobis reliquit exemplum, qui peccatum nec fecit, nec quod nos trahimus nascendo, collegit; sicque merito sequeretur, inventum in ore eius dolum non esse. Porro si hoc putasset, numquam commemorationem fecisset exempli; quem enim hominibus esse ostenderet imitandum, si illum externae carnis natura discrevisset, et censuram magisterii substantiae diversitas arguisset?
AUG. Quam nihil dicas, alii certe intellegunt, si tu non intelleges. Exemplum quippe apostolus Petrus in Christo proponens hominibus imitandum, quid opus erat, ut aliquid de originali peccato diceret, quasi quisquam imitando Christum posset efficere, ut sine illo, sicut ille potuit, nasceretur? Sicut non posset efficere imitando Christum, ut quemadmodum ille de Spiritu Sancto et Virgine Maria nasceretur. Proinde ut imitemur Christum, voluntas nostra formatur: ut autem liberemur ab originali malo, natura regeneratur.
87. IUL. Huc accedebat, quoniam opinio peccati naturalis non solum vim aemulationis absumeret, sed ipsius praeconii fraudem, quod ei deferebatur, urgeret. Qua enim diceretur gravitate, qua fronte, dolus in ore illius non fuisse; cum si in alia conditione carnis, quam quae est nostra, venisset, non solum docendo, quod levius est, sed etiam nascendo, quod est gravius, dolum malum convinceretur egisse? Quale quippe erat, ut homines in naturali malo regnoque diaboli constitutos, et sub pestifera tabis ingenitae necessitate peccantes, vel legi peccati, quae in membris eorum regnabat, naturaliter servientes, ille ad aemulationem suam etiam sub poenae interminatione compelleret, iustitiamque suam eius carnis hominibus imputaret, cuius malo sic fuerat perterritus, ut ipse qui sub specie eius formam voluerat honestatis exprimere, tamen naturae eius veritatem caveret. Quanto ei rectius diceret aegritudo peccantium et securitas coactorum: Cum valemus, omnes recta consilia praebemus aegrotis; tu si sic esses, aliter longe longeque sentires? Quo igitur vestra profecit impietas? Necessario videlicet consequi, ut si creditur naturaliter carni nostrae inesse peccatum, Christus quoque aut susceperit carnem istam, et hoc malo teneatur obnoxius; aut non susceperit, et non quidem nativitatis, quae in eo mendax videtur, sed tamen voluntariae fraudis iniquitate insolubili vinciatur. Quod quia totum tantis blasphemiarum sordibus squalet, ut vix sine horrore possit, vel cum dilaniatur, exponi; adsit dignitas Mediatoris exemplo suo et operi, ac nostrae fidei, quae veritatem tam ipsius, quam Apostoli eius sermonibus vindicans, numquam desinit praedicare, Christum verum hominem, eiusdem naturae cuius et nos carnem de Mariae suscepisse visceribus, verum per omnia hominem, nullum habuisse peccatum; ad quod indicandum, sufficit apostolo Petro dicere, nullum eum fecisse peccatum; docens quia qui non fecerat, habere non poterat. Nullus est dolus inventus in ore eius; sanctum consortibus naturae suae, quam in cunctis ipse fecerat, praebuit exemplum. Et ideo constat innatum non esse peccatum, quando illud Christus non habuit, qui salvo quoque honore deitatis suae, ob hoc factus est carnalis, ut nobis esset imitabilis.
AUG. Quid enim, homo multum loquens et parum sapiens, si dicerent homines Christo: Quare nobis iubetur, ut imitemur te? Numquid nos de Spiritu Sancto et Maria Virgine nati sumus? Postremo, numquid tanta nobis esse virtus potest quanta tibi est, qui ita homo es, ut etiam Deus sis, et hoc Patri coaeternus et omnipotenti aequalis omnipotens? Ideone non debuit sic nasci, vel sic in unitatem personae a Verbo Dei suscipi, ut hominibus eum nolentibus imitari, talis excusatio non daretur? Sicut autem nobis ipse Patrem proposuit imitandum, qui certe homo numquam fuit, eumque sine dispendio vel infirmatione divinitatis eius imitantur, quicumque per eius gratiam et volunt et possunt, ut diligant inimicos suos, benefaciant eis qui oderunt eos; nec dicunt ei: Tu propterea hoc potes, quia Deus es, et quia inimici tui nihil tibi possunt nocere, nos autem homines sumus infirmi, et eos iubemur diligere, qui nobis tot et tanta mala ingerunt suis persecutionibus; ita Christo non dicunt imitatores eius: Non possumus ea facere, quae ut faciamus tuo nos exhortaris exemplo, quia longe potentior est excellentia tua, quam infirmitas nostra. Non itaque ideo debuit natus de Spiritu Sancto et Virgine Maria habere concupiscentiam, qua cuperet mala, etsi ei resistendo non faceret, ne dicerent ei homines: Habeto prius cupiditates malas, et eas vince, si potes, ut te imitari nostras vincendo possimus. Deinde quid dicis, Iuliane, de illo qui dicit: Non quod volo, ago; sed quod odi, illud facio 124; quem vos asseritis, non concupiscentia cum qua natus est, sed mala consuetudine usque ad istam necessitatem premi? Numquid huiusmodi hominibus Christus non praebuit, ut se imitarentur exemplum? Numquid eos contempsit, eosque esse voluit a suis sectandis virtutibus alienos? Si ergo dicerent ei: Nescis quid patimur mole consuetudinis qua premimur; tu non premeris, propterea loqueris; facile omnes, cum valemus, recta consilia aegris damus. Placeretne tibi, ut etiam Christus tali consuetudine premeretur, eamque superaret, ut esset, remota eorum excusatione, talibus imitandus? An tua vaniloquia iam ridebis, et a nobis tacebis?
88. IUL. Verum his ut res postulabat impletis, iuvat te vel mediocriter convenire, qua fiducia tu, cum Hieronymi scripta collaudes, dicas in Christo non fuisse peccatum, cum ille in Dialogo illo, quem sub nomine Attici et Critoboli, mira et ut talem fidem decebat venustate composuit, etiam quinti Evangelii 125, quod a se translatum dicit, testimonio nitatur ostendere, Christum non solum naturale, verum etiam voluntarium habuisse peccatum, propter quod se cognoverit Ioannis baptismate diluendum. De alio etiam testimonio Ioannis evangelistae, flagitium ei assuit falsitatis 126. De quo opere tu in illa epistola, quam Alexandriam destinasti, ita gloriaris, ut dicas Pelagium, Scripturarum ab eo oppressum molibus, arbitrium liberum vindicare non posse. Verum illi operi a catholico viro, qui pulsatus fuerat, obviatum est. Nunc vero ad hoc commemorationem eius tantummodo feci, ut te recognosceres non solum Scripturis sanctis, sed nec ipsis tui dogmatis adiutoribus consonare.
AUG. Si posuisses verba Hieronymi, fortassis ostenderem quomodo accipienda essent sine blasphemia, quam tu illi importare conaris; quod si non possem, non tamen eius fidem, quam cum aliis praeclarissimis Ecclesiae catholicae doctoribus tenuit, ideo repudiandam putarem, quia dixisse aliquid inveniretur, si tamen inveniretur, in quo illis non consonaret. Illud autem mihi ex huius hominis persona contra te satis est, quod cum id sentiat de peccato originali, quod sic aversaris, ut idem appelles Manichaeum, ipsum tamen hoc appellare non audes. Ubi te apparet imprudentia falli, sed contra prudentiam tuam mihi calumniari. Ego sane non Hieronymi, sed Ambrosii; nec meis commemoratam, sed verbis eius expressam sententiam tibi opposui 127, qua Christum dicit non aliter expertem delicti esse potuisse, nisi expers fuisset illius conceptionis, quam commixtio viri et mulieris operatur. Ubi cernis esse consequens, ut si ego propter hanc sententiam sum Manichaeus, sit et Ambrosius; quia vero ille non est, neminem faciat vel ostendat ista sententia Manichaeum. Hoc cum videas (non enim tale est ut non possis hoc videre, vel possis hoc non videre), tantum tamen causae bonitate desereris, ut calumnieris mihi nomine Manichaei, non imprudente ignorantia, sed pudente fallacia.
89. IUL. Nam Manichaeos deseris in vituperatione suum et caprarum, quos in humanae naturae criminatione comitaris; cum quibus etiam in Christo non speciem carnis, sed rationem evertis exempli. Submoves etiam a Christo verbis interim naturale peccatum, ne et ipsum sub potestate diaboli collocare videaris, quod non fecit vel ipse Manichaeus. Sed laudas Hieronymum, qui ita eum non metuit blasphemare, ut dicat illum familiaritatem cum voluntariis quoque iniisse criminibus. Ita inter diversas amicorum sordes et commenta volutatus sine deflexu, in Catholicorum solum efferaris iniurias, quia dicunt Deum mali auctorem non esse, homines qui ab eo fiunt, malos non esse naturaliter, leges Dei iustas esse, imaginem eius posse declinare a malo et facere bonum; Christum nec in membris, nec in praeceptis, nec in iudiciis ullum perpetrasse peccatum. Atque ideo si tu assertione veritatis aegrescas, credimus tamen prudentes instrui, nonnullosque etiam de his quos mendacia tua sauciarunt, posse sanari.
AUG. De Christi exemplo superius tibi respondi, quod neque negare debemus eius excellentiam, qua licet homo integerrimus, tamen de Spiritu natus, nec carne concupiscente conceptus, super omnes homines hic vitam iustissimam duxit; nec propter hanc excellentiam nos excusare, ut non eum pro modo nostro studeamus imitari. Non enim coniuges fideles coelibatum eius imitantur; et tamen, ut adulteria omnesve concubitus illicitos non perpetrent, imitantur illum; nec si eum amplius imitantur qui sancte ducunt coelibem vitam, ideo in hoc quoque imitari eum possunt, quod ille non solum non fecit, verum nec concupivit illicita. Caelibi autem sanctae vitae concubitus est omnis illicitus, cui nec coniugalis est licitus. Quid ergo mirum, si natus de Spiritu et Virgine non in se habuit ullum malum? Quis vero, nisi gravioribus depressus malis, neget malum esse, contra quod etiam sancti quotidie rogant Patrem ex ipsius Domini magisterio? Cum enim dicimus: Ne nos inferas in tentationem 128; contra concupiscentiam nostram rogamus Deum. Unusquisque enim tentatur, ut scriptum est, a concupiscentia sua abstractus et illectus 129. Avertat ergo a nobis iste, quem rogamus, Pater, ut dicere audeamus quod a Patre quidem non sit, ad quod nos concupiscentia carnis trahit, sed a Patre sit ipsa quae trahit, vel malum sit ad quod trahit, et malum non sit ipsa quae trahit. Porro, si eam malum esse veritas clamat; profecto eam qui sine ullo malo natus est, non habebat, ac per hoc, peccatum sicut non fecit, ita nec concupivit. Nos itaque imitamur eum, cum peccatum non facimus, non peccati concupiscentiam non habendo, sed non ei consentiendo; quamvis ita imitemur illum Sanctum sanctorum, cum bene vivimus, ut tamen non desit unde dicamus in oratione nostra: Dimitte nobis debita nostra 130. Ego autem non sic laudavi Hieronymum, quomodo Pelagius laudavit Ambrosium, quod eius fidem et purissimum in Scripturis sensum ne inimicus quidem ausus est reprehendere 131. Ac per hoc, si quid mihi displicet, reprehendo in amici scriptis, sicut in meis. Sed aliud est alicubi catholicum errare, aliud magni erroris etiam haeresim condere vel tenere.
90. IUL. Sed hinc ista sufficiant: veniamus nunc ad illud, in quo pars negotii magna versatur; cuius potentia examinatus et exanimatus Manichaeorum legatus, tam fidelis responsionis documenta protulit quam elegantis ingenii. Nam postquam dicta mea, quae supra posui, nulla re nova intercedente, laudavit et probavit, ad eam partem qua disputatio a nobis promissa supplebatur, accessit; quaerente me quippe, per quid sub diabolo essent, quos Deus fecit; ad quod respondi ipsius nomine: Per peccatum, non per naturam; et retuli de meo: Sed, sicut ipse annuis, ut non potest esse sine sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum. Habent igitur tempore conceptus sui, parvuli voluntatem, qui adhuc animam non habent; aut habent tempore exortus sui, qui adhuc rationis usum non habent. Cum ad hunc igitur venisset locum, hoc solum de nostris proposuit obiectis, id est: Sed ut non potest esse sine sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum; responditque: Ita vero, ita est; sic enim " per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 132. Per unius illius voluntatem malam omnes in eo peccaverunt, quando omnes ille unus fuerunt, de quo propterea singuli peccatum originale traxerunt 133. Lectorem igitur adhortor, ut conflictum nostrum vigilanter inspiciat. Quid tibi profuit, eruditissime bipedum, meam non supplere sententiam; cum etsi in ea parte, quam suppressisti prioris dicti expositio teneretur, tamen etiam in illo, quod tibi obiecisti, vis aeque tota consistat? Proposui quippe fideliter, ut tua quoque manifestavit assensio, quod a te solet referri, et interrogans per quid sub diabolo essent parvuli, quos fecisset Deus, respondi vice tua: Per peccatum, non per naturam. Certe, vides me hinc nullam fecisse fraudem. Dixi quod in ore Traduciani est, licet hoc non sit in dogmate. Ad quod retuli: Sed ut non potest esse sine sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum. Tu hoc impudenti fraude fecisti dividuum; nam commemorans quod nos dixeramus, quia ut non esset absque sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum; illud quod sequebatur de parvulorum voluntate tacuisti, et respondes: Ita vero, ita est; sic enim " per unum hominem peccatum intravit in mundum " 134, per unius illius voluntatem malam omnes in eo peccaverunt. Hoccine est respondere? Hoccine disputare est? Hoccine postremo vel sobrietatis habere respectum? Ridetur certe ab eruditis calliditas sophismatum, ubi per communionem nominum simplicitati respondentis illuditur; sed illa ipsa sophismata licet non sint veritate solida, urbana tamen superficie colorantur; hoc autem quod monstrum disputationis est, quod nec veritate solidum est, nec sophismate levigatum. Dixi certe non posse esse sine libera voluntate peccatum; quo concesso, vestrum dogma consumitur, qui putatis esse in natura hominum sine ulla voluntate reorum delictum.
AUG. Ego id solum de opere illo tuo legeram, quod chartula quae mihi missa est, continebat. Nam posteaquam libros tuos, de quibus illud nescio quis excerpsit, inveni, ad cuncta respondi. Dicimus autem et nos non posse esse sine libera voluntate peccatum; nec ideo tamen, ut dicis, nostrum dogma consumitur, cum asserimus esse originale peccatum; quia et ad hoc peccati genus ex libera voluntate perventum est, non eius propria qui nascitur, sed eius in quo omnes originaliter fuerunt, quando communem naturam mala voluntate vitiavit. Non habent ergo parvuli tempore conceptus vel ortus sui peccandi voluntatem; sed ille tempore praevaricationis suae magnum illud peccatum libera voluntate commisit, a qua originalis peccati contagium sic humana natura contraxit, ut verissime diceret sanctus: In iniquitatibus conceptus sum 135; et alius itidem sanctus: Quis enim mundus est a sorde? Nec infans cuius est unius diei vita super terram 136. Haec eloquia veritatis subsannant vanitatem loquacitatis tuae.
91. IUL. Qua ergo tu impudentia et approbas sententiam meam, et tuum dogma non deseris; cum sententiae utriusque partis ita nullo possint foedere copulari, ut enuntiatorum opposita pariter non participant veritati? Quomodo ergo ego si consentirem naturale esse peccatum, necesse erat ut deciderem de iure sententiae, quae praescribit, nisi in voluntate libera peccatum esse non posse; ita tu e regione consentiens me bene dixisse, qui pronuntiavi nullum esse sine voluntate peccatum, reicere statim debuisti illam opinionem, qua peccatum naturale credebas.
AUG. Aliud est sine voluntate libera peccatum esse non posse, quod et nos dicimus, quia nec originale esse potuisset sine primi hominis libera voluntate; et aliud est, quomodo ipse dixisti: nisi in voluntate libera peccatum esse non posse, quod non concedimus. Originale namque peccatum non est in voluntate nascentis, sed neque in ipsa est voluntate primi hominis, quamvis sine ipsa esse non posset. Aliud est ergo: Non potest esse sine voluntate peccatum, et aliud est: Non potest esse nisi in voluntate peccatum. Neque enim, si recte dicimus: Sine conceptu partus non potest esse; ideo etiam recte dicitur: Nisi in conceptu partus non potest esse. Sed hoc ita est diversum, ut neque in conceptu partus, neque in partu possit esse conceptus. Peccatum vero in voluntate potest esse, sicut fuit primi hominis; potest etiam non in voluntate, sicut originale cuiuscumque nascentis quod omnino est in voluntate nullius; sed non sine voluntate primi illius. Ille quoque sanctus qui dixit Deo: Signasti peccata mea in sacculo, et adnotasti si quid invitus admisi 137; non utique habuit in voluntate peccatum, quod commisit invitus. Quid ille qui dicit: Non quod volo, facio bonum, moxque subiungit, sed quod nolo malum, hoc ago 138? Numquid in voluntate dicendus est habere peccatum, secundum vos ipsos, qui eum vultis intellegi vi consuetudinis cogi peccare nolentem? Desine igitur de vicinitate subrepere, et sensim limitem transgredi, ut quoniam dicimus sine voluntate libera, tu nos dicere affirmes, nisi in voluntate libera, esse non posse peccatum; tamquam si diceremus, sine igne carbones esse non posse; et tu nos affirmares dicere, nisi in igne carbones esse non posse. Haec si nesciebas, confitere te non fuisse intellegentem disputatorem; si autem sciebas, non intellegentem sperasse habiturum te esse lectorem.
92. IUL. Quidquid enim naturale est, voluntarium non esse manifestum est.
AUG. Si quidquid est naturale, voluntarium non esse manifestum est; non est ergo naturale, quod salvi, quod beati esse volumus. Quod dicere quis audeat, nisi tu? Aut admonitus, fortasse nec tu.
93. IUL. Si ergo est naturale peccatum, non est voluntarium; si est voluntarium, non est ingenitum. Istae duae definitiones tam contrariae sibi sunt, quam contrarium est necessitas et voluntas, quarum confirmatio ex mutua negatione generatur. Nam sicut nihil est aliud voluntarium, quam non coactum; ita nihil est aliud coactum, quam non voluntarium. Simul ergo exstare, et velut vivere, duo ista non possunt; quia talis eorum natura est, ut tunc aliud vivat, cum aliud exstinguitur.
AUG. Cur non attendis esse peccatum etiam non voluntarium, certe in illo qui dicit, quacumque causa hoc dicat: Si autem quod nolo ego, hoc facio; iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum 139? Cur non attendis esse etiam necessitatem, qua necesse est velimus beate vivere; et clausis oculis sic alteri alteram opponis, quasi voluntas necessitatis, aut necessitas voluntatis esse non possit?
94. IUL. Cum ergo hoc ita inconcussum sit, ut nulla queat argumentatione convelli; tu elige utrum mavis, et vel nostram, vel tuam constanter affirma sententiam; ut aut necessitati, aut voluntati imputes culpam. Cum autem dico, utrum mavis, non sic admoneo, quasi tua adhuc lateat opinio, qui crimina naturae per Manichaeum importare didicisti; sed ideo hoc commoneo, ut disputationis tuae veritas denotetur.
AUG. Velis nolis, quoniam saepe hoc dicis, saepe oportet ut audias, non fuisse Manichaeum qui dixit, dissensionem carnis et spiritus per praevaricationem primi hominis in naturam vertisse 140. Quam tu causam mali huius negans, cum quo malo nasci omnem hominem negare non sineris, facis ut Manichaeus aliae naturae commixtionem nobis inesse dicat, et vincat nisi tecum victus intereat.
95. IUL. Quid igitur mihi responderis prudens et sollicitus auditor expendat. De parvulis certe agimus, quibus nulla propriae mentis adest voluntas, de quibus quaeritur per quid sint sub diabolo, quos Deus fecit, cum nihil mali ipsos egisse consentias. Tu eos concionatus es, ad ius daemonis propter peccatum, non propter naturam pertinere. Ad hoc insurrexit nostra responsio: Sed ut non potest esse sine sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum. Ad quod tu retulisti: Ita vero, ita est; id est, non potest esse sine voluntate delictum. Verum qui hoc confirmaveras, qua impudentia subdidisti: Sed per unum hominem peccatum intravit in mundum, per unius illius voluntatem?
AUG. Numquid, quoniam de parvulis agebatur, ideo quod verum dixisti, non debui ostendere etiam meam non impedire sententiam, id est, non esse posse sine voluntate delictum; quandoquidem etiam originale delictum non habet causam, nisi ex illius voluntate, a quo ipsa origo deducitur? Illud ergo cum adversa intentione dixisses, non mihi tamen adversum esse respondi, et verum esse concessi; et quod tu non videras, quomodo mihi non adversaretur, ostendi. Potuisti enim dicere secundum intentionem tuam, non esse posse delictum sine illius, cuius delictum est, propria voluntate; quod si dixisses, nequaquam concederem; sine propria enim nascentis voluntate trahitur originale peccatum. Sed tamen verum dixisti, non posse esse sine voluntate peccatum; quia et ipsum originale voluntas eius effecit, qui primus ea, qua natura humana vitiata est, voluntate peccavit; ita ut quidquid hominum nasceretur per carnis concupiscentiam, quae reorum confusione velata est, liberum non fieret a reatu, nisi renasceretur per spiritus gratiam.
96. IUL. Numquid de Adam operibus interrogatus eras, aut quaesitum fuerat, utrum ille voluntate peccasset? Quod quidem contra te mox quaeretur. Esto, aliis te delectet illudere; cuius deformitatis est, ut tu tibimet imponas? Quippe haud mihi valeo persuadere, quod tantam deformitatem non fraude, sed opinione patiaris. In uno eodemque versu assentiris, non posse esse sine voluntate delictum, et subdis protinus, peccatum quod sine motu animi libero manere non dixeras, in omnibus hominibus sine voluntate regnare.
AUG. Quid supponis verbum tuum quasi meum, ut non sentiente qui hoc audit aut legit, subtrahas sensum meum? Ego non dixi, sine voluntate manere non posse peccatum, sed esse non posse; quantum autem intersit, ex tuis verbis aperiam. Ubi enim dixisti: Non potest esse sine sexibus fetus, quis non te verum dixisse consentiat? Aliter enim non existit fetus, nisi ex maris et feminae sexibus. Si autem dixisses: Non potest manere sine sexibus fetus; quis tibi hoc verum esse concederet? Manet enim sine parentum sexibus fetus, sine quibus tamen esse non posset; nec omnino ipsi faciunt ut maneat, qui fecerunt ut esset. Sic ergo peccatum, quod esse sine voluntate non potest, manere sine voluntate potest. Itaque etiam peccatum Adae, quoniam ipsum est quod originaliter manet in posteris eius, nisi quibus in Christo remittitur, profecto cum dicitur et in ipsis sine voluntate non esse, ad illius voluntatem refertur, qua factum est ut esset quod manendo et in posteris esset, non qua factum est ut maneret quod et sine voluntate iam posset. Si autem hoc dicis esse, quod est manere; non contendo verbis, sed plane dico, quantum attinet ad manendum, sine voluntate esse posse omne peccatum. Quis est enim qui peccatum quod sine voluntate non fecit, manere etiam velit? Et tamen manet nolente peccatore peccatum, quod a voluntate commissum est. Manet ergo donec remittatur: et si numquam remittatur, manebit in aeternum; neque enim mendaciter in Evangelio dictum est: Reus erit aeterni peccati 141.
97. IUL. Deinde quia multa in propositionibus invenitur diversitas, dixeras: Non esse sine voluntate delictum, et respondisti: sed per unius voluntatem esse delictum. Numquid concinit superiori definitioni, quae ablativi casus praepositione munitur, secuta responsio per praepositionem accusativi casus illata? Quaesitum erat utrum esset crimen sine voluntate, quod non posse constiterat; tu subdidisti per unum hominem intrasse peccatum, cum non referret per quid coepisset, sed sine quo esse non posset.
AUG. Ego sic dixi peccatum sine voluntate esse non posse, quomodo dicimus poma vel frumenta sine radicibus esse non posse; ubi etiam sine offensione grammaticorum possumus dicere, poma vel frumenta nisi per radicem esse non posse. Cum ergo recte utrumque dicatur, quamvis illud per ablativi, hoc per accusativi casus praepositionem enuntietur; quid est quod nobis casibus nominum, velut cassibus aranearum, quanto subtilius, tanto infirmius tendis insidias? Quaere muscas morituras, quas istis reticulis capias. Non hoc erant illi, quos ideo sequimur, ut tuas tendiculas dissipemus. Non hoc erat Apostolus, qui dixit: Corpus quidem mortuum est propter peccatum 142. Non hoc erat Hilarius, qui dixit: Ex peccato omnis caro est, a peccato scilicet Adam parentis deducta 143. Non hoc erat Ambrosius, qui dixit: Omnes sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 144. Utinam tu potius istorum Christi piscatorum retibus tenaciter salubriterque capiaris; tunc accusativum casum, quo ipse a te ipso es accusatus, et ablativum, quo de Ecclesia catholica es ablatus, correctus melius declinabis. Praepositiones autem si recte atque integre sequeris, cur non istos doctores Ecclesiae tibi, deposita elatione, praeponis?
98. IUL. Apparet certe furtum detestabile, quod quidem confestim ea, quae peccatis adhaeret, ultione punitum est, videlicet ut antequam in pestem procederet audientium, suum circumveniret auctorem. Ecce enim non abnuitur primum hominem aliquod incurrisse peccatum; sed quaeritur quomodo hoc peccatum posset in nascentibus inveniri. Defini tu peccati primi qualem putes conditionem fuisse; dicis: Voluntas fuit libera, non enim potest esse sine voluntate peccatum; nos hoc probamus. Tu vero subdis: Sed hoc peccatum, quod sine voluntate esse non potest, haeret sine voluntate nascentibus 145.
AUG. Haeret per contagium, non per arbitrium.
99. IUL. Falsum est ergo quod concesseras, non esse sine voluntate peccatum; si licet commissum sit per voluntatem, tamen ad alios potuit sine voluntate transire.
AUG. Non est falsum quod concesseram, quia sine voluntate illius, a quo est origo nascentium, non est factum originale peccatum; potuit autem ad alios per contagium sine voluntate transire, quod non potuit ab illo sine voluntate committi. Ac per hoc, sine voluntate esse non posset, ut esset quod in alios sine voluntate transiret; sicut frumenta sine radicibus esse non possent, ut essent quae in alia loca transire sine radicibus possent.
100. IUL. Est ergo iam sine voluntate peccatum, cum invenitur in his quibus malam eripis voluntatem.
AUG. Est omnino sine voluntate peccatum, id est, manet. Non enim maneret, nisi esset utique quod maneret; sed ut esset quod maneret sine voluntate, non est factum nisi voluntate; si tamen peccatum tantummodo peccatum sit, non etiam poena; hac enim quisque peccat invitus. Sic ergo utrumque verum est, et esse non posse sine voluntate peccatum, et esse posse sine voluntate peccatum; quomodo utrumque verum est, et esse non posse sine parentum sexibus fetum, et esse posse sine parentum sexibus fetum. Illud enim dictum est, quia sine his non potest existere; hoc autem, quia sine his potest manere. Bene quidem ipse uno loco, et de peccato et de fetu locutus es, dicens: Ut non potest esse sine sexibus fetus, ita nec sine voluntate delictum. Sicut ergo intellegimus fetum ideo sine parentum sexibus esse non posse, quia sine his non potest existere, ut sit; et ideo sine parentum esse sexibus posse, quia sine his potest manere, cum iam sit; cur non ita intellegimus, etiam peccatum et sine voluntate esse non posse, quia sine illa non potest existere, ut sit; et sine voluntate esse posse, quia sine illa potest manere, cum iam sit?
101. IUL. Vide ergo quo tua acumina pervehantur; persuadere conaris, rem aliquam per hoc non esse, per quod potest esse.
AUG. Quid enim tu, o magne ille, etiam contra gratiam Dei, defensor liberi arbitrii? Negabisne peccatum aliquod per liberum arbitrium non esse, quod per liberum arbitrium potest esse? Fit enim ut sit peccatum per liberum arbitrium, cum homo peccat si velit; et fit ut non sit peccatum per liberum arbitrium, cum homo non peccat si nolit. Ecce invenimus aliquid, et hoc ipsum de quo disputamus, id est, peccatum per hoc non esse, per quod potest esse, id est, per liberum arbitrium. Quid est, contentiose? Huccine mea acumina pervehentur? An hic tua lumina aciem perdiderunt? Noli esse praeceps: melius est attendere quid dicas, quam contendere ut contradicas.
102. IUL. Id est, peccatum per hoc esse sine voluntate, per quod non potest esse sine voluntate.
AUG. Non sane peccatum per hoc est sine voluntate, per quod non potest esse sine voluntate, sed diversis quidem causis; tamen potest utrumque; nam sine voluntate non potest esse, quia sine voluntate non potest existere ut sit; sine autem voluntate potest esse, quia sine voluntate potest manere quod existit.
103. IUL. Ut conditionem suam conditione sua perdat, et sit absque hoc, sine quo non posse esse definitum est. Hoc est inficiari rebus. Quid tale Anaxagoras, qui nivem nigram esse dicebat? Commentaris rei alicuius naturam suis fructibus negari; cumque sit contrarium necessitas et voluntas, ita ut, sicut supra ostendimus, mutua se impugnatione consumant; tu novo impossibilique foedere ac necessitudine monstruosa alterum alterius subdis effectui, et dicis necessitatem de fructibus voluntatis exortam, ut voluntas sua se multiplicatione deleverit, et statum proprium operata mutaverit; atque, ut rem ipsam suis vocabulis exprimamus, postquam coepit voluntas esse, voluntas esse desierit. Quo quid potest, non dico obtusius, sed furiosius cogitari? Cum ergo haec duo simul esse non possint, id est, necessitas et voluntas, tuque confirmaveris quod diximus, non posse esse sine voluntate delictum, assentiaris quo ⁄ que non esse in parvulis voluntatem; contorto gutture cogeris annuere nullum in his esse peccatum quod sine voluntate non posse esse professus es.
AUG. Necessitatem et voluntatem simul esse non posse non diceres, si tibi daretur nosse quod diceres. Cum enim sit moriendi necessitas, quis neget quod possit esse et voluntas? Unde ait Apostolus, concupiscentiam se habere dissolvi, et esse cum Christo 146. Cum ergo vult mori, quem necesse est mori, simul sunt necessitas et voluntas; quod tu fieri posse vana voluntate, nulla necessitate negaveras. Quod autem fiat etiam ex voluntate necessitas plerumque contraria voluntati, prorsus insipienter abnuitur. Qui enim se volens mori lethaliter percutit, moritur etsi nolit. Item qui volens fecit peccatum, nolens habet peccatum; volens impudicus, nolens reus; eo quippe nolente peccatum manet, quo nolente non fieret. Ac per hoc, et non potest esse sine voluntate peccatum, quia non fit nisi voluntate; et potest esse sine voluntate peccatum, quia manet etiam sine voluntate, quod factum est voluntate; et est iam necessitas etiam sine voluntate, quam fecit voluntas sine necessitate. Nam et ille qui dicit: Non quod volo ago 147, certe secundum vos necessitate consuetudinis premitur; hanc autem necessitatem, ne liberum auferatis arbitrium, eum sibi voluntate fecisse contenditis; et tale aliquid in natura humana factum esse non creditis, ut ex voluntate primi hominis, de quo est origo humani generis, fieret necessitas peccati originalis in posteris. Ecce illa quae impossibilia proponebas, in vi consuetudinis facta sunt possibilia, quae non frustra dicta est a quibusdam secunda natura. Dixeras, nos absurdius aliquid dicere, quam qui nivem nigram esse dicebat: ut peccatum conditionem suam sua conditione perdat, et sit absque hoc, sine quo non posse esse definitum est. Nonne conditionem suam sua conditione perdit, ut per vim consuetudinis fiat sine voluntate, cum consuetudo non facta sit nisi voluntate? Nonne rei huius natura fructibus suis negatur? Quandoquidem consuetudo fructus est voluntatis, quoniam ex voluntate gignitur; quae tamen id quod agit, negat se agere voluntate. Dicis, quod: contrarium sit necessitas et voluntas, ita ut se mutua impugnatione consumant; inde nos arguens, quod: alterum alterius subdamus effectui, dicentes necessitatem de fructibus voluntatis exortam; cum videas necessitatem consuetudinis fructum esse manifestissimum voluntatis. Nonne, quod tibi impossibile visum est, sua se voluntas multiplicatione delevit, et statum proprium operata mutavit, quae multiplicata necessitatem consuetudinis fecit; si voluntatem necessitas, te auctore, consumit? Si autem non consumit, profecto in homine mole consuetudinis presso simul esse possunt et iustitiae voluntas et peccati necessitas. Quoniam: Velle adiacet mihi, professio est voluntatis; Perficere autem bonum, non invenio 148, confessio est necessitatis. Tu vero dixisti voluntatem et necessitatem simul esse non posse; cum cernas simul eas esse cum concordant, simul esse cum pugnant. Illud porro ridiculum est, quod pro impossibili posuisti: Nihil, dicens, obtusius, immo furiosius cogitari, ut postquam coepit voluntas esse, voluntas esse desierit; quasi non hoc fiat, cum homo quando coeperit male aliquid velle, mox eum poenitet et desinit velle. Verumtamen talia loquens: contorto, ut dicis, gutture me cogis annuere nullum in parvulis esse peccatum; cum tu nec contorto gutture abrumpas vinculum catholicae veritatis, quo nisi ei consentias, miserrime strangularis.
104. IUL. Quod vero addidisti: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, ut hic ostensum est inconvenientissime collocatum, ita in secundo libro quemadmodum intellegatur expositum est. Sed iam, praesenti disputatione suppleta, libet acutissimam retractare sententiam; sic enim inquis: " Per unum hominem peccatum intravit in mundum et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 149. Per unius illius voluntatem malam omnes in eo peccaverunt, quando omnes ille unus fuerunt, de quo propterea singuli originale peccatum traxerunt 150. Tunc, inquis, peccaverunt, quando omnes ille unus fuerunt. Hoc autem iam ad Marcellinum te scripsisse 151 signaveram; quo testimonio convinceris, animarum traducem de Manichaei specialiter visceribus acceptum (cuius in tertio libro sententias inserui) credere atque complecti. Quod certe tam deforme est, ut tu illud cum significes, nequaquam tamen audeas profiteri. Sed hoc nos in praesenti interim differamus, quod et prioris assertoris sui obscenitate, et sequentis, id est, tuo pavore iugulatur. Illud autem in praesenti dispicere iuvat, quanta in disputando perturbatione iacteris. Ais quippe: Per unius illius voluntatem malam omnes in eo peccaverunt, quando omnes ille unus fuerunt. Si omnes ille unus fuerunt, quomodo per voluntatem illius malam omnes peccaverunt; cum isti omnes, quos in illo fuisse dicis, sua potuerint voluntate peccare? Immo, ut retorqueamus, ille infelicior cunctis, qui solus portat invidiam, cum omnes in illo secundum tuum dogma deliquerint. Habuerunt ergo parvuli voluntatem, non solum antequam nascerentur, verum antequam proavi eorum generarentur; et usi sunt electionis arbitrio, priusquam substantiae eorum semina conderentur. Cur itaque metuis dicere, in eis tempore conceptuum suorum esse liberam voluntatem, qua peccatum non trahant naturaliter, sed sponte committant; si credis eos hodie conceptos, ante tot saecula habuisse sensum, iudicium, efficientiam voluntatis? Quod quidem in libris quos ad Marcellini nomen edidisti, non dubitasti ponere; plane ad ostendendum qua amentia teneantur inimici Dei. Ibi enim ita ais: Qui parvuli in Adam peccaverunt, ut ei similes crearentur 152. Quo quid mendacius, amentius, et spurcius potuit insonare, quam ante peccaverunt, ut crearentur? Id est, faciendo meruerunt, ut possent esse qui aliquid operarentur; et antiquior eorum fuit actio, quam substantia. Quae commenta, Orgiis et Thyrsis aptiora quam litteris, indicasse sufficiat. Inde ergo manavit ista responsio, qua dicis: Omnes in eo peccaverunt, quando ille unus omnes fuerunt, de quo singuli peccatum originale traxerunt. Hic enim laborandum non est, ut doceamus, cum voluntas opus personae sit, voluntatem ante personam, cuius voluntas est, esse non posse; sed illud potissimum intellegi volo, quia nec secundum hanc opinionem est originale peccatum. Nam si omnes ibi fuerunt, qui peccaverunt, nihil traxerunt de originali malo, quia id universi suis studiis perpetrarunt. Tradux ergo peccati non solum catholica veritate destruitur, verum etiam patroni sui argumentis omnibus; quod quidem habet mendaciorum natura, ut non servet simulandi concinentiam, sed verecundiae prodiga, et alieni appetens, in universis quae usurpaverit detegatur.
AUG. Per unum hominem, in quo omnes peccaverunt, in mundum intrasse peccatum, dixit Apostolus, intellexit Ambrosius; sed eadem verba apostolica in suum perversum sensum conatur pervertere Iulianus. Cur ei non ipse potius respondet Ambrosius? Audi ergo, Iuliane: Omnes, inquit, in Adam moriuntur; quia " per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 153; illius ergo culpa mors omnium est 154. Audi adhuc aliud: Fuit, inquit, Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et omnes in illo perierunt 155. Huic dic, si audes, quod una anima propria voluntate peccante, non potuerunt perire tot animae nondum habentes proprias voluntates. Argue de origine animarum cunctationem meam, quia non audeo docere vel affirmare quod nescio; profer tu de huius rei tam profunda obscuritate quod placet; dum tamen fixa et inconcussa sit ista sententia, quia illius unius culpa mors omnium est, et in illo omnes perierunt; unde venit novissimus Adam quaerere et salvare quod perierat 156. Huic dic: Et isti ergo sua voluntate peccaverunt, quos in illo periisse dicis, qui sua voluntate peccavit. Sed poterat Ambrosius hoc intellegere, quod tu non potes, non hoc dici propter arbitrium singulorum, sed propter originem seminis, unde omnes futuri erant; secundum quam originem omnes in illo uno erant, et hi omnes unus ille erant, qui in se ipsis nulli adhuc erant. Secundum hanc originem seminalem, etiam Levi in lumbis patris sui Abraham fuisse dicitur, quando a Melchisedech decimatus est Abraham; unde et ipse Levi tunc decimatus ostenditur, non in se ipso, sed in illo in cuius fuit lumbis; nec voluit, nec noluit decimari; quoniam nulla eius voluntas erat, quando secundum substantiam suam nec ipse adhuc erat; et tamen secundum rationem seminis, non mendaciter, nec inaniter dictum est, quod ibi fuit, et decimatus est. Unde ab hac decimatione filiorum Abrahae, qui erant in lumbis eius, quando Melchisedech sacerdoti decimas dedit, ille solus sacerdos exceptus est, cui dictum est: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech 157. Qui licet sit etiam ipse secundum carnem semen Abrahae, eo quod virgo Maria, de qua carnem sumpsit, ex ipso semine, propagata est; non tamen est obnoxius eidem semini, qui virili non est conceptus ex semine, liber a nexu seminatricis concupiscentiae. Non iam ergo Ambrosio, sicut dicebam, sed illi dic qui scripsit ad Hebraeos, atque ait: Et sicut oportet dicere, propter Abraham et Levi accipiens decimam decimatus est; adhuc enim in lumbis patris sui fuit, cum ei occurrit Melchisedech 158. Huic calumniare caeca loquacitate, et dic, si audes: Cum pater Abraham voluntate sua fuerit decimatus, quomodo potuit per illius voluntatem decimari, hoc est decimas dare Levi, cuius voluntas nulla erat, quia omnino ipse nondum erat? Ea ratione quippe, vel potius hoc errore dicis et nobis: Cum primus homo voluntate peccaverit, quomodo potuerunt per eius voluntatem simul in illo peccare, qui suam nondum habebant, quia per substantiam suam nulli adhuc erant? Immo desine vana garrire, et omnes qui nondum nati nihil per proprias voluntates agere poterant boni vel mali, in uno potuisse peccare, in quo per rationem seminis erant, quando ille propria voluntate peccatum illud grande peccavit, naturamque in se vitiavit, mutavit, obnoxiavit humanam; excepto uno homine, qui ex ipso quidem semine, non tamen seminali ratione procreatus est, si potes, intellege; si non potes, crede.
105. IUL. Post hanc vero responsionem aliud ubi a me pulsatus fuerat, deluere conatur. Ego quippe postquam de parvulorum voluntate requisiveram, secutus sum: Sed negas hoc, id est voluntatem peccatricem inesse nascentibus, et dicis tamen esse sub diabolo parvulos, nec dissimulas per quid eos degere sub potestate illius arbitreris; ais quippe: Quia de sexus utriusque commixtione nascuntur, sub adversaria sunt potestate. Dictorum eius itaque testimonio patuit, ob hoc illum parvulos daemoni vindicare, quia de sexus utriusque fuerant commixtione prognati; per quod docui, illum nuptias quae a Deo institutae sunt, quae sine commixtione esse non possunt, diabolo mancipasse.
AUG. Hoc nulla ratione docere potuisti, quamvis fueris multa contentione conatus; quod possunt videre, qui legunt et tuas calumnias, et refutationes meas.
106. IUL. Hoc ergo nunc sibi proposuit, et praemittit interrogationem meam. Dicis ergo, inquit, ideo illos esse sub diabolo, quia de sexus utriusque commixtione nascuntur? Ad quod qualem satisfactionem referat, audiamus. Dico, inquit, plane propter delictum illos esse sub diabolo; ideo autem expertes non esse delicti, quia de illa commixtione sunt nati, quae sine pudenda libidine non potest etiam quod honestum est operari. Dixit hoc etiam beatissimae memoriae Ambrosius 159. O calamitosam hominis pravitatem! O intentionem nefandam! O falsitatem erubescendam!
AUG. Exclama, exclama quantum potes; adde exclamationibus tuis: O bia! Homo quippe innocens, vim pateris, ut Manichaeum dicere cogaris Ambrosium. Absit, inquis, ut dicam. Cur, quaeso? An hic ostendis quanta sit fortitudo liberi arbitrii, quando tantam vim pateris ut dicas, nec tamen dicis? Cur ergo me dicis, quod illum esse non dicis, cum hoc ille tanto ante dixerit, quod ego nunc dico, atque in hac sententia propter quam Manichaeum me dicis, mihi et illi sit causa communis? An, quoniam non invenis qua exeas, iram quidem simulas, non tamen iratus, sed turbatus exclamas? Verum in ipsis exclamationibus tuis audio: O calamitosam hominis pravitatem! Quia videlicet homo sum calamitosus et pravus, qui consentire eligo Ambrosio; essem vero beatus et rectus, si eligerem consentire Iuliano. Audio: O intentionem nefandam! Intentio quippe nostra nefanda est, quia opponimus Ambrosium Iuliano; esset autem fanda, si Iulianum praeponeremus Ambrosio. Sed quid est quod audio tertiam exclamationem tuam: O falsitatem erubescendam! Falsamne dicis esse Ambrosii sententiam, id est, quod falsum ipse senserit? An eam nos illi falso tribuere, cum hoc ipse non senserit, neque id omnino quod eum nos dixisse dicimus dixerit? An eam nos non intellegendo, falsum opinari de illa, cum ipsa sit vera? Sed non tam contumeliose de Ambrosio loqueris, ut illi viro erubescendam tribueres falsitatem. Nos vero eam composuisse, et quod ab illo prolata fuerit finxisse, non ausus es dicere; tam multis enim doctoris illius nota sunt scripta, ut in hoc abruptum te praecipitare timueris. Tam vero aperta est ista sententia, ut non acutus qui hanc intellexerit, sed superfluus videri possit qui exponendam putaverit. Denique ut quod dico possit attendi, verba ipsa beatissimi catholici antistitis et hic ponam. Ait ergo ille, ille cuius fidem et purissimum in Scripturis sensum, Pelagius vester dicit, ne inimicum quidem ausum fuisse reprehendere 160; cum de nativitate Domini loqueretur: Ideo et quasi homo per universa tentatus est, et in similitudine hominum cuncta sustinuit; sed quasi de Spiritu natus abstinuit a peccato. Omnis enim homo mendax, et nemo sine peccato nisi unus Deus. Servatum est igitur, inquit, ut ex viro et muliere, id est, per illam corporum commixtionem, nemo videatur expers esse delicti; qui autem expers delicti, expers etiam huiusmodi conceptionis 161. Cum igitur hoc et Ambrosium dixisse non neges, et planum atque apertum esse perspicias; quid est quod clamas: O falsitatem erubescendam! Cui quaeso, erubescendam? Illine an mihi? Si illi, vide cui sis contumeliosus; si mihi, vide quam sis calumniosus. Sed hoc, inquis, etiam tu dicis. Dico plane, quia verum est: quod si tu verum esse non putas, cur in una eademque sententia, quam dicit ille, dico ego, non est Manichaeus ille, sed ego? Quanto iustius hic nos exclamamus: O erubescendam personarum acceptionem! Quae te procul dubio erubescere cogeret, nisi in tua persona frons ori tuo similis esset.
107. IUL. Hunccine audere dicere se damnatorem non esse coniugii, et tanto scelere illudere auribus imperitis, et a Manichaei se dicat recessisse consortio, qui commixtionem sexuum, qui operam nuptiarum, qui affectionem et sensum parentum in regno diaboli multiplici professione constituit; atque ad haec inventa Manichaei adiutorium sui acuminis iungens, pronuntiat quidem diabolicam commixtionem, eamque esse et opere et carne coniugum, ac propter eam deputat regno diaboli, absolutis tamen operatoribus, innocentes. Ita utique Deo semper infestus, diabolo, sicut dicit, per libidinem servientes tuetur.
AUG. Erras, et tibi consentientes mittis alios in errorem; non serviunt diabolo per libidinem, qui filiorum procreandorum causa utuntur coniugum corpore, ut generentur regenerandi. Nec ideo tamen defenditur libidinis malum; sed defenduntur qui bene utuntur malo. Est enim et mali usus bonus. Nam et ipsius satanae in Scripturis sanctis reperiuntur utilitates, manente eius scilicet vituperatione, laude vero utentis malo bene.
108. AUG. Parvulos vero, quos a Deo fieri dicit, dominio addicit inimici, sicque non opus daemonis arguit, cuius ministros absolvit a culpa; sed opus Dei, ad quod diabolici muneris conscia voluptas non potuit pervenire. Coniugalis ergo operis criminator, sed libidinum expiator, impugnator innocentiae, et divinae aequitatis infamator non timuit scribere: Dico plane, ideo illos esse sub diabolo, quia de illa commixtione sunt nati. Quod sententiae facinus cum nudatum videret, conatus illud aliqua auctoritate defendere, quam Scripturis proferre non poterat, subdidit etiam episcopum Ambrosium sensisse similiter. Non quidem mirum est quod criminatur et mortuos, cum criminatur innocuos.
AUG. Quisquis haec audit, quid te putat obicere nobis, nisi quod haec sententia beatissimi Ambrosii quam posuimus non sit ipsius, sed eam nos tamquam sit ipsius finxerimus? Nam et ego, cum haec legerem, nihil te agere existimavi; sed posteaquam veni ad illa quae adiungis, et hoc Ambrosium dixisse non abnuis, te potius horrendum criminatorem tanti illius doctoris inveni. Nam quidquid dicis in me, quoniam per commixtionem virilem mulierisque conceptum dico neminem expertem esse delicti, profecto etiam in illum dicis, qui hoc ante me dixit et scripsit. Ego autem cum te refellens et tibi resistens, assero parvulos propter originale delictum esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo, non utique me solum, verum et Ambrosium, et alios socios eius, ac fidei huius participes atque doctores, universamque Christi Ecclesiam, quae se hoc accepisse, hoc tenere, hoc fideliter credere, parvulorum baptizatorum exorcismo et exsufflatione testatur, a tua nefaria criminatione defendo.
109. IUL. Quanto rectius diceres: Dixit hoc idem et Manichaeus in epistola ad Patricium; dixit et in epistola quam scripsit ad filiam Menoch, dixit et in aliis multis scriptis, quae tu penitus imbibisti? Sed in consortium tuum episcopum Mediolanensem conaris attrahere, et quia non potes habere praesidium, vis invenire solatium.
AUG. Valde contra Manichaeum est quod dixit Ambrosius. Nam Manichaeus alienam mali naturam nobis dicit esse commixtam; Ambrosius autem praevaricatione primi hominis nostram dicit esse vitiatam; in hac vero sententia de qua nunc agimus, nativitatem carnis Christi a ceterorum peccati carne discernens defendit Ambrosius, quam negat penitus Manichaeus. Quod ergo credit Ambrosius, hoc et ego; quod autem Manichaeus, nec ille, nec ego. Quid est quod tu niteris me separare ab Ambrosio, et coniungere Manichaeo? Nam si originale peccatum, non ex alienae commixtione, sed ex nostrae depravatione naturae dicere a nascentibus trahi, dogma est Manichaeorum; hoc mecum dicit Ambrosius; cur non ambos Manichaeis conaris adiungere? Si autem hoc Manichaeorum dogma non est, sicut non est: hoc dico cum Ambrosio; cur non ambos a Manichaeis dignaris abiungere? Cur ergo, ut dicis: Episcopum Mediolanensem in consortium meum conor attrahere; cum me ab eius consortio tu frustra coneris abstrahere? Quid est quod dicis: Quia non possum habere praesidium, velle me invenire solatium? Mihi cum Ambrosio, velis nolis, in fide catholica Christus commune praesidium est. Ideo plane est Ambrosius solatium meum, quia cum illo accipio convicium tuum; nec solum ipse me in hac causa plurimum consolatur, sed et Cyprianus, et Hilarius, aliique consimiles, quorum in me laceras catholicam fidem. Noli ergo invidere, quod Ambrosius, Cyprianus et Hilarius solatia sunt iniuriae meae; invitus enim videre compelleris, quantum intersit, quod Pelagius et Caelestius, et si quis est alius, solatia sunt damnationis tuae. Quid, quod ostendo debellantem Manichaeos pro catholica fide Ambrosium, et te in hoc certamine contra Ambrosium praebere Manichaeis vel victis solatium, vel etiam resistentibus, quod est peius, auxilium? Manichaei enim dicunt propriam mali esse substantiam atque naturam, bonae Dei substantiae naturaeque coaeternam. Impossibile enim est, aiunt, ut oriri possint mala de bonis; Ambrosius contradicit, et dicit: Ex bonis mala orta sunt; non enim sunt mala, nisi quae privantur bonis; per mala tamen factum est ut bona eminerent; ergo indigentia boni, radix malitiae est 162. Tu inter haec quid dicis? Rerum ratio non sinit, inquis, ut de bono malum, et de iusto iniquum aliquid proferatur. Haec verba tua pro Manichaeis adversus Ambrosium, ex illo praeclaro opere, in quo libris quattuor uni meo voluisti respondere, posuimus 163. Si in hac controversia iudex esses, profecto tua sententia victus a Manichaeis diceretur Ambrosius. Et non erubescis, cum sis calumniator eorum quos apertissime criminaris, adulator eorum quos ex obliquo pariter criminaris, adiutor eorum de quibus alios criminaris?
110. IUL. Numquid legi Dei aut operi Dei scripta disputatorum praeiudicant?
AUG. Hic iam incipis confiteri, hanc a nobis non esse confictam velut Ambrosii, sed vere esse sententiam; quandoquidem sic te ab illo liberare conaris, ut dicas: Numquid legi Dei aut operi Dei disputatorum scripta praeiudicant? Sed perge, dic cetera quibus impudentior inimicus fidei catholicae iudiceris.
111. IUL. Mihi interim abunde sufficit, etiam per hoc ipsum probare, nusquam te in sacris Litteris legisse quod credis, quod tu in tali causa nihil praeter episcopi, quas dicis, dictiunculas protulisti; quibus si aliquid auctoratius potuisses offendere, ab his procul dubio temperasses.
AUG. Qui legunt, videant utrum ego divina testimonia non protulerim; an a me prolata depravare, frustra ipse conatus sis.
112. IUL. Sed bene quod nos onere talium personarum prior levasti. Nam in libro quem ad Timasium contra liberum arbitrium texuisti, cum sanctus Pelagius venerabilium virorum tam Ambrosii quam Cypriani recordatus fuisset, qui liberum arbitrium in libris suis commendaverant, respondisti nulla te gravari auctoritate talium; ita ut diceres, eos processu vitae melioris, si quid male senserant, expiasse 164. Tua tibi ad hoc relata sint, ut excitare de solis nominibus erubescas invidiam. Ceterum vel Ambrosii dicta, vel aliorum, quorum famam vestrorum nitimini maculare consortio, clara benignaque possunt ratione defendi.
AUG. Tantam caecitatem cordis tibi potuisse contingere, quis credit, nisi qui haec legit? Tu dicis quod si aliquid auctoratius offendere, id est, invenire potuissem, a disputatorum dictis, vel, sicut tu loqueris, dictiunculis, temperassem; et continuo tu ipse dicis, Pelagium, quem vocas sanctum, in defensione liberi arbitrii venerabiles viros Cyprianum et Ambrosium testes adhibuisse; nec attendis quemadmodum hoc dicendo redarguas magistrum tuum ipsamque haeresim vestram. Secundum tuam quippe sententiam, si aliquid Pelagius pro eo quod defendebat, auctoratius, in scriptis canonicis invenisset, a disputatorum testimoniis temperasset. Quando ista diceres, nisi te ita perturbaret Ambrosius, ut adversarium subito Pelagius reperiret? Sed prior vos levavi, ut dicis, onere talium personarum, Ambrosii videlicet, eiusque sociorum. Plane hoc onere ita premeris, ut non solum opprimaris, verum etiam conteraris, et fias pulvis quem proicit ventus a facie terrae 165. Neque enim illi tot ac tanti et tam sancti clarique antistites Dei, Ecclesiae catholicae filii discendo, patres docendo, de peccato primi hominis eique obnoxia successione mortalium ita locuti sunt, ut alii ab aliis discreparent, aut eorum quisque a semetipso; sed ita prorsus, ut eorum consensione atque constantia, nec aliter esse de hac re sanctam Scripturam intellegendam, nec aliam putandam catholicam fidem, quisquis eos non haeretico animo legit, dubitare non possit. Quorum pondere iam ipse sic frangeris, ut eorum dicta quibus contradicis: clara benignaque ratione defendenda susceperis. Audiamus ergo claram benignamque rationem; qua tua ratione si defenduntur ea dicta, cur mihi ex eis ingeruntur tua maledicta? Nam omnino, quae in me detestaris et arguis, ipsa sunt, quae in illorum disputatione defendis. Si autem non defenduntur, sed sub nomine defensionis astutius arguuntur; absit ut ista clara et benigna sit ratio; sed irrisoria potius adulatio, quae ideo defensio vocatur, ne populorum catholicorum, a quibus iidem viri venerantur, tolerari non possit offensio.
113. IUL. Quia videlicet et simplicius quaepiam dixerint, et quodcumque aliud speculantes, non habuerint necessitatem a latere surgentibus quaestionibus obviandi. Cum enim crebro laudaverint coniugia, et nullam in corporibus affectionem a diabolo insertam putarint, nec regno diaboli divina opera, id est naturae membra, subiecerint, sed et a Deo instituta coniugia ac benedictione donata, liberumque arbitrium, prout opportunitas attulit, explicarint; humanum est ut non stare in societate vestri sceleris iudicentur, si in scripturis illorum aut ambigue, aut negligenter quaepiam locata deprehenditis. Quomodo enim non praeiudicat Scripturis sanctis, quod omnes haereses aliquibus se earum testimoniis occulunt ac nituntur tueri; ita etiam catholicorum virorum famam propter quaepiam incautius fusa, non patiemur addici. Neque enim habuerunt intentionem illi, aut damnandi nuptias, aut liberum arbitrium denegandi, vel innocentiam sauciandi; quam si habuissent, non vestrum dogma firmassent, sed honorem officii perdidissent.
AUG. O clara et benigna ratio defensionis! Simplicius videlicet dixit Ambrosius, ex commixtione maris et feminae expertem neminem esse delicti; et quodcumque aliud speculando, nec habendo necessitatem a latere surgentibus quaestionibus obviandi, negligenter et incaute scriptis et disputationibus suis Manichaeum, quod dicis, virus infudit. Homo loquacissime, homines timens homini parcis, non illa dicta defendis. Nam si vera ratione defenduntur haec dicta, procul dubio veraciter defenduntur, et vera sunt; et si hoc ita est, recte asseritur originale peccatum, et dogma interimitur vestrum. Si autem falsa ratione defenduntur haec dicta clara tua illa et benigna ratio non est ratio, sed deceptio. At enim coniugia crebro laudavit Ambrosius; hoc et nos facimus. Nullam, inquis, in corporibus affectionem a diabolo ille putavit insertam; si affectionem bonam, nec nos; si malam, sicut ille, ita et nos. Nec regno, inquis, diaboli divina opera, hoc est naturae membra, ille subiecit; quasi adulterorum membra non sint divina opera et membra naturae, quae tamen vitio, et per hoc diabolo constat esse subiecta. Illi, inquis, a Deo instituta coniugia ac benedictione donata, liberumque arbitrium, prout opportunitas attulit, explicarunt. Sic et nos. Humanum est, inquis, ut non stare in societate vestri sceleris iudicentur; immo insanum est ut non stare in societate illorum vestro scelere iudicemur. Dicis: Non praeiudicare Scripturis sanctis, quod omnes haereses aliquibus earum testimoniis se occulunt ac nituntur tueri; et sic vis: disputatoribus non praeiudicare catholicis nonnulla, quae ab eis, sicut putas, incautius fusa vobis obiciamus. Quid est hoc, nisi dicere etiam in Scripturis sanctis, ea quae pro se usurpant haeretici, incautius fusa esse, et ideo vera non esse? Quo sceleratius quid potest dici? Aut si illa vera sunt, sed ab haereticis non ita intelleguntur ut sunt; nihil simile habet haec comparatio; quoniam dicta vel Ambrosii, vel Cypriani, vel aliorum catholicorum, quae contra vos ponimus, si vera esse concesseris, peccatum originale firmabis. Proinde, quemadmodum nos cum illis et laudamus nuptias, et liberum confitemur arbitrium, et defendimus innocentiam; sic tu cum illis dic parvulos non esse expertes delicti; alioquin nos sumus cum eis, tu adversus eos. Illorum enim dicta non defendis, ut promiseras, sed reprehendis. Tuo quippe dogmate, cum cogaris illa culpare et falsa esse contendere, nullo modo sineris auctoritatibus eorum defensionem quam spoponderas, exhibere; quia et in accusatione adulator esse conaris, et in adulatione deprehenderis accusator.
114. IUL. Libere itaque coniecto et pronuntio, quoniam si eorum aliquis his superesset diebus, videretque exstinctum disciplinae christianae decus, otiantem in omnibus liberam voluntatem, atque affectantem imputare necessitati quidquid sponte committit, vituperationem quoque operum Dei, eversionemque legis eius sub nomine inefficacis gratiae populorum auribus intimari; toto contra vos felle moveretur; perpendens etiam peccatum naturale a Manichaea non posse impietate discerni, fidem catholicam aut emendatis aut condemnatis vobis, et planius tueretur et cautius.
AUG. Cur ergo emendatis nobis, et non etiam se ipsis? Ubi est quod te libere coniectare et pronuntiare promiseras? Ecce nec libera est tua vanitas, et falsa libertas; timuisti enim dicere, quod si his diebus superesset Ambrosius, vobis auditis, primum se ipsum, deinde nos emendaret; sed quasi homo liber hoc mutire formidans, tamen intellegi voluisti. En quo devenerunt hi dies, ut in eis Ambrosius, si hic viveret, disceret se fuisse Manichaeum, et audito Iuliano, vel Caelestio, vel ipso Pelagio, esse ulterius non debere, sed ex illa nefaria pestilentia vobis praecipientibus curantibusque sanari. Quale spectaculum animo cogitantis occurrit? Quale esset, videre Ambrosium stantem, vel si ille permitteret, sedentem ante Pelagium, atque discentem paradisum novum saeculi huius calamitatibus plenum, quas videmus parvulos perpeti, ubi necesse esset, etiamsi nemo peccasset, carnem concupiscere adversus spiritum; et ne ad illicita ac flagitiosa pertraheret, concupiscere etiam spiritum adversus carnem; quam dissensionem dicere soleret Ambrosius, per praevaricationem primi hominis in hominum vertisse naturam 166; sed iam sub vobis magistris dicere non auderet? Necesse quoque esset in tali paradiso pallere praegnantes, tolerare longa fastidia, gemere atque ululare parientes; cum diversis vitiis ingeniorum et corporum homines nasci, paucosque cordatos, minore quidem, nec tamen sine labore litteras discere, ceteros tardiusculos sive tardos, et tanto magis quanto quisque esset tardior, aut concidi ferulis magistrorum, aut indoctos imperitosque manere; fatuos vero nec magistris dari, sed dolendos ridendosve nutriri; infantes, antequam quidquam mali possent velle vel agere, agitari morbis, torqueri doloribus, medicamentis curari cruciantibus, a daemonibus vexari, expirare superantibus cladibus. Si vero haec exhorrens credere nollet Ambrosius, et responderet haec omnia, si nemo peccasset, nullo modo futura fuisse in tantae beatitudinis loco, ubi nec post peccatum esse potuerunt, eiectis inde illis, quorum praevaricatione mala ista secuta sunt; ac per hoc de miseria venire mortalium, quae nulla esset, nisi gravissimo peccato primi hominis natura humana vitiata atque mutata hoc saeculum tot tantisque calamitatibus plenum propagare meruisset; ubi nec redempti, iam sempiternae salutis pignore accepto, malis huiusmodi carent; sed cum de hoc saeculo exierint, tunc carebunt; si ergo talia responderet Ambrosius, praeclaris syllogismis vestris prohiberetur haec dicere, ne scilicet concupiscentia carnis vituperata, et originali peccato credito, nuptiae damnarentur, liberum auferretur arbitrium, vituperarentur opera Dei, et sub nomine gratiae legis eversio sequeretur. Non sic plane, non sic. Erubescite, vel potius expavescite talia cogitare. Immo vero si vir ille superesset, multo vehementius quam nos et auctoratius vobis pro catholica fide et pro Dei gratia vel aequitate resisteret, quam non sint consequentia, quae consequentia putatis, ostendens; quia et recte vivi potest, non pulsa nec laudata mala concupiscentia, sed frenata; nec culpatur naturae Conditor, quando ab illo sananda monstratur, quae ab inimico vitiari potuit, non creari; nec damnantur nuptiae, quae bene utuntur pudenda libidine; nec liberum aufertur arbitrium, sed cuius beneficio sit in bono liberum ostenditur; nec lex evacuatur per gratiam, sed impletur. Haec ille doctor egregius egregie disputaret, et in vestras facies impudentes, illa quae superius de paradiso vestro diximus, et vestrum errorem vere consequuntur, et ab omnibus hominibus tamquam vesana atque furiosa vel ridentur, vel exhorrentur, illideret.
115. IUL. Neque enim in iure cuiusquam est definita suscipere, et quae consequuntur excludere. Qui ergo dicit propter hoc parvulos ad ius diaboli pertinere, quoniam de sexus commixtione generantur; sine dubio ipsam commixtionem, in qua naturae opus est, cum naturae ipsius institutione condemnat.
AUG. Tibi quidem hoc videtur: sed verum non esse (quod tu non vides) vidit Ambrosius, qui dixit expertes non esse delicti ex viro et muliere, id est, per illam commixtionem corporum natos 167; nec tamen ipsam commixtionem cum ipsius naturae institutione condemnat. Commixtio quippe coniugum procreandi causa, bonum est nuptiarum; sed ita fiunt nonnulla opera bona non sine malo vitiorum, sicut opera mala non sine bono membrorum. Quantislibet autem vitiis turpetur quaecumque natura, institutio eius semper est bona. Nam sicut institutio corporis bona est, etiam quando nascitur morbidus; et institutio animi bona est, etiam quando nascitur fatuus; sic institutio hominis ipsius bona est, quando nascitur contagioni peccati originalis obnoxius.
116. IUL. Quod aut utrumque simul negatur, aut simul utrumque suscipitur; et cum sit in potestate utriusque reiectio, non est tamen in arbitrio alterius electio; nisi quod facilius potest illicita commixtione gravari vitio voluntatis, seminum tamen fructificatione defensa, quam fructibus eius accusatis, sexuum negotium vindicari. Non ergo fluctuatio tua, quam inter formidinem impietatemque perpeteris, novas disputandi regulas condere valebit, ut de duobus connexis unum suscipias, et quod ei adhaeret excludas. Ante leves pascentur in aethere cervi 168, quam post praeiudicium sumpti negetur effectio. Exercet hoc genus apostolus Paulus, cum dicit: Si mortui non resurgunt, nec Christus resurrexit. Si Christus non resurrexit, vana est fides vestra 169. Nunc autem Christus resurrexit; constat ergo functorum diem resurrectionem futuram. Et ut hoc ipsum breviore propter legentem inculcemus exemplo; dubitetur utrum iustum bonum sit; peto, an omne iustum, honestum esse fatearis. Quo concesso, addo aliud, utrum omne honestum, bonum quoque esse pronunties. Hoc quoque dato, te volente nolente, concludo: Si omne iustum honestum, omne honestum bonum; omne igitur iustum bonum est. Huic effecto quicumque post prima sumpta voluerit obniti, non aedificium rationis quatit, sed ipse se exponit irrisui. Ut ergo ad causam comparatio recurrat, quaeritur utrum sit in natura peccatum; petivi, concederesne nullum esse sine voluntate peccatum; assensus es, sicut tua dicta testantur. Addidi, an in parvulo putares esse voluntatem; hoc etiam denegasti. Quid sequitur tertium, si non est sine voluntate peccatum? Hoc tam certum est ut nec ab Academicis venire possit in dubium, quorum divitiae sunt nihil certum tenere. Tu ergo cum post duo prima sumpta, tertium negas, in quo est effectus duorum, non rationis fundamenta convellis, sed tuum prodis furorem.
AUG. Itane es insipiens, ut putes in natura non esse peccatum, cum omnino peccatum nisi in natura esse non possit? Nam vel in angelo est, vel in homine, quae sine dubitatione naturae sunt; si ergo peccatum in nulla istarum natura esset, profecto nusquam esset. Ac per hoc, proposita quaestione utrum sit in natura peccatum, docere intenderas in natura non esse peccatum; vanam ergo fuisse intentionem tuam, et in vanus te istam proposuisse quaestionem, si non es nimium vanus, intellegis. Ecce rationis tuae, quoniam ratio vera non est, fundamenta convello; nec tamen, sicut conviciaris, prodo meum furorem, sed tuum errorem. Concessis enim duobus quae sumis, ideo tertium nego, quia non est in eo, sicut esse putas, duorum effectus illorum. Ideo quippe concedo non esse sine voluntate peccatum, quia sine voluntate non potest fieri. Sed alia ratione rursus recte dicitur, esse sine voluntate peccatum, quia manet, quamdiu non remittitur, etiam desistente voluntate qua factum est. Item concedo non esse sine voluntate peccatum, quia et originale peccatum sine voluntate non factum est eius, a quo ipsa origo sumpsit exordium. Proinde cum etiam illud concedo, quod peccandi voluntas non sit in parvulo, non ex his duobus conficitur tertium, quod peccatum non sit in parvulo. Conficeretur autem, si quemadmodum concedo non esse peccatum sine voluntate, ita concederem non esse cuiusque peccatum sine ipsius propria voluntate. Proinde peccati quidem voluntatem parvulus non habet, sed peccatum non haberet, nisi ille, de quo id attraxit, voluntate peccasset. Nam de ipsa hominis quoque nativitate tale aliquid dici potest; si enim diceres: Nemo nascitur nisi ex voluntate; non sine ratione concederem: si autem diceres: Nemo nascitur nisi ex propria sua voluntate, non concederem. Isto itaque modo, quia de peccato agimus parvuli, ita originale peccatum eius, sicut ipse ortus eius, sine voluntate esse non potuit, sed non eius.
117. IUL. Ergo si audirent illi sacerdotes, quorum nunc dicta deluimus, dubitari utrum commixtio coniugalis bona esset, atque ab eis peterem corporane a Deo informata, faterentur. Hocque concesso, adderem utrum coniugia a Deo annuerent ordinata. Quo similiter confirmato, peterem denuo, utrum esset sine commixtione fetura. Hocque denegato, quid sequebatur? Videlicet, si nonnisi per Deum corpus, nonnisi per corpus commixtio, nonnisi per commixtionem fetus, ad eumdem auctorem pertinere et fetum et commixtionem, ad quem corpora pertinerent.
AUG. Numquid haec inter nos vertitur quaestio, utrum bona sit commixtio coniugalis, cum eam bonam utrique dicamus? Quid est ergo quod tam male sentis de illis sacerdotibus, quorum non, ut mentiris, deluis dicta, sed polluis, ut eis quasi dubitantibus velis persuadere, unde nec illos, nec nos dubitare convincis? Bona est commixtio coniugalis, quae fit causa procreandi. Sed Ambrosius, qui dixit ex commixtione utriusque sexus neminem esse expertem delicti, non commixtionem redarguit coniugalem; sed vidit malum, cuius bono usu fit illud, quod nemo catholicus dubitat esse opus bonum. Inania loqueris, superfluis tempus impendis; quod agitur deseris, et unde non dubitatur, tamquam dubitetur, vel etiam negetur, docere moliris. Quid ergo mirum est, quod tam multos libros tamque vanos facis?
118. IUL. Huic effecto sine dubio prudentes viri catholici annuerent sacerdotes, videntesque nihil in sensibus carnis, nihil in fetibus sexuum, alterum quempiam praeter Deum verum fecisse; nihil autem Deum fecisse quod malum esset; malumque nihil esse aliud quam voluntatem malam, sine aliquo coactu naturalium delinquentem; pronuntiarent profecto Manichaeos et Traducianos splendentibus catholicae rationis dissiluisse fulminibus.
AUG. Cur ergo eorum, quos prudentes viros dicis et catholicos sacerdotes, te dicta defendere atque deluere sine ullo pudore mentiris, si et ipsa dissiliunt fulminibus tuis? Si autem defenduntur atque deluuntur, et ob hoc manent integra, ipsis tu potius fulminaris. Nam quod ait Ambrosius, ex commixtione sexus utriusque conceptum expertem neminem esse delicti, aut falsum est, aut verum. Si falsum esse dicis, oppugnas ergo prudentium virorum et catholicorum, sicut tu fateris, sacerdotum dicta, non defendis ac deluis. Si autem ut merito defendantur atque deluantur, hoc verum esse concedis; tu potius dictis catholicorum antistitum fulminaris. Quid est ergo quod te iactas et dicis illos beatissimos et doctissimos viros, si audissent syllogismos tuos, pronuntiaturos fuisse, nos, quos appellas Manichaeos et Traducianos, splendentibus catholicae rationis dissiluisse fulminibus? Pronuntiarent igitur contra se ipsos, et se ipsos nobiscum dissiluisse te fulminante monstrarent. Cur directe non audes dicere, quod oblique convinceris dicere? Originale peccatum cum Ambrosio confitemur, et tu tanta potentia fulmina iacularis, ut propter haec dicta nobis illique communia, nos eis dissiliamus, ille deluatur? Vanus es: non eum distinguis a nobis; et nos prorsus accusas et ipsum; nec tamen fulminas aut nos, aut ipsum, si violare non vis testimonium Pelagii doctoris tui, qui dixit Ambrosii fidem et purissimum in Scripturis sensum ne inimicum quidem ausum fuisse reprehendere 170. Unde et tu cum fidei eius et purissimo in Scripturis sensui satis intellegaris inimicus, non eum tamen audes reprehendere; sed quid mali dicat, me reprehendendo, te arbitraris ostendere. Homo confosse, et non confesse, magna vi cogeris caliginosas anhelare fallacias; frustra fingis impetus fulminantis, cum spires fumum potius fulminati. Ista sunt certe, per quae docere conaris Ambrosium, aliosque doctores socios eius, non esse originale peccatum, quod Deus formaverit corpora, ordinaveritque coniugia, quod non esset sine commixtione fetura. Conceduntur haec; conceduntur etiam illa quae adiungis: fetum scilicet et commixtionem ad eum pertinere auctorem, ad quem pertinent corpora; si tamen commixtionem coniugalem voluisti intellegi, cum hoc diceres. Quamvis id per se ipsum verum esse noscatur, non tua ratiocinatione sit consequens; alioquin te dicente: Si nonnisi per Deum corpus, nonnisi per corpus commixtio; et hoc volente conficere, ad eum auctorem pertinere commixtionem, ad quem corpora pertinent; potest alius dicere: Si nonnisi per Deum corpus, nonnisi per corpus adulterium, ad eum auctorem pertinet adulterium, ad quem pertinet corpus; quod vides quanta dicatur iniuria Dei, et quantum mali doceant syllogismi tui. Sicut ergo non sequitur, ut ideo tribuatur adulterium Deo, quia non fit nisi per corpus, cuius auctor est Deus, ita non sequitur, ut ideo commixtio tribuatur Deo, quia non fit nisi per corpus, cuius auctor est Deus. Sed tamen concedimus commixtionem dumtaxat coniugalem, quae fit causa procreandi, Deo auctori esse tribuendam; non quia hoc tua sumpta sequitur, sed quia ratione alia consideratum, verum esse perspicitur. Quod vero ex hoc quaeris efficere, nec sequitur illa superiora, nec verum est. Neque enim, quia Deus fecit corpus, Deus instituit coniugia, quorum commixtione fetus oriatur, Deus creat ipsos fetus animantium, ideo verum est quod adiungis: Nihil in sensibus carnis, nihil in fetibus sexuum, alterum quempiam praeter Deum verum fecisse. Ubi enim fecit diabolus, quod mali fecit cum hominibus primis, nisi et in sensibus carnis illorum? Mala quippe suasione corruptus est sensus, quando est ad peccandum factus assensus. Et ubi fecit, quidquid mali postmodum generi humano fecit, nisi in fetibus sexuum, id est, filiis hominum? Quomodo autem dicis: Deum nihil fecisse quod malum est? Annon est malum gehenna damnatis? Iam vero qui tibi dicenti credit, malum nihil esse aliud quam voluntatem malam, sine aliquo coactu naturalium delinquentem; ut innumerabilia mala taceam, quae mali angeli et homines patiuntur inviti; ipsum aeternum supplicium non timebitur, quod et maximum malum est, et non est voluntas mala, sed poena voluntatis malae. Hae sunt ratiocinationes tuae quibus putas fulmen esse verbum tuum, cum sit cinis cor tuum.
119. IUL. Desine itaque viros sani capitis et Ecclesiarum antistites criminari; non subiciantur iudicio negligentiora commenta; neque enim iram cunctatio brevis, sed pertinax meretur intentio. Imitemur sane eorum illud studium, quo populos aedificaverunt exhortando, obsecrando, coarguendo; quorum num quidquam fecissent, si vestro more peccata non voluntaria, sed naturalia credidissent?
AUG. Et nos pro modulo nostro populos aedificamus, hortando, obsecrando, arguendo, quod fecit Ambrosius; et tamen de originali peccato hoc sentimus et dicimus, quod sensit et dixit Ambrosius, nec solus, sed cum aliis magnis consortibus suis. Quos antistites Ecclesiarum cum viros sani capitis dicas; tu quali capite ista, quae illi notissima consensione didicerunt atque docuerunt, reprehendis atrociter, defendisque fallaciter; et me arguis dicens eorum esse criminatorem, cum videas eorum contra tua crimina, quae ex obliquo illis obicis, defensorem? Dicis eorum: negligentiora commenta non esse subicienda iudicio; siccine illorum dicta defendis ac deluis? An potius nomine negligentiae reprobas et accusas, et nullo dubitante condemnas, quae negligenter effusa, et ideo falsa esse pronuntias? Rogamus te, si falsa esse asseris dicta quae defendis, vera esse assere quae reprehendis. Iram non cunctatio brevis, inquis, sed pertinax meretur intentio; quasi aliquid proferas, unde possis ostendere illos, non dico post brevem, sed saltem post longam intentionem, vel in fine vitae suae de peccato originali mutasse sententiam. Vana loqueris, insana loqueris, perversa et tuae saluti adversa loqueris; quiesce, obsecro, quid tantum loqueris?
120. IUL. Verum pergamus ad reliqua. Nihil prorsus valet, quod te ais diabolo reputare, non corpora, sed delicta; inficiaris omnino, sicut frequenter ostendimus, nullo alio studio, nisi ut Manichaei vites invidiam, cuius inspiras venenum. Corpora enim, prorsus corpora reputas principi tenebrarum, quorum commixtionem diabolicam profiteris, quorum genitalia, quorum motus, quorum fructus accusas. Arguis palam ex primo magisterio membra, non vitia; illud enim dicis diabolicum, quod etiam Manichaeus, sicut in scripturis eius docui, in sexibus indignatur vigere. Et ut repetitione brevi lector noster, quod tenere possit, accipiat; aut ostende esse in parvulis voluntatem, aut ab eis crimen amoveto. Quod cum non facis, sed asseris eos propter hoc a diabolo possideri, quia de corporum sunt commixtione generati; ostendis te non peccata, quae sine voluntate non sunt, sed ipsa corpora adversariae potestati deputare. Ut ergo ea libido, quae et in hominibus et in pecoribus invenitur, naturalis et a Deo instituta est; ita ista libido, quam in disputationis tuae varietate perpeteris, per quam inter varia dogmata contrariaque versaris, non minus a stultitia quam a profanitate concepta est. Haud iniuria ergo Ambrosium a vestra cohorte distinguimus; nec illum, sicut petis, Manichaeum vocamus.
AUG. Inaniter laborasti, ut ad istam conclusionem falsam atque ridiculam, longis et tortuosis, fallacibus et fugacibus anfractibus pervenires, ubi diceres: Non iniuria vos Ambrosium a nostra cohorte distinguere, nec eum dicere manichaeum. Prorsus si illum non dicis, nec me debes dicere; si autem me dicendum putas, et illum cogeris dicere, et illos omnes magnos Ecclesiae clarosque doctores, qui de peccato originali, propter quod me Manichaeum dicis, ea dicunt sine ulla obscuritate vel ambiguitate, quae dico, ut in primo et secundo sex librorum meorum, quos contra quattuor tuos edidi, satis evidenter ostendi. Sed per tuam scilicet dialecticam terreretur, si his diebus superesset Ambrosius, ut ex consequentibus falsis inveniens falsum esse quod senserat, dicere non auderet ulterius, de sexuum commixtione parvulos natos expertes non esse delicti, ne per hoc eos sub potestate diaboli constitueret; tunc ergo te doctore Manichaeus esse desisteret. O quid perdidit, qui te audire non potuit! Proinde quia propter hunc sensum manichaeum me esse dicis, profecto in hoc sensu perseverans, Manichaeus, te auctore, Ambrosius hac excessit e vita. Non ergo illum defendere, quod nullo modo potes, sed dolere debes, quia docere iam non potes; quod si facere potuisses, magisterio tuo ille correptus atque correctus prohiberet utique in Ecclesia quam regebat, exorcizari et exsufflari baptizandos parvulos; ne in tot innocentibus, neque ulla ratione, ut asseris, sub potestate diaboli constitutis imaginibus Dei, ipsi Deo fieret tam gravis atque insignis iniuria; quod tamen si fieri prohiberet Ambrosius, vobiscum de Ecclesia catholica pelleretur. Absit enim ut haec correctio potius, quam deceptio nominetur. Absit ergo ut ille vir vobiscum contra matrem Catholicam consisteret; sed vobis invictus pro illa resisteret. Quid est igitur, quo me ab illo in hac causa separandum putas? Per commixtionem corporum maris et feminae, delicti expertem nasci dico neminem, sicut ille; nec tamen corpora diabolo conditori tribuo, quia nec ille; quemadmodum naturae vitium ambo culpamus, ita naturae auctorem ambo veneramur. Si quoniam concupiscentiam carnis, qua caro concupiscit adversus spiritum, per praevaricationem primi hominis in naturam vertisse dico, ideo arguo membra, non vitia: hoc fecit et ille; si vero aliunde est origo vitiorum, aliunde membrorum; nec ego, nec ille. Voluntatem propriam inesse nascentibus, nec Ambrosius dicit, nec ego; per primi hominis tamen praevaricatricem voluntatem factum esse concupiscentiae vitium, unde per commixtionem sexuum nascentes trahunt originale peccatum, et Ambrosius dicit, et ego. Ambo igitur natos homines, antequam renascantur, non propter eorum substantiam, cuius creator est Deus, sed propter peccatum quod per unum intravit, et per omnes homines pertransiit, cuius peccati auctor est diabolus, potestati adversariae deputamus. Quid est quod te impudentissima fronte mentiris, Ambrosii et aliorum similium dicta defendere atque deluere? Quis ita caecus est, ut non videat quod ea tu reprehendas, ego defendam; tu polluas, ego deluam? Ambrosii dicta sunt de Christo loquentis: Ideo, inquit, et quasi homo per universa tentatus est, et in similitudine hominum cuncta sustinuit; sed quasi de Spiritu natus, abstinuit a peccato; omnis enim homo mendax, et nemo sine peccato nisi unus Deus. Servatum est igitur, inquit, ut ex viro et muliere, id est, per illam corporum commixtionem, nemo videatur expers esse delicti; qui autem expers delicti, expers etiam huiusmodi conceptionis 171. Ista dicta dicis esse falsissima, eisque Manichaeum dogma nefarium contineri; ac per hoc Ambrosii dicta tu reprehendis et polluis. Ego vero illa et verissima praedico, et Manichaeo non solum non amica, verum et inimica, sicut iam feci, esse demonstro; ego igitur ea potius defendo, et a tuis nefandis criminationibus deluo. Utrum ergo ille noster an vester sit, et vos videtis; sed quia homines a quibus diligitur, formidatis; profecto eum, quem atrociter accusare convincimini, fallacia excusare conamini.
121. IUL. Quod dicis ei convicium a Ioviniano factum 172, in quo mentiri te tamen arbitror; sed annuamus vel Ioviniani te criminatorem verum esse posse, Ambrosiumque ab illo Manichaeum vocatum; at id constat insanum fuisse. Non enim sane poterat Manichaeus vocari, qui bonam naturam, qui peccata voluntaria, qui a Deo institutas nuptias, qui a Deo fieri parvulos praedicabat. Si ergo ille praelationem virginitatis nuptiarum accusationem putavit, nesciit omnino quid diceret. Aliud est enim contrarium, aliud ordinatum. Boni quippe laudatio ad meliora gradus est; infamatio autem naturae ad Manichaeum via est. Cum ergo non damnaret Ambrosius nuptias; nec commixtionem coniugum, vel opus diaboli, vel necessitatem diceret esse peccati; improbe fecit Iovinianus, ut eum conferret Manichaeo, putaretque nihil interesse inter nuptiarum accusatorem et laudatorem. Nam si de legitima et a Deo instituta corporum coniunctione generatos, posteaquam usum coeperunt habere rationis, sponte propria proborum imitatione mentitos dixit Ambrosius; non tamen hanc coniunctionem, mendacii voluit necessitatem videri, sed universitatis indicium. Tale est enim quod dixit: Nati ex parentibus mentiuntur, quale si dixisset: Omnis homo, dumtaxat sui rector arbitrii, aliquando mentitus est; sciebat quippe neminem sine commixtione parentum, praeter Christum, exstitisse. Igitur opere coniugali non iniquitatem, sed generalitatem vir prudens voluit indicari. Christum vero pronuntiavit omne cavisse mendacium, quem miraculo parientis ostendit; quod quidem vehementer contra Hieronymum, cuius tu assecla es, fremit; qui mendacium signatissime Christo est conatus affigere. Non ergo iure vocatus est Manichaeus (si tamen vocatus), qui contra errorem vestrum frequentavit laudationem creaturarum.
AUG. Laudationem creaturarum frequentamus et nos; quid est ergo quod dicis hoc facere Ambrosium contra errorem nostrum; cum hoc faciat secundum fidem nostram? Quomodo autem illa verba posuerit, quae a me tibi obiecta tu commemorare timuisti, ne tenebrae tuae clarissima luce illorum redarguerentur, aliis etiam scriptorum suorum locis sic ostendit Ambrosius, ut non ei sicut negligentiori, quomodo loqueris, et incautiori sententia ista semel subrepsisse videatur; sed de peccato originali dogma eius, quoniam dogma catholicum est, satis liquida manifestatione declaret. Cur ergo et qua ratione dixerit: Servatum est igitur, ut ex viro et muliere, id est, per illam corporum commixtionem, nemo videatur expers esse delicti; qui autem expers delicti, expers etiam huiusmodi conceptionis; quia non hic peccata hominum posteaquam usum coeperunt habere rationis, ut tu alienaris, sed originale peccatum intellegi voluit; quid alibi dicat attende: Iordanis, inquit, conversus retrorsum, significavit salutaris lavacri futura mysteria, per quae in primordia naturae suae, qui baptizati fuerint, parvuli a malitia reformantur 173. Dic, Iuliane, a qua malitia, si non trahunt originale peccatum. Audi adhuc alio loco: Non enim virilis coitus, inquit, vulvae virginalis secreta reseravit, sed immaculatum semen inviolabili utero Spiritus Sanctus infudit. Solus enim per omnia ex natis de femina sanctus Dominus Iesus, qui terrenae contagia corruptelae immaculati novitate partus non senserit, et caelesti maiestate depulerit 174. Responde, Iuliane, quae sint terrenae contagia corruptelae, quae solus ex natis de femina Dominus Iesus immaculati novitate partus non sensit. Adhuc audi: Antequam nascimur, inquit, maculamur contagio. Et paulo post: Et si nec unius, inquit, diei infans sine peccato, multo magis nec illi materni conceptus dies sine peccato sunt 175. Multa huius viri, quem sani capitis fuisse confessus es, talia commemorare possum; sed cui non sufficiunt ista, quid sufficit? Ex his ergo intellege, quam non sinaris etiam illa, sicut es conatus, in alium sensum detorquere atque pervertere, quo dixit Ambrosius de his qui nascuntur per commixtionem corporum, non arguens Dei creaturam, sed originale peccatum. Quid mihi obtendis Hieronymum cuius me convinciaris asseclam, de cuius verbis nulla nunc quaestio est? Quae tamen verba si posuisses aut ea non habere quod displicere deberet ostenderem, aut intellegentioribus exponenda relinquerem; aut si essent procul dubio contraria veritati, libertate qua dignum est improbarem. Ambrosium respice, quem Manichaeum non audes dicere; cum me propterea dicas, quia de originali peccato ea dico, quae dicit. Nam si propterea non diceres Ambrosium Manichaeum, quia bonam naturam, quia peccata voluntaria, quia nuptias a Deo institutas et a Deo factos parvulos praedicabat; nec me diceres, qui eadem fideliter praedico. Si autem me propterea Manichaeum dicendum putas, quia esse confiteor originale peccatum; hoc etiam ille confitetur; cur non ambos putas? Sed me petulanter dicis, illum latenter opinaris, non veritate distincta, sed exstincta potius libertate. Hoc enim de illo non audes dicere, quod audes credere; aut si de illo ista non credis, profecto nec de me credis; quia et si errare nos existimas, facile est ut videas non esse Manichaeos, qui peccantis propriam substantiam, quam Deus non creaverit non asserimus; sed originale peccatum de vitio voluntario naturae, quam Deus bonam condidit, propagatum esse firmamus. Facile est ergo ut hoc videas, et simul videas nos esse contrarios Manichaeis; sed eorum nomen ab Ambrosio abigis adulando, et mihi obicis calumniando.
122. IUL. Verum ut illi infensus Iovinianus arguitur, ita vobis comparatus absolvitur. Quando enim tibi tantum prudentium censura donabit, ut te cum Ioviniani merito componat? Ille quippe dixit boni esse necessitatem; tu, mali; ille ait per mysteria homines ab errore cohiberi; tu vero, nec per gratiam liberari; ille virginitatem Mariae partus conditione dissolvit; tu ipsam Mariam diabolo nascendi conditione transcribis; ille meliora bonis aequat, id est, integritatem connubio; tu vero commixtionem coniugii morbidam vocas, et castitatem foedissimae rei collatione depretias; nec gradum inter haec addis; sed genus omne commutas, non utique bono virginitatem, sed malo praeferens. Est autem vilitatis extremae, nisi teterrimo comparatum, placere non posse. Iam vero quid ille tale de Dei iniuriis, quale tu? Ille eius iudicii vigorem a benignitatis voluit parte confundere; tu a malignitatis; ille dicit apud eum bonos et optimos aequo honore fruituros; tu vero, bonos et impios, id est innocentes et diabolum, uno supplicio cruciandos; ille ergo Deum clementissimum vult videri; tu, iniquissimum; ille dicit mysteriis eius imbutos homines non posse peccare; tu vero ipsum Deum, et in mysteriis imbecillitate, et in praeceptis immoderatione, et in iudiciis immanitate peccare contendis. Cum itaque tanta disparatio sit inter te et Iovinianum, quanta coniunctio inter te et Manichaeum; tanto te tolerabilior Iovinianus probatur, quanto Ioviniano horridior Manichaeus.
AUG. Quam bellus tibi videris, cum me Ioviniano comparans, peiorem conaris ostendere. Verum hanc quoque contumeliam mendacissimam cum Ambrosio me a te accipere gaudeo; sed te sic insanire contristor. Ea quippe causa me Ioviniano dicis esse peiorem, qua me dicis etiam Manichaeum. Et quid est hoc? Illud scilicet originale peccatum, quod vos negatis cum Pelagio, nos vero cum Ambrosio confitemur. Cum illo igitur, secundum vos, sumus et Manichaei, et peiores Ioviniano, et quidquid nos aliud ore protervo, nec sane veridico, sed maledico dixeritis, docuit nos Dominus gaudere et exsultare, quando qualiacumque maledicta non ex veritate audimus, sed quia pro veritate certamus 176. Ecce ego non dico mali esse necessitatem, quia nec Ambrosius; et tamen dico parvulos a malitia reformari, quod et Ambrosius; et ideo mali nulla est necessitas, quia et illud Deo sanabile est, quod trahit nativitas; quanto magis quod addit voluntas? Non dico, nec per gratiam homines liberari; quod absit ut dicat Ambrosius; sed quod non vis dicimus, nonnisi per gratiam liberari, non solum ut eis debita dimittantur, verum etiam ne in tentationem inferantur. Non trascribimus diabolo Mariam conditione nascendi; sed ideo, quia ipsa conditio solvitur gratia renascendi. Non tamquam malo bonum, sed tamquam bono melius, virginitatem nuptiis anteponimus. Non, ut calumniaris, bonos et impios uno supplicio; sed bonos nullo, impios autem non uno, sed pro diversitate ipsius impietatis, diversis suppliciis dicimus esse cruciandos. Non dicimus Deum in mysteriis imbecillitate, in praeceptis immoderatione, in iudiciis immanitate peccare, cuius et gratia regeneratis mysteria sunt utilia, et gratia liberatis praecepta salubria, et bonis malisque convenienter distributa iudicia. Ecce nos ea, in quibus nos dicitis Ioviniano esse peiores, amolimur a nobis; vos a vobis amolimini, si potestis, in quibus vos peiores eodem ipso Ioviniano esse monstrabo. Ille dixit boni esse necessitatem; vos dicitis esse bonam mali cupiditatem; ille ait per mysteria homines ab errore cohiberi; vos, viam rectam gradiendi cupiditatem non inspirari a Deo, sed arbitrio libero acquiri; ille virginitatem Mariae partus conditione dissolvit; vos ipsam carnem sanctam de Virgine procreatam ceterae carni hominum coaequatis, similitudinem carnis peccati non distinguentes a carne peccati; ille meliora bonis aequat, id est, integritatem connubio; vos, mala bonis; nam discordiam carnis et spiritus tam dicitis esse bonum, quam concordiam nuptiarum; ille dicit apud Deum aequalem honorem bonos et optimos habituros; vos autem, quosdam bonos non solum in regno Dei honorem nullum adepturos, sed nec ipsum regnum esse visuros; ille dicit Dei mysteriis homines imbutos non posse peccare; vos dicitis facilius quidem per Dei gratiam, sed et sine illa per liberum arbitrium posse homines non peccare; audacia gigantea repugnantes Deo, cum de bonis fructibus loqueretur dicenti: Sine me nihil potestis facere 177. Cum igitur in deterius tantum a Ioviniani errore distetis, nos tamen ei subicitis, et Manichaeo potius adaequatis; magno scilicet praesidio communiti, quasi propterea condideritis haeresim novam, ut quando vos redarguimus, nullis haereticis adaequare possimus. Ego tamen in haec causa, in qua tibi de originali peccato multum videor detestandus, et Manichaeo potius coaequandus, cum Ambrosio sum, velis nolis, quem Iovinianus Manichaeum dicebat, ut tu; sed libere ille, tu subdole. Denique semel ille vincitur, cum Manichaeus non esse demonstratur Ambrosius; tu vero quia voluisti cor duplex habere, bis vinceris. Arguis Ambrosium Manichaeum esse: ostendo non esse; negas te arguere, ostendo te arguere; utrumque autem clarebit ei qui superius quae dixerit legerit.
123. IUL. Verum videamus et cetera. De his quae egimus satis superque lectorem instructum puto, qua virtute vel meorum dictorum aliquid oppugnet, vel opinionem tueatur suam; et ideo non erit necesse scriptorum id omnium repetitione monstrare. Quoniam vix singulos sparsosque versiculos de libro meo proponens sibi, eosque laudans frequenter, nonnumquam etiam titillat suggillatione brevissima; cum tamen hoc quod mordendum putat, a me non sit ita, ut suspicatur, prolatum. Quamobrem ad illud opus meum lectorem dirigo; videbit assertionem concinere veritati. Hic sane qui sibi querebatur obiectum, quod naturam criminaretur et semina, continuam simulandi non potuit tenere patientiam; sed postquam praestigiis patroni sui serenavit auditum, velut testudo caput aperit. Nam cum dixisset, quia nisi Adam peccasset, ita homines generare potuissent, ut solemus aut articulos commovere, aut unguiculas exsecare; addidit: Sed si semen ipsum nullum maledictum habet, quid est quod scriptum est in libro Sapientiae: Non ignorans quoniam nequam erat natio illorum, et naturalis malitia ipsorum, et quia non poterat mutari cogitatio illorum in perpetuum; semen enim erat maledictum ab initio 178? Atque ipsum testimonium quod protulit, subdita argumentatione prosequitur: Nempe de quibuscumque ista dicat, de hominibus, inquit, dicit 179. En qui se profitebatur a Manichaeorum studiis destitisse, qui sub occasione sententiae quam non intellegit, maledictum semen, malitiam naturalem, et inconvertibilem cogitationem pronuntiat iniquorum. Fama est, apud cataclita Nili aquarum proruentium strepitu usu aurium accolas destitutos. Finxerit illud opinio, quae de magnis maiora dispergit; valet tamen exemplum ad castigandam insipientium surditatem, qui fragore terroris mutui, sicut aspides surdae rerum vocibus obnituntur. Clamat Augustinus: Nequam est hominum natio, naturalis malitia, immutabilis cogitatio in perpetuum, semen maledictum ab initio. Et inveniuntur adhuc, qui illum non usquequaque Manichaei autument charactere percussum? Interrogentur hodie quicumque sunt ipsarum sordium sectatores publici; si aliud dixerint, nos putemur fuisse mentiti. Ergo si est malitia naturalis, quomodo te fingis malam non pronuntiare naturam? Si est semen maledictum ab initio, quomodo te dicis vitia voluntatum accusare, non seminum? Si immutabilis cogitatio malignantium est, quomodo te peieras liberum arbitrium confiteri? Nisi superest, ut illos Hebraeos, Sirach, vel Philonem, qui libri ipsius qui Sapientia dicitur, auctores incerta opinione creduntur, dicas fuisse Manichaeos.
AUG. Quilibet auctor fuerit libri huius, bene, quia auctoritatem eius non respuis. Idoneus est igitur, ex quo adversus vos, quae possumus invenire, testimonia proferamus. Nam et Pelagius doctor vester in libro quem Testimoniorum vel Capitulorum edidit, posuit ex isto libro quae intentioni suae credidit convenire 180. Cuius libri auctor magis quia Manichaeus non fuit, satis aperteque demonstrat, etiam ab eis qui Manichaei non sunt, et in Ecclesia Christi legi accipique meruerunt, potuisse dici malitiam naturalem, sine ulla reprehensione institutionis et conditionis Dei, naturarum omnium sapientissimi atque optimi creatoris. Unde et Apostolus non alio sensu dixisse intellectus est: Fuimus enim et nos aliquando natura filii irae, sicut et ceteri 181. Quod quidam non ad verbum, sed ad sententiam sunt interpretati dicentes: Fuimus enim et nos aliquando naturaliter filii irae. Quod autem ait: sicut et ceteri, ostendit omnes irae filios esse natura, nisi quosdam eorum a massa perditionis gratia divina discernat. De alienis ergo ab hac gratia, etiam Petrus apostolus loquens: Hi vero, inquit, velut muta animalia procreata naturaliter in captivitatem et interitum 182. Non se quippe exuebant veterem hominem. Nisi autem vetus omnis homo nasceretur, nullus parvulus renascendo renovaretur. Absit ergo, ut cum Creatoris dicatur iniuria, naturaliter esse homines irae filios; sicut sine ulla eius iniuria quisque dicitur naturaliter surdus; aut naturaliter caecus, aut naturaliter morbidus; itemque alius naturaliter fatuus, alius naturaliter obliviosus, alius naturaliter iracundus; et cetera innumerabilia vitia, sive corporum, sive, quod est gravius, animorum, Dei opificio creatorum, eiusdemque Dei occulto, sed iusto iudicio vitiatorum. Idem quippe ipse totius hominis creator: et tamen quamvis cum eius laude natura sit homo; nullo modo tamen cum eius vituperatione natura vitiosus est homo. Scimus itaque non vitia, sed naturas esse tribuendas conditori Deo; sed unde sint vitia, debet dicere, qui vult resistere Manichaeo. Et de aliarum quidem rerum vitiis, quas a Deo creatas fatemur, sed eius sapientissima ordinatione, sive bonis, sive etiam malis angelis subditas, respondere facillimum est, ab eis quibus subiacent, earum quoque semina posse vitiari, ut non solum fiant, verum etiam concipiantur nascanturque vitiosae. De homine agitur, de rationali animante, de imagine Dei agitur, cuius natura nullo modo diaboli ludibrium fieret, quem recte credimus auctorem esse vitiorum, nisi per iustum Dei iudicium propter originale peccatum. Denique nec vos ipsi, quantum existimo, dicere audetis, quamvis dogma vestrum haec tam dira sequatur absurditas, in paradiso exortura fuisse tot ac tanta vitia naturalia, si peccante nemine, illa in qua est condita, naturae humanae felicitas permaneret. Vos autem negantes originale peccatum, profecto naturam quam Deus non creavit, ex cuius commixtione sint hominum cum quibus nascuntur vitia, facitis introduci. O perversi haeretici, Manichaeorum adiutores, de Manichaeis calumniatores, et Catholicorum eadem concorditer contra vos vera dicentium, aliorum contentiosi criminatores, aliorum subdoli adulatores!
124. IUL. Exspectet nunc forsitan lector, quomodo hoc testimonium debeat intellegi; quod certe non pertinere ad traducem peccati, nec ad Manichaeorum opinionem, iste ipse qui fuerat eius usurpator, ostendit; ait enim: De quibuscumque hoc dicat, de hominibus dicit; cum certe si de naturali peccato diceret, non de quibuscumque, sed de omnibus loqueretur. Opinio quippe Manichaeorum generaliter cunctorum mortalium infamat naturam; sententia vero de qua quaerimus, etiam ab ipso plagiatore suo recipit testimonium, quod non in omnes, sed in aliquos prolata sit. Ex quo constat, nullum ei negotium fuisse cum traduce, quae nequaquam universos, sed plerosque percellit. Igitur ostenso nihil de ea spectare ad profanam opinionem, ipsius libri suffragio scriptoris eius sanitas asseratur. Loquitur ad Deum: Misereris omnium, quoniam omnia potes, et dissimulas peccata hominum propter poenitentiam; diligis enim omnia quae sunt, et nihil odisti horum quae fecisti. Quomodo enim posset aliquid permanere, nisi tu voluisses? Parcis autem omnibus, quoniam tua sunt, Domine, qui animas diligis. Bonus enim spiritus tuus est in omnibus; propter quod hos qui errant, partibus corripis, et de quibus peccant admonens alloqueris, ut relicta malitia credant in te, Domine 183.
AUG. Quomodo miseretur omnium Deus, cum alia Scriptura dicat: Non miserearis omnium qui operantur iniquitatem 184; nisi quia et in illis quorum non miseretur, omnes homines ita sunt, ut omnia genera hominum intellegantur; sicut dictum est: Decimatis omne olus 185, id est, omne oleris genus? Quid autem te adiuvat, quod scriptura libri Sapientiae non de omnibus hominibus loquebatur, ubi ait, quod naturalis esset malitia illorum. Neque enim quia de quibusdam, non de omnibus hominibus agebat, ideo etiam fecit intellegi nullos alios esse tales; cum Apostolus dicat: Fuimus nos aliquando natura filii irae, sicut et ceteri 186. Israelitas autem illo tempore, non quidem etiam ipsos omnes, sed pios, ab his de quibus dictum est: Naturalis malitia eorum, non discernebat natura, sed gratia; propter quod etiam Dei filii sunt nuncupati. Videndum est etiam, quomodo dictum sit: Diligis omnia quae sunt; quoniam sunt etiam iniqui; et alibi scriptum est: Odisti omnes qui operantur iniquitatem 187. Diligit ergo et ipsos, in quantum homines sunt, odit in quantum iniqui sunt; et damnat eos qui iniqui sunt, et facit esse quia homines sunt: Quia nihil, inquit, odisti horum quae fecisti. Amat ergo Deus homines usque adeo, ut etiam, cum iniqui sunt, amet ut homines sunt, quamvis oderit quod iniqui sint. Ac per hoc iniqui quos Deus odit, et sunt homines, quoniam Deus suum amat opificium; et miseri sunt, quoniam Deus amat iudicium.
125. IUL. Cernisne quam infesta sit opinioni vestrae gratificatio Dei laudatoris? Dicit eum condere animas, et amare; quod a vobis negatur, qui iuratis innocentium animas esse sub diabolo, et exosas Deo; cum nihil habeant aliud, quam quod ab auctore sortitae sunt.
AUG. Ergo secundum te, et fatuitatem a Deo auctore sortiuntur quicumque fatui nascuntur, quos magis quam mortuos dicit sacra Scriptura esse lugendos 188. Sed istorum quoque animas secundum quemdam modum, id est, ut sint, ut vivant, ut sentiant, ut quamvis obtunsa mentis acie, tamen pecoribus antecellant, amat utique Deus. Alia autem est illa dilectio, de qua scriptum est: Neminem diligit Deus, nisi eum qui cum sapientia habitat 189. Sed vos dicite, unde plus amet Deus animas parvulorum, quibus providet lavacrum regenerationis, ut eos mittat in regnum; et unde aliis non praestet hoc beneficium; cum eos non discernant ulla merita voluntatum, nec sit apud Deum, quam nobis insulsissime soletis obicere, acceptio personarum. Quamquam ubi dictum est: Amas animas, nec dictum est: Omnes animas, nulla sit quaestio. Fortasse quippe sic positum est, ut omnes Deus animas condat; nec omnes tamen diligat, sed quas a ceteris non meritis earum, sed suae gratiae largitate discernit, ut habitent cum sapientia; quia neminem diligit Deus, nisi eum qui cum sapientia habitat; Dominus autem dat sapientiam 190.
126. IUL. Paenitentiam quoque, quam Deum affirmat dare, vestrum dogma non recipit, in quo malum naturale et nequitia mutari nesciat continetur.
AUG. Immo nos potius contra vos dicimus, et ipsam paenitentiam Deum dare; quia licet voluntate quisque agat paenitentiam; praeparatur etiam voluntas a Domino 191, et haec est immutatio dexterae Excelsi 192, quam sacer insonat Psalmus; quia ut fleret Petrus, eum respexit Dominus 193; unde ait de quibusdam coapostolus eius: Ne forte det illis Deus paenitentiam 194. Et quod immutabilis malitia dicitur, homini est immutabilis, qui eam mutare non potest; non Deo, qui omnia potest.
127. IUL. Quod autem commendavit admonere Deum, ut relicta malitia peccatores credant in eum, evertit omnino opinionem naturalis mali; quia certum est relinqui non posse congenita.
AUG. Possunt etiam congenita relinqui; sed quando id operatur in homine Omnipotens; nam et corruptio congenita est corpori, quod tamen erit incorruptibile.
128. IUL. Hinc explicata patientia Dei, et dispensatione mitissima, qua non vult mortem morientis, nisi ut revertatur et vivat, approbare quod dixerat etiam per exempla persistit, facitque mentionem eorum, qui in terra chananaea viventes pessime iram Omnipotentis accenderant, ut impenderetur ultione iustissima Israelitarum triumphis, sub Dei iam lege viventium. Illos enim antiquos habitatores sanctae tuae terrae odiens, quoniam odibilia opera tibi faciebant, per medicamina et sacrificia iniusta, et necatores filiorum sine misericordia, voluisti perdere per manus parentum nostrorum, ut dignam percipiant peregrinationem puerorum Dei, quae tibi omnium charior est terra 195. Septem gentes, quibus ex maxima parte deletis, Israelitis terra repromissionis data est, propter quid Deus voluerit perire, testatur. Ne enim in una hominum natura per aliquam personarum acceptionem apud Deum videretur esse discretio; propter quid Chananaei meruerint interfici, commendat. Illos ergo antiquos habitatores sanctae tuae terrae, inquit, odio habuisti. Quamobrem? Certe secundum te debuit subdere, quia de diabolica erant commixtione generati, quia a tenebrarum principe possidebantur, quia tabificavit Adam omnes de sua stirpe venturos. Verum nihil horum: sed quam causam reddit odiorum? Sola opera commissa per voluntatem liberam. Oderas, inquit, eos, quoniam exosa tibi opera faciebant. Verum ne nesciremus, quae essent opera, tuque haec gentium facta concupiscentiam genitalem vocares, ipsas species operationis exsequitur. Per medicamina, inquit, et sacrificia iniusta, et necatores erant filiorum sine misericordia; id est, maleficiis et sacrificiis serviebant, quae iniusta erant, cum idolis offerebantur, cultu Creatoris abiecto; quibus sacrilegiis ipsas necessitudines deputabant; daemonas videlicet etiam parricidiorum immanitate placantes. Vide itaque quam non de eo loquatur crimine, quod confingit Manichaeus, id est, cunctis per naturam adhaerente mortalibus, qui hinc illos potissimum offendisse commemorat, quod nec a parvulorum suorum exitiis temperabant. Quorum certe mors non recurreret ad interfectoris invidiam, si propter unum peccatum et parricida Deo displiceret, et filius.
AUG. Sic ista loqueris, quasi propter unum aliquod peccati genus omnes homines puniantur, aut nos dicamus propter solum originale peccatum esse irae filios eos, qui iam grandes aetates agunt. Quisquis non credit in Filium, sicut ait ipse Filius, non habebit vitam, sed ira Dei manet super eum 196; sed sunt aliis alii peiores, super quos Dei utique ira maior manet; nec tamen omnes sic evertuntur atque delentur, ut isti de quibus agitur, qui terram, quae Israelitis data est, possidebant. Quid est ergo quod dicis: Vide itaque quam non de eo loquatur crimine, quod confingit Manichaeus? Ubi vis intellegi originale peccatum; quod non confingit Manichaeus, sed, ut ceteri Catholici, et contra vos, et contra Manichaeum confitetur Ambrosius; quia non est alienae naturae commixtio, quam Manichaeus inducit; sed nostrae depravatio de peccato, quod in mundum per unum hominem intravit, et per omnes homines pertransiit, quod contra fidem catholicam vos negatis. Usque adeone caecus es, ut non videas, quia si propterea peccatum originale non est, quia hic commemoratum non est, nec alia peccata peccata erunt, quae hic commemorata non sunt, sive istis minora, sive maiora? Numquid ideo Sodomitae deleti non sunt, quia non de illis dictum est quod maleficia et parricidalia sacrificia faciebant? Aut ideo isti Chananaei deleti non sunt, quia non de illis dictum est quod masculi in masculos turpitudinem operabantur? Verumtamen tacitum non est, quod erat eorum malitia naturalis; quae quidem omnium hominum, sed in aliis minor, in aliis maior est; sicut corpora corruptibilia sunt omnium, sed alias animas minus, alias plus gravant, pro diversitate iudiciorum Dei, occultorum quidem, sed sine ulla dubitatione iustorum. Quid ergo mirum, si cum causa exponeretur, cur in eos talis vindicta processerit, non voluntaria tantum eorum malitia commemorata est, verum etiam naturalis, cui praeter generis humani commune contagium, accesserat aliquid amplius ex maledictione prophetica (sanctus enim Noe suum nepotem Chanaan progenitorem maledixit illorum 197); non utique iniuste, cui tamen esset obnoxia, obligatione successionis, in prole? Quod apparet etiam in parvulis eorum, qui cum suis parentibus, et hoc iubente Deo, sine ullius aetatis exceptione deleti sunt 198; cum maiores propterea maxime Deo displicuerint, quod daemonibus fundere solerent suorum sanguinem parvulorum. Nec Deus praecepit eisdem parvulis parci; immo praecepit omnino non parci. Hinc intellege semen ab initio maledictum; neque enim eum qui hoc praecepit, dicere audebis iniustum. Quod si tibi venisset in mentem, non ideo seiungeres a parentibus impiis innocentiam filiorum, quod inde potissimum offenderint parentes Deum, quia nec a parvulorum suorum exitiis temperabant. Quorum certe mors, inquis, non recurreret ad interfectoris invidiam, si propter unum peccatum et parricida Deo displiceret, et filius. Nec vides ita displicuisse Deo necatores filiorum, ut tamen eosdem quoque filios cum his iuberet occidi. Neque enim, quia illi impiissime etiam filios daemoniis immolabant, ideo non debuerunt etiam iidem filii, non humano scelere, sed iudicio divino, utique iusto, quamvis occulto, tamquam semen maledictum, sicut factum est, pariter interire. Haec non attendis, dum eloquentia sine sapientia raperis, et flumine vanitatis vis esse disertus, desertus lumine veritatis.
129. IUL. Verum et his, inquit, tamquam hominibus pepercisti, et misisti praecedentes exercitum vespas; non quia impotens eras in pugna impios iustis subicere, sed partibus iudicans dabas locum paenitentiae. Aculeis, inquit, muscarum etiam illos ipsos sacrilegos stimulabas, ut potentiam vindicantis de ludicro suae afflictionis adverterent. Sed postquam ex consilio Dei, et ultionis genere voluntaria peccata patuerunt, quorum reiectio exspectabatur et petebatur; tunc demum in obstipam punitorum profanitatem scriptoris assurgit invectio, dicitque illos tantam inisse cum criminibus familiaritatem, ut innata quodam modo viderentur. Non ignorans, inquit, quoniam nequissima fuerit natio illorum, et naturalis malitia ipsorum, et quoniam non poterat commutari cogitatio eorum in perpetuum; semen enim erat maledictum ab initio; nec timens aliquem, veniam dabas peccatis illorum 199. Cum, inquit, tu tam benigne tamque patienter et paenitentiae tempus indulseris, et speculam admonitionis infixeris, ut iustitiam ac misericordiam ab omni infamia, ab omni suspicione crudelitatis assereres; tamen illi spreverunt commonitiones tuas, qui beneficia praemissa despexerant, velut qui velint probare de illius esse semine Cham, in quem Noe beatus nuditate derisa, censura patria fuerat maledicta iaculatus. Quid ergo mirum, si maioris eorum proterviae merito, sententiae erat austeritate perculsus, recordatus est scriptor in maculam posterorum non desistentium ab aemulatione, cum frequenter in lege imitatio posterorum necessitudinis quoque vocabulis arguatur? Sic quippe Dominus in Evangelio ad Iudaeos: Vos, inquit, ex patre diabolo estis 200. Et Daniel contra spurcos presbyteros, de Israel tamen stirpe venientes, eodem genere legitur invectus: Semen, inquit, Chanaan, et non Iuda 201. Ezechiel quoque propheta exprobrat plebi Ierusalem: Mater tua, inquit, Cetthaea, et pater tuus Amorrhaeus 202. Est ergo hic usus ut ad voluntatis invidiam infamatio stirpis accedat, nimiumque crimini videatur adhaerere, per cuius meritum convicium patiuntur et semina. Servatur autem hic idem mos etiam in bonorum parte, ut cum videtur homo per omnia probus, congenitis dicatur florere virtutibus. Unde et beatus Iob misericordiae affectum quo subveniebat indigentibus, de uberibus se traxisse, immo de utero matris suae secum confirmat egressum 203. Nihil ergo rebus perspicuis, aut similitudo, aut exaggeratio, aut ambiguitas praeiudicare potest; quoniam cum certum sit numquam naturalium rerum correctionem a mortalibus reposci, praecipiat autem Deus ut desistant homines a malo; omni vero verius approbatur, naturale peccatum non esse posse.
AUG. Putasti quidem te exposuisse verba libri Sapientiae; sed non ea sineris eludere verbis insipientiae. Satis enim apparet, et clarum est, quomodo illa natio nequissima dicta sit, eiusque malitia naturalis; quomodo etiam sit appellata, semen maledictum ab initio. Si enim, ut tu putas, propter aemulationem, id est imitationem, dictum fuisset, qua imitati sunt maiorem suum Cham, quem sui peccati merito maledixit pater eius Noe; profecto Deus quando in istam nationem vindictam iustissimam protulit, iuberet eius parvulis parci, quos dicere non potes suorum maiorum imitatione meruisse supplicium. Cum ergo eis non solum non iussit praeberi misericordiam, sed ut parem vindictam cum parentibus sumerent, ipse insuper iussit, qui utique aliquid iniustum iubere non potuit; satis evidenter lucet, quod non propter exaggerationem, neque propter imitationem, sed propter generationem dicta est eorum malitia naturalis, et ipse semen maledictum ab initio. Nam contra errorem vestrum, in hoc ipso semine, de quo agitur, prophetica vigilavit auctoritas, ut Noe iustus peccantem Cham filium in eius malediceret filio, id est, Chanaan; ut hinc intellegeremus vinctos esse filios meritis patrum, nisi hoc vinculum generatione tractum, regeneratione solvatur. De isto ergo Chanaan ducunt originem Chananaei, qui dicti sunt semen maledictum ab initio; quorum etiam parvuli, quia et ipsi hoc erant, non imitatione, sed stirpe interfici cum parentibus divinitus iussi sunt. His Chananaeis fuisse similes impudicos seniores, Daniel propheta intellegi voluit, quando eis dixit: Semen Chanaan, et non Iuda 204, tamquam diceret: Similes filiis Chanaan, et non filiis Iuda; sicut dictum est: Generatio viperarum 205, propter quamdam similitudinem malitiae viperinae. Ubi autem Dominus ait: Vos a patre diabolo estis; revera imitationem voluit, non semen intellegi; sed nec ipse dixit: Vos semen diaboli estis. Et ubi scriptum est: Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cetthaea, apparet ideo dictum, quod eos fuerant imitati quibus hoc dicebatur; denique nec ibi dictum est: Semen Amorrhaeorum, vel Cetthaeorum. Non ergo ut dixisti: Propter meritum voluntatis nimium criminibus adhaerentis, convicium patiuntur et semina. Absit enim ut sancta Scriptura seminibus, sicut tu hominibus, convicietur immeritis. Ubi autem sanctus Iob affectum misericordiae de utero matris secum, sicut commemoras, egressum confirmat; et eum putas, ut eumdem affectum multum commendaret, hoc dixisse, non quod ita esset; cur non, quaeso te, annuimus esse quosdam natura misericordes, si natura quosdam non negamus excordes? Sunt enim nonnulla congenita, quae in aetate qua usus incipit esse rationis, sicut ipsa ratio, incipiunt apparere. Proinde hominibus natura filiis irae propterea dantur praecepta vivendi, quia datur et gratia, ut qui iubet iuvet; ac sic mala non solum quae voluntate sunt addita, verum etiam quae sunt congenerata, vincantur. Quod enim hominibus impossibile est, Deo facile est 206. Quibus autem non datur Dei gratia, propter quam dictum est: Quis enim te discernit? Quid autem habes quod non accepisti? 207 praevaricatores fiunt, accedente lege, non iusti. Sed hi quoque ad utilitatem vivunt filiorum misericordiae, ut eos videntes, et quid sibi non merito, sed gratis donetur intellegentes, non extollantur, sed qui gloriatur, in Domino glorietur 208.
130. IUL. Sequitur vero Sapientia: Quis tibi imputabit si perierint nationes, quas tu fecisti, cum non sit alius Deus, quam tu, cui cura est de omnibus? Sed cum sis iustus, iuste omnia disponis; ipsum quoque qui non debet puniri, condemnare, exterum aestimas a tua virtute; virtus enim tua iustitiae initium est 209. Astipulatur certe communi prudentum rationi, quia maximum in Deo signum iustitia sit, quam Manichaeus, et Traducianus omni conatu fabularum suarum pernegat.
AUG. In conviciando cui te dicam similem, nisi tibi? Si autem saperetis Deum esse iustum, numquam congenita vitia, vel corporis humani, vel animi, quae negare non potestis, tribueretis opificio eius, sed iudicio; et hinc originale peccatum, sive peccata, intellegeretis, non negaretis.
131. IUL. Denique post paululum sequitur: Illos enim castigando, bonae spei fecisti filios tuos, quoniam iudicans, das in peccatis locum paenitentiae. Si enim inimicos servorum tuorum et morti debitos cum tanto cruciatu admonitionis liberasti, dans tempus et locum per quem possit mutari malitia; cum quanta diligentia iudicas filios tuos, quorum parentibus et iuramenta et pacta dedisti bonarum promissionum? Cum ergo nobis disciplinam das, inimicos nostros multipliciter flagellas, ut bonitatem tuam cogitemus iudicantis 210.
AUG. Quare Deus, cum sit praescius omnium futurorum, tempus et locum per quem possit mutari malitia, dederit etiam eis, de quibus dictum erat, quod eorum cogitatio non poterat mutari in perpetuum, satis ostendit, ubi ait: Bonae spei fecisti filios tuos, quoniam iudicans das in peccatis locum paenitentiae. Ad hoc ergo datur tempus et locus paenitentiae etiam filiis irae deditis morti et paenitentiam non acturis, quia sunt inter illos, vel exorturi sunt de illis filii misericordiae, quibus hoc prosit, quod illis non profuit. Itaque etiam super filios perditionis non est inanis Dei nec infructuosa patientia; necesse est enim prosit eis quos ex massa perditionis non humana merita, sed gratia divina discernit; cum vel gratias agunt, quod ab eis Dei misericordia discernuntur, vel ex perituris non perituri, Dei dispositione nascuntur.
132. IUL. Advertis ergo quantam distinctionem superficies verborum fecerit de naturis duarum plebium: Israelitas filios Dei vocat, et Chananaeos semen maledictum. Si hoc quod sonat ad generationes referretur et partus; dicendum erat, aliam esse religiosorum generationem, aliam profanorum.
AUG. Numquid quoniam cum audimus filios Dei, intellegimus gratiam; ideo cum audimus filios hominum, non debemus agnoscere confiterique naturam? Quid est ergo quod dicis, non inveniendo quid dicas, homo contentiose? Cognosce quod verum est, attende quod clarum est. Semen maledictum Chananaei dicti sunt propter tam malam progeniem, ut Deo iustissimo vindicante atque imperante, nec eius parvulis parceretur, qui parentes suos nulla voluntatis imitatione sectati sunt. Filii vero Dei dicti sunt Israelitae, non propter progeniem naturae, sed propter adoptionem gratiae. Sive ergo dicantur filii et filii, sive semen et semen, quid te iuvat ista consonantia nominum, ubi rerum est tanta distantia?
133. IUL. Dum constaret tamen, secundum etiam hanc vanitatem, traducem primi non esse peccati; quod interruptum multarum simul semina gentium perdocebant.
AUG. Aliud est illius unius hominis semen, quod sunt omnes homines; aliud diversa diversarum gentium semina, quae illud non interrumpunt, quia ex illo cuncta descendunt; neque agunt sua varietate, ut illud peccatum primi hominis, quo mutari meruit humana natura, quibuslibet longe post natis sit posteris eius noxium; sed ut magis minusve sit innoxium. Sicut enim quidam parentes aggravant peccatum originale, ita quidem relevant; sed nemo tollit, nisi ille de quo dictum est: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi 211; cui nullum bonum hominis impossibile, nullum malum est insanabile.
134. IUL. Porro, sicut illud quod de laude dicitur Iudaeorum, non ad hoc valet, ut quisquam genuina credatur sanctitate fulgere; ita etiam quod naturalis malitia vocatur, non ad hoc valet, ut semina vitiosa commendet, sed sine praeiudicio naturae, cuius imperturbabilis ratio est, quae quidquid habet, a Deo suo auctore sortitur, varietas ista verborum, aut invectionis impetum signat, aut laudationis officium.
AUG. Si non est cuiusquam sanctitas genuina, quomodo dictum est Ieremiae: Priusquam de vulva exires, sanctificavi te 212? Quomodo etiam dictum est de Ioanne Baptista: Spiritu Sancto replebitur iam inde ab utero matris suae 213? Quod exsultatio eius quoque ostendit, quando Elizabeth praegnantem coniugatam praegnans Virgo Maria salutavit 214. An et haec dicta non proprietatis sunt dicta praeconio, sed laudationis officio? Sic agite, sic vanescite; hoc ut dicatis, vestrae restat insaniae. Quid enim Ieremiam, quid Ioannem tumori vestrae frontis apponimus; quando ipsum Christum non discernitis a carne peccati, nullamque carnem dicentes originaliter esse peccati, sic illum ceteris coaequatis, ut etiam ipsum habuisse genuinam negare cogamini sanctitatem, qui natus est de Spiritu Sancto et virgine Maria, expers omnino delicti, quia expers illius conceptionis quae commixtione fit sexuum? Quia et Ieremias et Ioannes, quamvis sanctificati in uteris matrum, traxerunt tamen originale peccatum. Nam quo alio merito interirent eorum animae de populo suo, nisi die octavo circumciderentur; id est nisi ad Christi gratiam pervenirent, quem die octavo, id est, post septimum sabbati, resurrecturum propter iustificationem nostram, carnis illa circumcisio figurabat? Erant ergo illi et natura filii irae ab uteris matrum, et gratia filii misericordiae ab uteris matrum; quia nec illa eis adhuc inerat sanctitas, quae vinculum solveret successionis obnoxiae quod suo tempore solvi oportebat, et inerat tamen quae praeconem Christi a maternis visceribus designabat. Sed novus haereticus, religiosus physicus vis putari, cum dicis: naturalem malitiam et semen maledictum sine praeiudicio naturae dici, cuius, inquis, imperturbabilis ratio quidquid habet, a Deo suo auctore sortitur. Nonne te admonent ut cor habeas, saltem qui fatui nascuntur? Nec tamen vel ipsi fatui Deum dicere audent fatuitatis auctorem. Nec utique, ut Manichaeus desipit vel insanit, alienae naturae commixtio, sed nostrae depravatio invexit hoc vitium. Huius ergo vitii meritum, et aliorum naturalium quorumque vitiorum non inveniunt, qui sani sunt in fide, nisi originale peccatum.
135. IUL. Sicut autem hic semen maledictum, sic alibi equidem, ubi maior est lectionis auctoritas, semen dicitur benedictum. Loquens enim de Israelitis Isaias propheta: Aedificabunt, inquit, domus, et ipsi inhabitabunt; pastinabunt vineas, et ipsi manducabunt fructus earum; non aedificabunt, et alii habitabunt; et non pastinabunt, et alii manducabunt. Secundum enim dies ligni vitae, erunt dies populi mei; opera labiorum eorum perseverant; electi mei non laborabunt in vacuum, nec filios procreabunt in maledicto, quia semen benedictum a Deo est 215.
AUG. Hanc Isaiae prophetiam si intellegeres, non eam nobis ut elabereris, sed tibi potius ut corrigereris opponeres. Aliud enim non mortale, sed immortale; nec carnale, sed spiritale semen videres; quod videbat Ioannes evangelista, quando dicebat: Omnis qui natus est ex Deo, non peccat; quia semen eius in ipso manet 216. Secundum hoc semen quisque non peccat; quia et si peccat ut homo, habet tamen alterum semen, secundum quod semen non potest peccare, quia ex Deo natus est. Secundum hoc semen filii non procreantur in maledicto. In quibus Prophetae verbis evigilare debuisti, et advertere quod non pro magno munere hoc promitteretur populo Dei, nisi quia procreantur filii in maledicto secundum alterum semen, quod est ex Adam; non autem procreantur in maledicto secundum Christum, quod est semen benedictum ab initio. Ipse est enim et Sapientia Dei, de qua dictum est: Lignum vitae est omnibus amplectentibus eam 217; unde et iste Propheta, vel Deus potius per Prophetam: Secundum dies ligni vitae, inquit, erunt dies mei populi 218. Vita aeterna et immortalis promittebatur his verbis, non carnalibus, sed spiritalibus Israelitis. Ibi vineae spiritales et domus non quandoque morientibus pastinatoribus et aedificatoribus suis possidebuntur ab aliis, sed ab ipsis sine fine viventibus. Ergo agnosce duo genera seminum, unum generationis, et alterum regenerationis; et noli esse incredulus, sed fidelis.
136. IUL. Patiantur ergo pueruli de istis verborum contrarietatibus quaestionem, ut nullius maioris rei quam sonorum capaces pro alludentibus sibi poculis praelientur; catholica vero fides neque iurgare adversum se legem Dei credit, neque ullam auctoritatem in exitium rationis admittit; nec cuiquam opinioni atque adulationi in maculam divinae aequitatis auscultat; sed ut Deum non solum credit, verum etiam novit omnium naturarum Creatorem; ibi peccatum nulli alii quam liberae imputat voluntati; per quae omnia traducem peccati falsam esse non dubitat.
AUG. Catholica potius fides peccatum esse originale non dubitat; quam fidem non pueruli, sed graves atque constantes viri, docti in Ecclesia, et docentes Ecclesiam, usque ad diem sui obitus defenderunt. Vos autem legem Dei adversum se, sicut dicis, iurgare non creditis, et ipsi adversus eam caeca impietate vel impia caecitate iurgatis. Ideo enim auctoritatem nullam in exitium rationis vos iactatis admittere; ut rationibus vestris, quae non rationes, sed deceptiones sunt, etiam divina deponatur potius, quam exponatur auctoritas. Quamvis nemo ita esse debeat gravis corde, ut decipiatur ratione Pelagii, quam velut exponens Apostolum protulit, et ait: Corpus mortuum propter peccatum, ideo dictum, quia corpus moritur peccatis, quando avertitur a peccatis. Contra quam vanitatem non disputandum, sed Apostolus ipse legendus est, dicens: Si autem Christus in vobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam, si autem spiritus eius, qui suscitavit Iesum a mortuis, habitat in vobis, vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem spiritum eius in vobis 219. Quid apertius? Quid lucidius? Quis, rogo, contra istam manifestationem, nisi haeretica insania, negaret originale peccatum? Propter quod peccatum etiam nunc utique adhuc corpus est mortuum; quamvis iam propter iustitiam vita sit spiritus. Sed vivificabit, inquit, Deus et mortalia corpora vestra. Quis oblatraret huic veritati, nisi rabies vanitatis, quae se iactat nulli opinioni atque adulationi auscultare in maculam aequitatis divinae; cum potius aequitatem divinam negare cogatur, quisquis deceptus fuerit a vobis? Quoniam tot vitia vel corporum vel ingeniorum, cum quibus nascuntur homines, si nullius peccati dicuntur trahere meritum, procul dubio Dei negatur iustum esse iudicium. Itaque, cum voluntati peccata sic imputatis, ut voluntati primi hominis originale peccatum imputare nolitis, omnia mala quae trahunt vel patiuntur infantes, iniquo Dei iudicio, eos qui vobis credunt, imputare compellitis.