1. Post consulatum Varanis viro clarissimo sexto idus Iunias Carthagini in Secretario Thermarum Gargilianarum, adstantibus Sebastiano, Maximiano et Petro, viris devotissimis, protectoribus domesticis, adstantibus etiam Vincentio et Taurillo viris devotissimis agentibus in rebus, Urso, Petronio et Liboso ducenariis illustrium potestatum, Bonifacio et Evasio apparitoribus illustrium atque eminentium potestatum, Fileto et Octaviano apparitoribus illustris comitivae sedis, Restituto et Exitioso adiutoribus cornicularii, Possidio, Quodvultdeo et Colonico adiutoribus commentariorum officii domini nostri viro clarissimo et spectabilis proconsulis, Navigio adiutore numerorum, et Peregrino adiutore subadiuvarum officii domini nostri vir clarissimi et spectabilis vicarii, Nampio scriba officii viro clarissimo legati almae Carthaginis, Rufiniano scriba viro clarissimo curatoris celsae Carthaginis; excipientibus etiam Hilaro et Praetextato exceptoribus domini nostri viro clarissimo et spectabilis proconsulis. Fabio exceptore domini nostri viro clarissimo et spectabilis vicarii, Romulo exceptore viro clarissimo legati almae Carthaginis, excipientibus quoque Ianuario et Vitale notariis Ecclesiae catholicae, Victore et Cresconio notariis Ecclesiae Donastistarum, Ursus ducenarius illustrium potestatum dixit:
Praeterito iudicio Donatianae partis episcopi in hodiernam diem, ut exinde instructi in iudicio sublimitatis tuae responderent, causa sibi edendorum gestorum inducias postularunt. Nunc utraeque partes pro foribus sunt, si praecipis, intromittentur.
2. Flavius Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Veniant. Et ingressis episcopis catholicis Aurelio, Alypio, Augustino, Vincentio, Fortunato, Fortunatiano, et Possidio, cum Novato, Florentio, Maurentio, Bonifacio, Prisco, Sereniano et Scillacio coepiscopis suis, Deuterio, Leone, Asterio, et Restituto aeque coepiscopis et custodibus gestorum: Item e diverso ingressis episcopis Donatistarum, Primiano, Petiliano, Emerito, Montano, Gaudentio, Adeodato, cum Peregrino, Apto, Clarentio, et Habetdeo coepiscopis eorum.
3. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Certum est ob hoc dilatum fuisse negotium, ut hodierno die gestis editis principalis actio tractaretur. Quod utrum factum sit, edicat officium.
Martialis exceptor domini nostri viro clarissimo et spectabilis proconsulis dixit:
Constat iuxta praeceptum nobilitatis tuae gesta ante eum diem edita qua parvitas nostra fuerat professa. Quod, si iubet nobilitas tua, ad plenam fidem ex cautionibus partis utriusque monstrabimus.
4. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Recitentur.
Martialis exceptor recitavit:
Post consulatum Varanis viro clarissimo octavo idus Iunias, Fortunatianus episcopus catholicus civitatis Siccensium scripsi me gesta geminae cognitionis pariter suscepisse, habita primum die kalendarum Iuniarum; item habita die tertia nonarum; et suscepi tradente Martiale exceptore sedis proconsularis, qui sit deputatus Flavio Marcellino viro clarissimo tribuno et notario die octava iduum Iuniarum hora diei quinta in Ecclesia catholica restituta. Et quamvis exceptores septimo iduum Iuniarum gesta promiserint edituros, melius tamen eorum festinavit industria, ut nobis ante diem promissum acta cognitionum duarum pariter traderentur. Quibus perceptis, loco et tempore suprascripto instructos nos ad peragendum negotium die qui actis expressus est, pollicemur esse venturos. Cumque recitasset, idem dixit: Lego aliam, si praecipit nobilitas tua.
5. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Lege.
Martialis exceptor recitavit: Post consulatum Varanis viro clarissimo octavo idus Iunias, Montanus episcopus civitatis Zamensium regiorum. Scripsi vobis, Hilare et Praetextate exceptores, me accepisse a vobis gesta geminae cognitionis; in quibus una cum traditoribus et persecutoribus nostris confliximus, habita primum die kalendarum Iuniarum, et alia habita die tertia nonarum earumdem, quae vos exceptores suprascriptae sedis proconsularis, tradidistis nobis coram patribus et coepiscopis nostris die octava iduum Iuniarum, hora diei tertia, in Ecclesia Theoprepia; quibus perceptis loco et tempore suprascripto, profitemur nos ad agendum negotium die actis expressa ordine integro esse venturos.
6. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Lectae cautiones gestis praesentibus adhaerebunt. Et adiecit: Quoniam constat ante diem editionem factam esse gestorum, superest ut principale negotium proponatur.
7. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Principale negotium iamdiu est ut cupimus terminari. Proinde, si vel sero conceditur, probent, quoniam ex parte adversa esse desiderant, totiens obiecta Ecclesiae sanctae catholicae toto orbe diffusae crimina et numquam probata. Et cum diceret, (Et alia manu: Recognovi.)
8. Adeodatus episcopus dixit:
Proponant. Sciamus quid agunt. Et alia manu: Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.
9. Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Propositionem ex mandato non didicisti. Et alia manu: Recognovi.
10. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Morarum tendiculas nullus interponat, si de causae nostrae defensione aliquam habemus fiduciam. Et cum diceret, (Et alia manu: Recognovi.)
11. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Si quid intenditur, proponatur.
12. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Mandatum ipsorum legatur, et intentionem ipsorum inde agnoscet nobilitas tua. Et alia manu: Recognovi.
13. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Amotis omnibus moris, quoniam constat omnia quae ad principia negotii pertinebant superiore iudicio terminata, causa dicatur.
14. Fortunatus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Duo in mandato suo obiecisse monstratur pars adversa, traditionem et persecutionem. Si igitur causam Ecclesiae volunt ut peragamus, iamiamque te iudicante finiatur. Nefas est enim ut exspectatione populus in errorem mittatur. Si agnoscenda est Ecclesia toto terrarum, sicut promissa est, orbe diffusa, testimoniis scripturarum doceatur. Sin vero solitis praestigiis solitisque ambagibus id intendit pars adversa ne ad veritatem veniamus, dicatur, ut hoc omnibus innotescat. Et alia manu: Recognovi.
15. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quid his refertur?
Emeritus episcopus dixit:
Numquam memini in iudicio condemnatam esse patientiam. Quin imo semper id laudi est, ut secretum retinens lingua, obiectis, si potest, dilucide respondeat. Ergo quoniam omnium actionum debent esse principia, totiusque negotii initia ex se sumere consueverunt, quid praeteritorum dierum actus involvimus, et quasi non fuerint peracta, iterum refricamus, cum praesentis diei propositio suam debeat sumere accipereque personam? Unde si propositio eorum et responsio nostra in iudicium mittitur, personarum primum est discutienda qualitas, quis in iudicium adduxit, quis convenire fecit, quis principes saeculi convenit, quis legatos misit, quis supplicavit, quis legem meruit, quis iudicium postulavit; ut cum eorum intentionibus docti fuerimus, respondere valeamus. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
16. Fortunatianus episcopus ecclesiae catholicae dixit:
Diffidentia est causae personas velle discutere, quas priore conflictu visus est confirmasse. Et ideo causam Ecclesiae peragamus, quae, sicut promissa est, toto terrarum orbe diffunditur. Et alia manu: Recognovi.
17. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sanctitas tua propositionem, quantum arbitror, non diligenter advertit. Alia enim constat esse quaesita.
18. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ad id ergo quod quaesierunt, iube recitari partis utriusque mandata, et instruentur ad id quod desiderarunt. Et alia manu: Recognovi.
19. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quaesitum est per quos haec sit postulata collatio, quive episcopos qui e diverso consistunt ad iudicium postularit. Unde ad haec sanctitas vestra respondere debebit.
20. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si ad rem iudicas pertinere, praestantiae tuae est considerare. Catholicis episcopis vel legatis catholicorum episcororum concessum esse habendam collationem, tenor rescripti imperialis ostendit. Venimus utrique, hic sumus; et Deus nos disputatores et collatores magis quam litigatores esse praecepit, et nihil aliud voluit Deum timens et Deo serviens clementissimus imperator. Adstitisse legitimas personas, et confirmata esse mandata primo die conflictus nostri iudicavit sublimitas tua. Non interponantur quae ad rem necessaria non sunt. Ecclesia est quam asserimus testimoniis scripturarum divinarum, omnibus nota, in monte, sicut scriptum est, altissimo constituta, ad quam veniunt omnes gentes. Si est aliquid contra istam Ecclesiam quod dicatur, iam dicatur, et nullae morae interponantur. Si nihil est quod dicatur, cedat veritati, qui suam criminationem affirmare et ostendere et probare hominibus non potest. Quamdiu ista tanta populi exspectatio suspensa est? De anima sua omnes cogitant, et nos moratorias praescriptiones ad hoc interponimus, ut ad finem cognoscendae veritatis numquam veniatur. Et alia manu: Recognovi.
21. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ut adverti possit in quem modum sit delegata cognitio, imperialis praecepti forma relegatur.
22. Petilianus episcopus dixit:
Catholicos se sine praeiudicio nostro dixisse, his actis signatum est. Huiusce rei serva conflictum. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quod praeceperas recitetur. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Apud nos est enim vera catholica, quae persecutionem patitur, non quae facit. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salvo appellationis effectu.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Hoc probare opus est, non iactare. Et alia manu: Recognovi.
23. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Hoc utrarumque partium conflictus inveniet. Et adiecit: Imperialis sanctio interim relegatur.
24. Martialis exceptor recitavit:
Imperatores Caesares Flavii Honorius et Theodosius pii, felices, victores ac triumphatores, semper Augusti, Flavio Marcellino suo salutem.
Et cum recitaret.
25. Petilianus episcopus dixit:
Terreri me Imperator voluit, non occidi, non persecutionem pati, non pertrahi, non spoliari. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
26. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quod amplius est, nec territus es. Et alia manu: Recognovi.
27. Petilianus episcopus dixit:
Laudasti constantiam bonae fidei, et verae catholicae disciplinae. Et alia manu: (Petilianus episcopus) salva appellatione recognovi.
28. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nec territus es, ut dictum est, nec timuisti. Et alia manu: Recognovi.
29. Martialis exceptor dixit:
Inter imperii nostri maximas curas, catholicae legis reverentia aut prima semper aut sola est. Neque enim aliud aut belli laboribus agimus, aut pacis consiliis ordinamus, nisi ut verum Dei cultum orbis nostri plebs devota custodiat.
Ut etiam Donatistas vel terrore vel monitu olim iam implere convenerat; qui Africam, hoc est regni nostri maximam partem, et saecularibus officiis fideliter servientem, vano errore et dissensione superflua decolorant. Nos tamen eadem frequentius non piget explicare quae omnium retro Principum devota in Deum definivit auctoritas, ne temporibus nostris, si quid forte in iniuriam legis catholicae fuerit generatum, iusto iudicio hoc nobis possit imputare posteritas. Nec sane latet conscientiam nostram sermo coelestis oraculi, quem errori suo posse proficere scaeva Donatistarum interpretatio profitetur: qui quamvis depravatos animos ad correctionem mitius invitaret, aboleri eum tamen ante iussimus, ne qua superstitionibus praestaretur occasio. Nunc quoque excludendam subreptionem simili auctoritate censemus; illudque merito profitemur libenter nos ea quae statuta fuerant submovere, ne in divinum cultum nobis se quisquam auctoribus aestimet posse peccare. Et quamvis una sit omnium et manifesta sententia, catholicae legis plenam veritatem recto hominum cultu et coelesti sententia comprobatam, studio tamen pacis et gratiae, venerabilium virorum Episcoporum legationem libenter admisimus, quae congregari Donatistas episcopos ad coetum celeberrimae desiderat civitatis, ut lectis etiam sacerdotibus quos pars utraque delegerit, habitis disputationibus, superstitionem ratio manifesta confutet.
Quam rem intra quatuor menses praecipimus explicari, ut conversos animos populorum, etiam nostra clementia, sicut desiderat, celerius possit agnoscere. Quod si intra praestitum tempus studiose Donatistarum episcopi declinaverint convenire, trini edicti evocationem volumus custodiri; ita ut vicenis diebus in evocatione contumacium tempora concludantur: quibus emensis atque transactis, si provocati adesse contempserint, cedat cum Ecclesiis populus, qui doctores suos silentio cognoverit, superatos, et victum se aliquando gratuletur, sciatque si non praeceptis nostris, vel catholicae legis veris imperiis serviendum.
Cui quidem disputationi principe loco te iudicem volumus residere (quidquid etiam ante in mandatis acceperis, plenissime meministi); omnemque vel in congregandis episcopis, vel evocandis si adesse contempserint, curam te volumus sustinere, ut et ea quae ante mandata sunt, et quae nunc statuta cognoscis, probata possis implere solertia; id ante omnia servaturus, ut ea quae circa catholicam legem vel olim ordinavit antiquitas, vel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit, vel nostra serenitas roboravit, novella subreptione submota, integra et inviolata custodias. Ut sane adminicula competentia actibus tuis deesse non possint, viros spectabiles proconsulem atque vicarium serenitas nostra commonuit, ut si propriarum dignitatum statum cupiunt retinere, si apparitionem suam extrema declinare supplicia, tam ex propriis officiis quam ex omnium iudicum apparitione abunde necessarios faciant deputari. Erit iam sollicitudinis tuae, si quid ulla cognoveris arte differri, missis relationibus indicare, ut neglegentes puniat digna correptio. Omnia sane quae vel in unum episcopis congregatis disputatio completa firmaverit, vel desistentibus forte statuerit circa contumaces lata sententia, te referre conveniet, ut quod ad confirmandam Catholicam fidem praeceptio nostra profecerit, celerius possimus agnoscere.
Et divina manu: Vale, Marcelline, carissime nobis. Datum pridie idus Octobris Ravennae. [Varane viro carissimo consule].
30. Petilianus episcopus dixit:
Donatistas nos appellandos esse credunt, cum si nominum paternorum ratio vertitur, et ego eos dicere possum, imo palam aperteque designo Mensuristas et Caecilianistas esse, eosdem traditores et persecutores nostros. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi sine praeiudicio appellationis nostrae.
31. Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Et hoc recusas quod in praefectorum iudicio pro voto complexus es? Et alia manu: Recognovi.
32. Petilianus episcopus dixit:
Nec nunc abnuo esse mihi principem ac fuisse beatissimae sanctaeque memoriae Donatum huius civitatis episcopum, eiusque tanta merita floruisse, ut et illius temporis gloriam vetustas ipsa. Et cum diceret; (Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salvo appellationis effectu).
33. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Damnent nomen Donati, et deinceps non appellabimus illos Donatistas. Et alia manu: Recognovi.
34. Petillianus episcopus dixit:
Damna nomen Mensurii et Caeciliani, et non diceris (Mensurista neque) Caecilianista. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi sine praeiudicio appellationis nostrae.
35. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Feci enim mentionem Mensurii? Et alia manu: Recognovi.
36. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Haec omnia utrisque partibus salva erunt. Et adiecit: Evidenter apparuit episcopis postulantibus disputationem a venerando principe me disceptante fuisse mandatam, ut causa primi discutiatur erroris, quae iam in medium proferatur.
37. Emeritus episcopus dixit:
Lectum est rescriptum. Legantur et preces, ut causa possit audiri. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
38. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Peritiam sanctitatis vestrae arbitror non latere, pragmaticis rescriptis preces inseri non solere; quas quidem ab episcopis qui collationem postulaverant, sicut eiusdem sanctionis textus ostendit, processisse non constat. Unde tandem aliquando negotium proponatur.
39. Emeritus episcopus dixit:
Si pragmatico rescripto preces inseri non solere praestantiae tuae interlocutione signatum est, eos quos legatos esse dixerunt, utrum ex omnium voluntate, utrum ex communi mandato perrexerint, doceant, ut si non in precibus, certe vel in legatis possit stare persona. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi, sine praeiudicio appellationis meae.
40. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Advertat nobilitas tua quanta aguntur ut nihil agatur. Et alia manu: Recognovi.
Montanus episcopus dixit: Ordine integro causa peragenda est. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi, salva provocatione.
41. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Praesentes sunt, utrique convenimus: locus iste episcopis pene refertus est, mandata recitata atque firmata sunt; non negatur a partibus nostris postulatam esse collationem, ut in ea collatione tandem aliquando vel probent vel probare non potuisse monstrentur, quae solent non nobis, non unicuique nostrum, sed universo orbi christiano obiicere crimina: qui Christianus orbis non opinione humana, sed divinis testimoniis et promissus est, et impletur. Quid? Adhuc nescio qua tergiversatione moratoria ab eis interponuntur qui se episcopos Christi dici volunt? Exspectatio, non dico huius civitatis, sed universi pene generis humani suspensa est, aliquid de Ecclesia cupit audire; et nos adhuc forenses formulas discutimus, et miserrime litigamus. Iam advertat nobilitas tua quid agatur. Iam aliquando nos de hoc negotio amputatis omnibus morulis, adiuvante Deo, liberare dignare. Et alia manu: Recognovi.
42. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad omnem confirmationem sufficere posse non ambigo universorum subscriptiones, superiore iudicio mandato insertas atque digestas. Unde quoniam omnium consensus expressus est, amotis superfluis aliquando negotium proponatur.
43. Emeritus episcopus dixit:
Duo sunt in iudicium missa, a quibus deviari nullo modo potest: unum, quod secundum imperiale praeceptum: alliud, quod secundum mandati tenorem agere se iudicio demonstrarunt. Igitur si utraque connexa sunt, debet edoceri: si autem separata atque seiuncta sunt, unius necesse est faciant iacturam, qui utrumque nolunt ad probationem in iudicium mittere. Convenire enim debet cum rescripto mandatum, et ad formulam statuti imperialis mandatorum debet sensus astringi. Quod si neutrum esse intellegitur praestantia tua, neque moratoriis nos velle agere, neque nos a causae actione suspendere, sed constitutis primitus fundamentis ecclesiasticum negotium velle definire, quid est quod nobis de mora praescribitur, et tamquam cavillatoribus, et a cognitione refugientibus, quasi moras quasdam per nos innecti causantur; cum utique, si advertant, magis his qui proponunt incumbere aut necessarium esse dicimus, ut omnibus moris amputatis ad negotii instrumenta arcemque veniatur, ut ostendatur ex adversa parte quis petierit, quemadmodum petierit, vel quid petierit; ut cum de mandato vel de rescripto utraque concordantia complexus fuero, et ea quae in rescripto sunt confirmata, et ea quae ex ipsorum petitione suggesta sunt, possint iudiciis approbari. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
44. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Tuae sunt partes, vir nobilis. Si respondit ad ea quae diximus, opus est ut respondeamus. Si autem pervidet praestantia tua nihil eum respondisse ad id quod iuste flagitamus, sed moris superfluis alias moras superfluas addidisse, iudica ut videtur. Et alia manu: Recognovi.
45. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Certum cognitionis tenorem principali constat auctoritate definitum. Hoc enim relectae sanctionis series demonstravit ut, convocatis episcopis atque partibus delectis, superstitionem, ut ipsius legis verbis loquar, ratio manifesta confutet. Unde dignabitur sanctitas vestra clarius demonstrare in qua sit parte superstitio constituta.
46. Petilianus episcopus dixit:
Advertit sublimitas tua magnam diffidentiam eos habere, magnumque mendacium, si ea quae petimus prodere noluerint. Etenim ante de sua conscientia iudicat, qui petitionem suam timuerit publicare. Non igitur moram aliquam facimus; sed per ipsos moras fieri sublimitati tuae. Et cum diceret, (Et alia manu: Petilianus episcopus salvo appellationis nostrae merito recognovi).
47. Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Non sufficit quod tibi respondit iudex? Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Aut legant quod petimus, aut negent. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salva appellatione nostra.
Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quid ad rem pertinet quod pars adversa est prosecuta, et non propter moras quasdam? Et cum diceret, (Et alia manu: Recognovi.).
Petilianus episcopus partis Donati [dixit:] Iudica. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salvo nostrae appellationis effectu.
48. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Evidentius sanctitas vestra quid postulet designare debebit.
49. Emeritus episcopus dixit:
Longo volumine praeterito iudicio quasi mandati tenorem pars adversa prodidit. Cui rei si vera adstipulatur assertio, id in iudicio publicare ac prodere debent, tantummodo se sequi hoc ipsum: iacturam autem facere imperialis rescripti, ad cuius promulgationem neque tenorem precum, neque mandatum legatorum monstrare voluerunt. Igitur quia nihil abs re est quod in iudicio postulamus, petimus ut primitus aut rescripti iacturam, aut mandati sui faciant cessionem, ut ad causam venire valeamus. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi sine praeiudicio appellationis [nostrae].
50. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Legatur mandatum nostrum, et intellegent quam cuncta contineat. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus partis Donati dixit:
Patere, praesta iudici patientiam quam nobis praestat. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi sine praeiudicio appellationis nostrae.
51. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Nihil aliud praecipue principali sanctione adverti esse constitutum, nisi ut convenientibus episcopis disputatione habita, causa primi inveniatur erroris. Cui disputationi me iudicem voluit residere. Accepit autem sanctitas vestra prosecutionem partis e diverso sistentis; in qua evidenter ostensum est atque promissum, ut Ecclesia toto orbe diffusa divinis testimoniis demonstretur, cum videatis ex mandati serie et ex praesenti professione id fuisse declaratum, ut legis exemplis atque documentis omnia comprobentur. Nec enim clementissimus princeps formam collationi dedisse monstratus est, sed tantum collationem debere fieri iudicavit. Unde quoniam secundum desiderium vestrum divinis testimoniis se agere eorum professio declaravit, quid amplius desideretis ignoro.
52. Petilianus episcopus dixit:
Apertissime intellegitur eos diffidentia vel sero pudore id agere, ne petitionem suam omnibus publicent, quoniam eos constat clementissimo imperatori mentitos. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
53. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Collatio petita est a legatis nostris. Lex ipsa hoc continet, quae ad tuam nobilitatem data est. Et alia manu: Recognovi.
54. Petilianus episcopus dixit:
Non differimus agere. Et alia manu: [Petilianus episcopus] salva appellatione nostra recognovi.
55. Augustinus episcopus ecclesiae catholicae dixit:
Data est. Omnes fatemur nos petisse collationem, quoniam eam recusabatis; ut tandem sic saltem ad hunc locum vel ad hoc tempus, collationis et disputationis et demonstrandae veritatis gratia veniremus. Factum est. Venimus, et nihil vultis prodesse quod venimus. Confitemur nos collationem petisse. Nihil aliud imperator quam nos collationem petisse suis verbis expressit. Iam fiat ipsa collatio. Videamus quid dicatur contra Ecclesiam toto orbe diffusam, quam demonstramus divinis testimoniis et promissam esse, et nunc ita exhiberi, ut caecorum oculos feriat, surdorum aures irrumpat. Ad hanc demonstrandam nolunt pervenire fratres nostri, ut demonstretur, quod latere non potest. Edicant crimina. Videamus quibus criminibus periit quod promissum est Abrahae: In semine tuo benedicentur omnes gentes. Quae crimina istam promissionem iurantis Dei delere potuerunt audiamns, discamus, noverimus, sequamur. Si autem nihil est quod contra dici possit, aut pronuntia, aut tolle omnes moras, et aliquando negotium finiatur. Et alia manu: Recognovi.
56. Emeritus episcopus dixit:
Magno argumento veritas occultatur; ut cum ad inquisitionem nostram modicum quid ex parte adversa prolatum sit, caetera sileantur. Dixit enim suos isse legatos, quorum neque nomina, neque ordinem, neque mandatum vult iudicio publicare. Igitur aut huius rei iacturam faciat; quia non potest approbare; aut si valet hoc legibus edocere, vel qui legati fuerint, vel quando missi sint, vel quid pertulerint, legati mandatum in iudiciorum notitiam asserere debebunt. Videt praestantia tua, nihil nos abs re petere: quippe cum ipsorum sit causa, cur non ad interna negotii veniamus. Proposuerunt enim ex mandati sui tenore nescio quibus se allegationibus adversum nos stare debere. Has ipsas allegationes et nos possumus legalibus testimoniis superare. Prius est ergo ut initio actionis exposito, personam suam, sive suscipientis, sive mandantis in iudicio approbare valeat: tunc demum ad negotii merita descendatur. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
57. Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quid est aliud causam dimittere, et personas quaerere, nisi effugere velle? Quare venisti? Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
A personis incipit omnis causa. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salvo nostrae appellationis effectu.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Non tibi forum tuum designavit, quae omissa sunt, repeti non posse. Et alia manu: Recognovi.
58. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Collationem fuisse postulatam, et collationem fuisse concessam, coelestis sanctionis forma declaravit. Cur nunc legatorum personae in medium veniant, necdum diligenter adverti.
59. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si negaremus nos petisse collationem, imperatoris testimonio convinceremur. Habemus imperatorem testem, petisse nos confitemur. Venimus ut fiat quod et nos petivimus, et ille concessit, et adhuc nescio quae dubitationes vel morae interponuntur. Et alia manu: Recognovi.
60. Emeritus episcopus dixit:
Ecce iam professus es partem. Dic quando petisti, dic per quos petisti. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
61. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ad demonstrandam veritatem, personarum non est necessaria inquisitio. Et alia manu: Recognovi.
62. Montanus episcopus dixit:
Quoniam pars adversa ad clementissimum imperatorem confugit, oportet eamdem et mandatum edere et legationem; ut cum haec potuerimus advertere, in iudicio nobilitatis tuae noverimus quid possimus respondere. Et alia manu: Montanus episcopus salva appellatione recognovi.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Satis longum est a causa, et praeter hanc causam illa velle repetere quae huius iudicati tenor in statum inquisitionis suae omnino non quaesivit. Et alia manu: Recognovi.
Montanus episcopus dixit:
Tuae actionis est quod flagito. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi, salvo provocationis effectu.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Definitiva est iudicis qui praesidet sententia, ad quid nos ad hodiernum diem distulit, satis pudoris esse debere, hoc si transimus quod de causa iudicamus nos ipsi.
Et cum diceret, (Et alia manu: Recognovi.)
Montanus episcopus dixit:
Tuae actionis est quod flagito, tu fundamentum causae constituisti, tu ad imperatorem confugisti. Oportet ergo me et mandatum repetere et legationem, quibus usus sis verbis; ut cum haec omnia in iudicio nobilitatis tuae a nobis fuerint pertractata, tum demum quid utilitati nostrae conveniat, valeam respondere. Et alia manu: Montanus episcopus salvo provocationis effectu recognovi.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Professionem tuam tu superare non potes. Unde recessisti cognosce. Omissa repetere non potes. Et alia manu: Recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quid flagitas quando petierim, cum videas quando venerim? Quid quaeris utrum petierim, cum universum catholicum praesens in hac urbe consilium mandatum dederit, mandato subscripserit, subscriptiones praesens te instante cognoverit? Nihil hic aliud quam morae inquiruntur, quia contra Ecclesiam universam Dei testimoniis commendatam, nihil est quod dicatur. Et alia manu: Recognovi.
63. Montanus episcopus dixit:
Scriptum sit, partem adversam moratoria innectere, cum quod a nostris partibus flagitatur non produnt. Ac per hoc si volunt eamdem moram de medio tolli, prodant quod flagitamus, prodant mandatum, prodant et legationem; tum deinde ad merita negotii veniemus. Et alia manu: Montanus episcopus salvo provocationis effectu recognovi.
64. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Non hoc quaeri voluit clementissimus imperator. Causam dissidii et erroris iussit inquiri.
65. Montanus episcopus dixit:
Sed clementissimus imperator rescripto suo eosdem publicavit, legationem inseruisse. Unde quia etiam ipse hanc facultatem nobis tribuere voluit pro clementia sua ut hoc in iudicio requiramus, oportet eosdem et mandatum proferre et legationem, ut sciamus quid idem in eodem textu fortasse fuerint ementiti; ut tum demum his omnibus pertractatis, noverimus personarum meritum; an valeant honoribus suis integro ordine respondisse. Et alia manu: Montanus episcopus salvo provocationis effectu recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Legationi eos consensisse universi concilii et subscriptionis tenor evidenter ostendit. Denique ad integram confirmationem, cum omnium subscribentium nomina legerentur, sanctitas vestra dixit sibi hoc plene non posse sufficere, nisi etiam omnes advenissent, ut in praesentiarum positi, utrum ipsi subscripsissent atque mandassent, propriis professionibus indicarent.
Montanus episcopus dixit:
Personas eorum flagito qui mandatum dederunt ad clementissimum imperatorem, non eorum qui hodie ad hoc iudicium pervenerunt. Unde, vir sublimis, oportet istos quam refugiunt actionem in iudicio nobilitatis tuae prodere. Iam ergo prodant mandatum, prodant et legationem, ut cum his recensitis adverterimus qui iisdem commendarint, valeamus eorum obiectionibus respondere. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi, salvo provocationis effectu.
66. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Eos quos legationem peregisse dicis, si praesentes esse vel in praesentiarum mandato subscripsisse cognoscis, evidenter ostende. Sin vero absentes, necesse est ut veniant, quatenus omne possit negotium pertractari.
67. Montanus episcopus dixit:
Ergo, vir sublimis, eorum praesentia facienda est, qui ad clementissimum imperatorem per maria volaverunt. Ipsorum ergo et persona adstans doceat sibi aliquid ab istis esse mandatum; ut de ipso mandato intellegam quid in sua causa voluerint innectere, quid deinde forsitan in eadem legatione contra nos ementiri. Est enim studium semper adversariorum, incerta de adversariis auribus sacratissimis innectere. Ergo unde probabo episcopalem quam sibi iactant esse, personam sub verecundia et textu aliquid imperatori suggerere potuisse, nisi eamdem legationem vel mandatum sibi creditum potuero perlegere et de eodem iudicare? Et alia manu: Montanus episcopus salvo appellationis effectu recognovi.
68. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Eadem superfluo repeti etiam nobilitas tua nobiscum considerat. Sufficit persona assertorum praesentis mandati auctoritate firmata. Iam nunc remotis superfluis ad negotium veniamus; cuius firmamentum nullam poterit habere dubitationem, quando persona nostra, quibus universale concilium mandavit, disputationem ab imperatore praeceptam ita firmavit, ut ne ipsi quidem dubitare possint, in quorum adspectibus processerunt omnes qui mandaverunt. Et alia mauu. Recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Petisse nos collationem quis negare potuit aut potest? Et alia manu: Recognovi.
69. Emeritus episcopus dixit:
Quid petisti? Quem misisti? Dic nomen, quae mandasti? Et alia manu: Emeritus episcopus salvo appellationis effectu recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
De causa loquere, mandatum audisti. Recitetur identidem, et responde, si habes quod dicas. Superfluis immoraris. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Quem misisti, quid mandasti, quid egisti advertere debeo. Non enim clanculo tibi licet suggerere, quod postea non debeat publicari. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
70. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Qua ratione legatorum nomina postulentur ignoro, cum collationem tantum postulatam esse et collationem fuisse concessam, sicut superius interfatus sum, principalis sanctio diligenter ostenderit. Unde sanctitas vestra iam ad negotii interna venire dignetur, quatenus veritas elucescat.
71. Montanus episcopus dixit:
Sed clementissimus imperator me magis instruere voluit quid de adversariis nostris requiramus, dum utique eorum legationem publicat. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi salvo provocationis effectu.
72. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Separationis et dissensionis tuae ab Ecclesia universali, quae toto orbe diffunditur, causas expone. Et alia manu: Recognovi.
73. Montanus episcopus dixit:
Legatur ad locum, si legationem eorum non publicavit clementissimus imperator. De hac re, de hac causa me voluit disputare, eorum legationem in iudicio voluit publicari. Ab statutis clementissimi imperatoris non est deviandum, faciendum est satis in hoc loco clementissimo imperatori: siquidem de eorum legatione in iudicio publicata nos voluit pertractare. Et alia manu: Montanus episcopus, manente appellationis nostrae effectu, recognovi.
74. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Hoc clementissimus non censuit imperator; sed id partibus dignatus est statuere, ut ab utrisque partibus electis episcopis, veternosum errorem tandem aliquando propter salutem populorum et animarum in medium prolata veritas monstret. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Lege utrum hoc petiveris. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione nostra, recognovi. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Caeterum superfluis immoramini, Catholicam monstramus Ecclesiam de Lege, de Prophetis, de Evangeliis, de Psalmis, de omnibus divinis testimoniis. Contra hoc a vobis profertur mandatum. Publica. Tecum ad Ecclesiam demonstrandam Evangelium proferamus. Et alia manu: Recognovi.
75. Petilianus episcopus dixit:
Ecclesiam catholicam penes me esse, et pura observatio nostra facit, et vitia vestra atque flagitia vestra. Omnis Ecclesia Dei pura, sancta, sine macula et ruga esse debebit. Quare igitur, ut ad huius disputationem rei possimus descendere, et congruo tempore testimoniis Dominicis, ut prius est, quod de te flagito, si non diffidis, maxime cum id agat causae iustissimus cognitor, ut quidquid agendum sit populo publicetur. Mentitum te igitur clementissimo imperatori sat constat, cum dubitas proferre quid dixeris, quid egeris, quid mandaveris, quid susceperit ille legatus, quod mandatum acceperit, quid peregerit. Noverit haec conscientia populi, sciat universa provincia, hoc acta ista quae controversa plene contineant, sciant vos apertissime de mendacio vestro diffidere, morasque innectere actioni, ne ad veritatem aliquando vestris praestigiis nebulisque obstantibus veniatur. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quod nescis an petiverim, quomodo reprehendis? Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Petisse se confessus est. Et alia manu: Petilianus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
76. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ecclesiam Catholicam apud se esse testatus est. Hanc voluimus residente nobilitate tua testimoniis edoceri. Publicet quod promittit, ut aut in eius apertam veritatem noster consensus accedat, aut patiatur monstrari luce clarius veritatem, et tandem aliquando ab errore desciscens cedat veritati congrue pro salute, qui cogitat in errore vincere contra salutem. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Ut possimus facere haec, prius fac quod de te flagitamus. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si ordo gestorum flagitat, publicamus. Et alia manu: Recognovi.
77. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Cum legationis formam demonstrarit augusta praeceptio, cur legatorum nomina postulentur ignoro. An invictissimum principem aliquid contra rationem dixisse vestra sanctitas putat? Cum ad causam peragendam personae videantur expressae atque firmatae, cur nunc legationis mentio fiat, necdum potui diligenter advertere, vel cur legatorum nomina postulentur ignoro. Unde tandem aliquando amotis superfluis, negotium proponatur.
78. Emeritus episcopus dixit:
Mandatum quod recenti negotio recitatum est, actis videtur insertum. Quid autem per legatos suos mandaverint insinuare noluerunt. Et alia manu: Emeritus episcopus salvo effectu appellationis nostrae recognovi.
79. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Collationem postulatam evidenter recitata principalis sanctio declaravit, hancque fuisse concessam constat. Et quoniam in unum sanctitas vestra de delectis ab utraque parte qui negotium possent actitare convenit, quaeso vos ut tandem proponere negotium, et peragere atque explanare dignemini.
Emeritus episcopus dixit:
Hoc ipsum dicat quod praestantia tua sua interlocutione signavit. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
80. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Hoc olim clamamus ut fiat. Collatio postulata est, collatio concessa est, causa collationis utrique venimus. Iam tandem fiat, quod et petitum fatemur et concessum esse ipsa concessio declaravit. Et alia manu: Recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Postulatam esse dixit: Per quem petiit? Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Finem superfluis imponere nolunt. Et alia manu: Recognovi.
Montanus episcopus dixit:
Tu ad actionem moras innectis. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi, salvo provocationis effectu.
81. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Legatorum personae ibi fuerant exigendae, ubi peracta legatio est. Cum autem de nominibus legatorum clementissimus tacere voluerit imperator, cur hic desiderentur ignoro.
Emeritus episcopus dixit:
Ipsi non taceant, si tacuit imperator. Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
82. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Causam dicant, ut iam diximus, separationis et divisionis ab Ecclesia toto terrarum orbe promissa, lege firmata, testimoniis prophetarum luce clarius demonstrata, Evangelio usque hodie magna firmitate perducta; et discedant moratoriae tergiversationes, et separationis crimen vel sero cognoscant. Et alia manu: Recognovi.
83. Montanus episcopus dixit:
Cum edideris ea quae postulamus, assertionibus nostris non deerimus. Et alia manu: Montanus episcopus prosecutiones meas salvo appellationis effectu recognovi.
84. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Legationem a Catholicis susceptam imperialis sanctionis tenor ostendit, in qua collationem constat fuisse postulatam, cui me iudicem idem clementissimus princeps voluit residere. Unde quoniam de personis legatorum nihil inquirere praeceptus sum, nec excedere me posse praecepti formam vestra sanctitas mecum melius recognoscit, dignamini tandem aliquando negotium proponere, ut et ipsi veritati et principali iussioni satisfactum esse in omnibus videatur.
85. Emeritus episcopus dixit:
Quid secreto agatur intellegis, vir spectabilis, dum rem in medio positam et pene ipsa luce clariorem volunt nebulis obligare. Collationem imperiale praeceptum inter partes fieri, pro sua censuit voluntate. Nos quoque secundum eorum petitionem, ut dicunt, quam nunc in iudicio negant, quam approbare nolunt. Et [cum diceret, (Et) alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi].
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Non negamus. Et alia manu: Recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Quam publicare detrectant, provinciis nostris acciti, conflictum quem se proponere pollicentur, refugere nos non debere omnino profitemur. Igitur quoniam nihil de re, nihil de causa, nihil de persona actum est, cum primitus illud debeat ventilari utrum petierint, per quos petierint, vel quid petierint, quare id sileant, quare non publicent, advertit sublimitas tua. Si concordant petitiones, debent in iudicio ventilari. Si neutrum volunt, unius debent facere cessionem. Si ad prioris mandati volunt nos tenere consensum, non negamus secundum imperiale praeceptum adesse nos conflictationi debere. Si autem secundum praesens mandatum volunt agere, debent cognitionem eiusdem quoque rei, profiteantur adstipulationem. Si dubitant proponere, ut nos eorumdem propositionibus respondere valeamus, videat praestantia tua non e nostris partibus nasci quominus negotium ventiletur. Quippe cum hac agoga et hac quodammodo ianua ad negotii merita descendendum sit, intellegit praestantia tua vel negare saltem eos, vel reticere, vel contemnere respondere propositionibus nostris; ut cum haec adverteris, iudicare digneris. Et alia manu: Emeritus episcopus, salvo effectu appellationis nostrae, recognovi.
86. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quid petierint, vel quid pertulerint, inquirere me debere non iussit clementissimus imperator. Quare autem petita collatio sit, apertissime demonstratum est, id est, ut superstitionem ratio manifesta confutet. Hoc hodie fieri posse non dubium est; siquidem delectas ab utraque parte personas convenisse cognosco. Unde iam, sicut saepius interfatus sum, negotium proponatur.
87. Emeritus episcopus dixit:
Petierunt, aut non petierunt. Dicant per quos vel quid petierunt. Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
88. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Sufficit iam rescripti recitatio. Agnoverunt quid voluerit inter nos discuti clementissimus imperator. Removeantur superflua, ad causam veniamus. Considerandum est enim quid agat pars diversa; videlicet, quemadmodum priore iudicio longitudine praeteritorum gestorum praetendit dilationem, ita etiam hodie desiderat superfluis codices onerare, ut item causentur de mora describendorum vel edendorum gestorum. Et alia manu: Recognovi.
Montanus episcopus dixit:
Tu moras innectis, cum non profers quod nos a te flagitamus. Et alia manu: Montanus episcopus prosecutionem meam recognovi, salvo provocationis effectu.
89. Petilianus episcopus dixit:
Proxime praeterita cognitione atque controversia, quamvis ante causae principium ventilatum, non nostro vitio neque nostra petitione dilationem provenisse manifestum est, sed humanitate iudiciorum tuorum, quam non poteras denegare: quippe cum exceptores onerati longitudine controversiae ac prolixitate, id etiam professione sua responderint. Unde quoniam ista peracta sunt, sed fecit inde hodie mentionem, ideo haec volui replicare. At nunc eosdem nunc moras innectere, eosdem in praesenti actione obtendere nebulas, ne ad eorum mendacia veniamus, ipsa eorum taciturnitas monstrat. Loquuntur enim cum tacent, se vereri id proferre quod clementissimo imperatori mentiti sunt. Si igitur freti sunt bonae petitionis voluntate atque ordine, quid eam dubitant ventilare? Et quoniam potestas tua meminisse dignatur id priore controversia agitatum, ut aut iure publico agerent, aut legis dominicae auctoritate descenderent disputare, idque suo mihi promisere consensu, nobilitas autem tua id sibi exceperit, a legibus tolli se minime oportere, tuarum partium est, vir nobilis, id tenere quod legum est; illorum autem est promissa necessitas, ut lege divina debeant experiri. Si igitur apud te legibus publicis agitur, quoniam tu hisdem praesidere te professus es, exige quod leges habent. Si autem disputatio legalis in medium mittitur, interrogo te hic qui desideras disputare, quid petieris, quid egeris, quid contra me dixeris: quem si invenero vera dixisse, necesse habeo eius legis disputationem committere. Si autem cognovero a perfidia atque mendacio te coepisse, necesse est ut tuam personam longe prorsus evitem. Quid enim mihi prodest docere mendacem? Quid mihi prodest refragatori ac refragaturo reddere rationem? Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
90. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Collationem a Catholicis tantum postulatam fuisse relecta imperialis sanctio declaravit.
91. Petilianus episcopus dixit:
Catholicos nos esse acta contineant. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
92. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Necesse est me eos [eo] nomine appellare, quo eos appellari voluit clementissimus imperator.
93. Petilianus episcopus dixit:
Ante causam inane nomen est illis. Etiam de ipso nomine erit disputatio nobis atque contentio. Tum demum obtinebit hoc nomen qui fuerit inventus esse Christianus. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
94. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Certum est post habitum conflictum eos Catholicos nuncupandos, apud quos veritas fuerit deprehensa. Ego autem etiam in hac parte formam necesse habeo sequi praeceptionis augustae, in qua Catholicos eos appellare dignata est.
95. Petilianus episcopus dixit:
Sine praeiudicio nostro hoc interfari dignata fuerit praestantia tua. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi, salvo nostrae appellationis effectu.
96. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sanctitas vestra, si eos falso hoc nomine asserit nuncupatos, negotium proponere tandem aliquando dignetur; quatenus de praesumpto nomine, si potuerit comprobari, pars e diverso consistens in omnibus confutetur.
97. Emeritus episcopus dixit:
Magnis actum est voluminibus, et respondere noluerunt, tenentes apud se quodam praeiudicio voluntatem, ne satisfacerent iudicatis. Et cum diceret. (Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione recognovi.)
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quibus iudicatis? Et alia manu: Recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Vel illud reverentiae ac patientiae iudiciorum praestare dignentur [ut respondeant] utrum petitoris loco adsistant, utrum ipsi proponant, utrum ipsi nos in iudicium vocent; ut cum ex eorumdem responsione vel hoc cognitum fuerit, ad eorum propositiones respondere valeamus. Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione, recognovi.
98. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Respondeatur obiectis.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ecclesia, quod audire non vultis, et necesse est audiatis, quoniam tot testimoniis et divinis eloquiis proclamatur toto terrarum orbe diffusa, cuius communionem videmur tenere, falsis criminationibus a vobis appetita est. Unde exstitit vestra separatio, quam dolemus. Istae criminationes quibus insectari soletis Ecclesiam toto, sicut promissa est, orbe diffusam, hodie audire volumus utrum verae sint. Si enim verae sunt istae criminationes quas Ecclesiae memoratae obiicere consuestis, si eam pollutam, maculatam, eversam, destructam, et exstinctam nescio quibus nostris criminibus demonstrare potueritis, supererit ut quaeramus utrum apud vos remanserit, quam ubique perisse clamatis. Si autem illa perire non potuit, superest ut eam vos agnoscatis, et litem tandem aliquando finiatis. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Accepistis prosecutionem partis adversae, cui respondere dignamini.
99. Emeritus episcopus dixit:
Puto importunum esse alienam causam velle defendere, et id in medium negotium mittere, quod praeter ruborem non potest unusquisque sine mandato in iudicio ventilare. Possem enim nunc asserere et clamare adversus istos universum orbem reluctari, reniti: Non vobis mandavi, ab huius cognitionis eventu longe mea posita est conscientia. Ego agnosco victorem. Quicumque iustis legitimisque ex causis Christianus fuerit approbatus, ille meus est catholicus, illi hoc nomen imponitur, ille debet sibi hanc regulam vindicare. Quamvis ipsa Catholica, quae nunc pro praescriptione partis adversae quasi in fronte quadam rite adversum nos temperari cognoscitur, medium esse debet: et in iudicio ita constitui, ut hoc nomen victor accipiat. Intellegit praestantia tua nihil nobis de peregrinis, nihil nobis de longe positis praeiudicare posse, cum inter Afros hoc negotium ventiletur; sed magis hoc exspectari, ut quicumque ex veridica cognitione fuerit superatus, is ab orbe videatur esse reiectus. Intellegant e diverso venientes propositionibus nostris se respondere debere, ut adstantes aut non adstantes, quid personae gerant dicere non morentur, ut eorum intentionibus respondere valeamus. Et alia manu: Emeritus episcopus, salvo effectu appellationis nostrae, recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quid refertur?
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Personas primo die iudicii esse firmatas et sequenti etiam die interlocutionis tuae. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi.)
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Aliud quaesitum est.
100. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Interlocutionis tuae forma declaravit. Sed quia dicit cum peregrinis Christianis non se habere aliquam rationem, sed hoc totum quod agitur, inter Afros agi, Afrorum Christianorum Catholicorum haec vox est: Nos universo orbi Christiano communione cohaeremus. Hanc Ecclesiam elegimus retinendam, quam in eis scripturis invenimus. [Et cum diceret.] Et (alia manu: Recognovi.
Emeritus) episcopus dixit:
Sic semper eligere et mutare consuesti. Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione, recognovi.
101. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nos eam Ecclesiam retinemus, quam in illis scripturis invenimus, in quibus etiam cognovimus Christum. Scripturae quippe nostrae, quarum auctoritati utrique subdimur, Christum et Ecclesiam tamquam sanctum commendant coniugium, Christum sponsum, illam sponsam. Ubi illum cognoscimus, ibi et illam invenire debemus. Si itaque nunc exorti essemus, et cogitaremus in Africa cui communioni Christianorum sociari deberemus, procul dubio eam tenere deberemus, quam in Scripturis inveniremus, et criminatrices opiniones hominum repudiare, ad sola eloquia divina, quae mentiri nesciunt, nos tenere. Hoc fecerunt Christiani Afri, et appellantur et merito sunt catholici, ipsa sua communione nomen testantes. Catholon enim secundum totum dicitur. Qui autem a toto separatus est, partemque defendit ab universo praecisam, non sibi usurpet hoc nomen, sed nobiscum teneat veritatem. Et alia manu: Recognovi.
102. Gaudentius episcopus dixit:
Catholicum nomen putant ad provincias vel ad gentes referendum, cum hoc sit catholicum nomen quod sacramentis plenum est, quod perfectum, quod immaculatum, non ad gentes. Nam doceat sibi omnes gentes communicare, et plenus est catholicus. Sed prius est tamen ut doceant quid petierint, quid meruerint. Et alia manu: Gaudentius episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Utrum debeant edere quae poposcimus necne statuere dignare, ut scilicet. Et cum diceret, (Et alia manu: Petilianus episcopus sine appellationis nostrae praeiudicio recognovi.)
Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Aut interloquere, aut iube nos satisfacere postulatis. Et alia manu: Recognovi.
103. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad transacta recurritur. Et adiecit: Catholici nominis doceatur assertio, et illud quod pars e diverso sistens credidit prosequendum, utrum in omnibus gentibus eadem catholica esse ostendi possit Ecclesia.
104. Emeritus episcopus dixit:
Si proponit, doceat. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Dignare pronuntiare de supra comprehensis. Et alia manu: Petilianus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Si proponit, doceat. Nam si proponere noluerit, quemadmodum docebit? Et alia manu: Emeritus episcopus, salvo effectu appellationis interpositae, recognovi.
105. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntia de singulis. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quod postulaverunt doce me. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Hoc nobis debet tua persona. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
106. Emeritus episcopus dixit:
Petimus ut nulla sit mora, ut aut proponentis aut respondentis possit esse persona. Igitur quoniam approbandum est, et de causa iam in iudicio ventilandum, edicant utrum petunt aut respondent; ut cum eorum intentionem in iudicio videro, valeam respondere. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione nostra recognovi.
107. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Iusta poscuntur, sanctitas vestra dignetur edicere utrum petitoris loco in iudicio adstare videatur.
108. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Tuae sublimitatis est iudicare, nos ad eorum criminationes refellendas ingressi sumus. Solent Ecclesiam quam tenemus crimine traditionis arguere. Et alia manu: Recognovi.
109. Emeritus episcopus dixit:
Quis me in iudicium vocavit? Ad cuius suggestionem conflictum voluit fieri imperator? Et alia manu: Emeritus episcopus, salvo effectu appellationis, recognovi.
110. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Solent Ecclesiae quam tenemus crimina traditionis obiicere, et nescio quorum peccatis eam contendere esse destructam et exstinctam. Et alia manu: Recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Non hoc a te petii. Fac satis iudicatis. Et alia manu: Emeritus episcopus salvo effectu appellationis recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Atque his criminationibus fallere corda simplicium, de quorum salute satagimus. His nos permoti, convenimus eos ut nobiscum conferrent, et quod intendunt utrum probare possent in Ecclesiam cui intendunt ostenderent. Quam conventionem nostram quoniam recusaverant, cum nuper in comitatum venissent quidam illorum, apud acta etiam praefectoria dixerunt audiri se velle et discuti velle, amplectentes nos, aliquando eorum de collatione consensum petendum ab imperatore credidimus, ut collatio ad hoc fieret ut ea crimina quae solent dicere in universam Ecclesiam aut probarent, ut veritas appareret, aut non probarent, ut nihilominus veritas appareret. Haec crimina si volunt aut possunt ostendere proferantur et demonstrentur. Si autem non possunt aut nolunt, iam tuae sublimitatis est de re tota, sicut ratio ipsa indicat, iudicare. Et alia manu: Recognovi.
111. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Accepistis prosecutionem partis adversae. Si quid obiicitis, iam iamque proponite.
112. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntiet prius nobilitas tua utrum recte petamus quae petimus, necne; tum demum eis ad singula respondebimus. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
113. Marcellinus viro clarissimo tribunus et notarius dixit:
Recte vos petere prosecutionis vestrae textus ostendit, et recte respondisse partem e diverso sistentem eorum similiter prosecutionibus declaratum est. Adsertum est enim quod criminibus nescio quibus Ecclesiam quam tenent, a vobis hodieque adserant infestari; quae, si qua sunt, debetis edicere. Si vero non sunt, est necesse ut ad haec respondere dignemini.
114. Emeritus episcopus dixit:
Sic agitur causa, haec iudicii forma est, sic veritas inquiritur ut de persona taceatur. Dicit me nescio quo auctore crimina in Ecclesiam ventilare, et quasi per famam quamdam honorem suum meritumque destruere. Quidquid velit, quo nomine velit, quo potest argumento huic ipsi causae nomen imponat necesse est, ut quia iterum provocat, petitor adsistat. Utrum ego dixerim necne, utrum vere dixerim, anne confinxerim, cum ipsius propositione cognovero; cum ea quae mihi obiicit vera esse, et ex me prolata constiterit, tunc demum necesse est eorumdem me intentionibus respondere. Videt ergo praestantia tua sine provocante respondentis superfluam esse personam, nec posse quemquam dici respondentem nisi primo fuerit provocator. Ergo si provocatoris loco, hoc est, quod dicitur petitoris, adsistit, instituat actionem, cui respondere debeam. Saepissime enim dicunt nos superfluis moratoriis uti, ne ad negotium veniatur. Ergo cum iste cardo sit causae, ut is qui alterum in iudicium vocat, instituere actionem debeat, et provocare ad responsionem, advertat praestantia tua eos prosequi debere, utrum nobis vel quam instituant actionem, ut respondere possimus. Et alia manu: Emeritus episcopus, salvo effectu appellationis nostrae recognovi.
115. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Edicat pars catholica utrum e diverso sistentibus aliquid obiiciendum credit.
116. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nos collationem poposcimus ubi obiecta diluamus, non ubi obiiciamus diluenda; quandoquidem cum illi obiecta probare non potuerint, quid sint, quid remaneant, nobis non dicentibus manifestum erit omninibus, et a tua sublimitate iudicabitur. Nunc ingressi sumus diluere criminationes eorum, quas solent Ecclesiae quam tenemus obiicere: mandatum quoque ipsorum hoc continet. Adversus traditores et persecutores nostros. Quondam autem Primianus, si dignatur, frater noster conventus pro ipsa collatione respondit. Indignum est ut in unum conveniant filii martyrum et progenies traditorum. Haec crimina diluenda suscepimus, ut haec crimina diluantur istam collationem poposcimus. Concessa est. Aut probentur, aut purgentur. Et alia manu: Recognovi.
117. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Mandati series traditorum partem e diverso sistentem esse profitetur. Collationem vero, si tamen prosecutio catholicae partis veritate subnixa est, ab utrisque partibus constat esse postulatam. Unde nunc id quod mandato videtur expressum, sanctitas vestra probationibus fulcire dignetur. Accepistis enim ex eorum prosecutionibus magis a vobis aliqua obiici, et ea obiecta se velle diluere.
118. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntiare dignare de persona. Tunc itur in causam. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
119. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Iam non est nostrarum partium de hoc aliquid superfluo respondere. Et alia manu: Recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Interlocutiones superiores sublimitatis tuae recitentur, et agnoscant quid postulant. Et alia manu: Recognovi.
120. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Si collationem ab utrisque partibus constat esse postulatam, constat eum esse petitorem qui crimen intendit.
121. Emeritus episcopus dixit:
Doceat ab utrisque partibus collationem esse in iudicio flagitatam. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
122. Alypius episcopus Ecclesiae Catholicae dixit:
Docemus. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Hoc pars catholica docere debebit.
123. Adeodatus episcopus dixit:
Catholicos nos esse scriptum sit. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam salvo appellationis effectu recognovi.
Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Donatistas vos esse ex Primiani mandato docemus. Et alia manu: Recognovi.
Adeodatus episcopus dixit:
Caecilianistas vos esse scriptum sit. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam, salva appellatione, recognovi.
124. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si praecipis, gesta recitamus in iudicio habita praefecturae; ubi se pars adversa audiri tantopere flagitavit. Et ideo, si praecipis. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Gesta habita in iudicio illustrium potestatum suscepta ab officio recitentur.
125. Petilianus episcopus dixit:
Contra haec serva quae competunt. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Salva erunt.
Petilianus episcopus dixit:
De persona pronuntia. Quid petierint, quid suggesserint clementissimo imperatori, quidve mentiti sint, hoc prodatur. Hic Pronuntia utrum id superflue flagitem, necne. Tum demum itur in causam. Et alia manu: Petilianus episcopus, salvo merito appellationis nostrae, recognovi.
126. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Collationem fuisse postulatam missis legatis sermo coelestis ostendit, hanc fieri evidenter sanctione praecepit; cui me iudicem residere pariter constitutum est. Excedere me huius praeceptionis formam etiam sanctitas vestra omnino non posse mecum melius recognoscit.
127. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntiare te constanter convenit, vir nobilis, utrum proferri debeant illa quae clanculo habentur, quae rubore compressa sunt mentientium: aut certe si superflue petimus, hoc pronuntia. Et alia manu: [Petilianus episcopus] sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
128. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si quid est quod contra nos, ubi mentitos esse pars adversa designat, proferre poterit, iam proferat; ne superfluis nos accusationibus agens, populus adhuc usque, cui consulere volumus, decipiatur. Et ideo, si nobilitas tua praecepit, apud praefecturam gesta habita recitentur. Et alia manu: Recognovi.
129. Petilianus episcopus dixit:
Ordine suo cuncta legantur. Legantur primo quae petimus. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
Emeritus episcopus dixit:
Hoc est quod volebamus in iudicio prodi, utrum imperialibus auribus intimarint nos in iudicio praefecturae vel voluntarios adstitisse, vel quaesisse conflictum. Si enim ista dixisses, possem te digestorum fide in iudicio confutare. Si autem non dixisses, intellegatis qui cognitor datus est de omnibus se imperatoriae notioni referre oportere. Igitur quoniam evidentissime comprobamus istos docere minime valuisse, vel ea quae imperatoris auribus intimasse se dicunt, vel utrum ierint, vel quando ierint, vel cum quo mandato ierint, hoc ipsum potestas tua iudicare dignetur; ut si putant personam nostram tamquam petitorum de actorum confectione quae apud illustrissimas potestates sunt habita, in iudicio comprobare, cum ex recitatione gestorum fuerit approbatum, iudicare digneris. Et alia manu: Emeritus episcopus, salva appellatione nostra, recognovi.
130. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad ea ex quibus constat esse transitum, regressum fieri minime oportere sat clarum est. Unde ut evidenter petitoris persona monstretur, illustrium potestatum gesta relegantur.
131. Petilianus episcopus dixit:
Nebula est ista quae obtenditur. Nam ab initio ipsos esse petitores certo loco monstrabimus, cum dignaberis de his quae iamdudum petivimus atque petimus pronuntiare. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
132. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Etiam sanctitas vestra quae offert per ordinem relegentur. Et adiecit: Patimini nunc interim quae postulata sunt ab officio recitari.
133. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntia, et patior recitari. Et alia manu: Petilianus episcopus salvo merito appellationis nostrae recognovi.
134. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Petitoris persona tunc aperte poterit demonstrari, cum hoc gestis evidentissimis fuerit approbatum.
135. Petilianus episcopus dixit:
Pronuntia me recte an non recte petisse quod diutius flagitavi. Res enim nobis cum populo est. Tu quoque cum populo voluisti habere rationem, qui de iudicio tuo voluisti iudicari. Et alia manu: Petilianus episcopus sine praeiudicio appellationis nostrae recognovi.
136. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Legantur gesta. Et alia manu: Recognovi.
137. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Pronuntiare me postulat sanctitas tua, cum ab alia parte gesta necessaria probationibus publicentur. Unde hoc fieri patiatur sanctitas tua. Tum demum, utrum de parte negotii pronuntiari debeat, existimabo.
138. Petilianus episcopus dixit:
Aliud ostendit, cum aliud postulem. Conscientia ipsa publica tenet, nec tacebo ulterius, nec differam, vir nobilis, te ipsum populo fuisse edictis frequentibus pollicitum, quidquid auditurus esses, inter disceptantes scilicet partes, te rursum edictis subsequentibus prolaturum. Tu hoc videris, tuae existimationis est causa, utrum tam facile me cogere debeas de causae meritis disputare, cum id mihi adversarius meus negaverit quod ego magnopere postulo esse prodendum. Ipse videris, ipse hoc quomodo volueris aestimes. Ego tamen tuam desidero providere praestantiam quid hoc loco sentias. Mihi hoc expedit, nolo a populo denotari, quod praetermiserim id, et eumdem locum praetermiserim, ubi occulte video tegi mendacium quod debeat publicari. Proinde tu, vir nobilis, qui mediam tenes hoc loco personam, assume illam puram innocentemque constantiam, nec dubites pronuntiare quod licet. Neque enim fas est ut, cum mihi satisfactum non fuerit, ego cogar ad intima causae descendere. Unde quidem magnopere praesumo; sed ea quae expeto non debeo praeterire. Et alia manu: Petilianus Episcopus salvo merito appellationis nostrae recognovi.
139. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ut diligentius adverti possit quid debeat iudicari, patiamini gesta recitari.
140. Petilianus episcopus dixit:
Non is est ordo gestorum, ut haec primitus recitentur. Et alia manu: Petilianus episcopus salva nostra appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Nihil debet partibus denegari.
Adeodatus episcopus dixit:
Si nihil partibus denegandum est, tandem nobis concedendum est quod flagitavimus. Ostendant legationem. Neque enim nudis verbis haec potuit concipi legatio. Scripta sunt; demonstrentur, prodantur in publicum. Videamus utrum haec contra nos vera an falsa sint ficta. Et alia manu: Adeodatus episcopus meam prosecutionem salva appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Iam pronuntiavi atque iudicavi formam me excedere non posse imperialis oraculi. Nec enim in iudicio meo legatorum certum est discuti debere personas. Unde gesta relegantur, ut quis petitoris loco adsistat, clarius demonstretur.
Adeodatus episcopus dixit:
Hoc imperator non praecepit, ut gesta illustrium potestatum in iudicio prodantur; et tamen datur adversae parti licentia prodendi. Produnt ipsi quae volunt, nobis non sinitur accipere quod poscimus. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam salva appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Et sanctitas tua quaecumque gesta obtulerit, vel prolaturam se esse promittit, necesse est ut eadem relegantur.
Adeodatus episcopus dixit:
Quaecumque causae necessaria sunt, negari non debent. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam salva appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Patere igitur ut hoc quod causae propriae necessarium dicit pars e diverso sistens, ab officio recitetur.
Adeodatus episcopus dixit:
Concedere non possum ut ea quae volunt in iudicio ventilent, nisi ea quae de ipsis flagitavi in iudicio deprompserint. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam salva appellatione recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nos ista de archivis accepimus. Si quid est quod et tu accipere potuisti, si recitandum poposceris, et a nobis fuerit contradictum, iniquos deputa, et vicem redde. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Suspicionem iudiciis facis, quod ea non pateris, cum et tibi fas sit universa quae ingesseris publicare. Unde tandem aliquando ea quae oblata sunt recitentur.
Petilianus episcopus dixit:
Noluisse pronuntiare potestatem tuam quod petimus, acta contineant. Ulterius non possumus aliquid dicere, maxime cum videam potestatem tuam aliud velle, cum ego aliud flagitem. Pronuntia superflue me postulare quod peto, sit quod teneam, sit quod populus noverit. Tum demum ad necessaria causae descendam. Et alia manu: Petilianus [episcopus] prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Non possum de eo iudicare quod necdum est approbatum.
Petilianus episcopus dixit:
Utrum recte petam prodi oportere id quod clanculo imperatori suggesserint, hoc pronuntia. Et alia manu: Petilianus episcopus hanc prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Clanculo imperatori nihil suggestum esse, ad universos iudices datae sanctionis, et ad meam quoque mediocritatem ipsius recitatione monstratum est. Unde cum ex lectione gestorum cognovero quid debeam iudicare, sine dubio iudicabo.
141. Martialis exceptor recitavit:
Exemplum actorum habitorum sub die tertio kalendas Februarias Ravennae, domino nostro Arcadio PP. Augusto VI et Probo viro clarissimo consulibus...
Et cum recitaret, Petilianus episcopus dixit:
Si iubes, contra hoc advertit sublimitas tua non adhuc satisfactum petitionibus nostris, ut exceptione eorum constaret ipsos esse petitores, ipsosque intendere oportere quae obiicienda esse putaverunt. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Iam nunc ex lectione gestorum qui petitor adsistat evidenter aperteque monstrabitur.
Petilianus episcopus dixit:
Sunt longe primitus gesta confecta, quibus spectabilis viri proconsulis. Et cum diceret, (Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi).
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Prosecutiones suas formidat, ideo gesta recitari non permittit. Et cum diceret, (Et alia manu: Recognovi.) Petilianus episcopus dixit:
Sunt gesta habita in iudicio proconsulari, habita etiam in iudicio vicariae praefecturae, quibus nobis plurima intendisse monstrantur. Sunt etiam alia quae de clementissimo imperatore, eidem scilicet mentientes, longe ante petiverunt [per] adsistentes ac supplicantes, scilicet Theasium et Euvodium, illos scilicet quos praecursores et navigatores semper habent, furiaeque suae legatos, qui expetant sanguinem, expetant proscriptiones, incutiant metus, pericula ingerant, homines per provincias diversas occidant. Haec omnia igitur principio praecipe recitari. Tum demum eos invenies petitores. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam salva appellatione recognovi.
142. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Qua impatientia et tumultu agant sit testatum his gestis, interlocutione nobilitatis tuae. Causam enim satis timent, ad cuius meritum omnino descendere nolunt. Non sint vacua omnia quae a partibus nostris in prosecutionibus tanta dicta sunt de Ecclesiae Dei promissionibus et exhibitionibus. Quid tergiversantur, quid nescio quae forensia rimantur? Iam dignetur nobilitas tua pronuntiare faciem defensionis eorum. Et alia manu: Recognovi.
143. Petilianus episcopus dixit:
Ordine suo a principio cuncta recitentur. Tum demum invenies petitorem. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
144. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si a principio [cuncta recitanda sunt] ex quo causam ad imperatorem Constantinum miserunt criminum Caeciliani iube recitari. Et alia manu: Recognovi.
Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quia voluistis de prioribus gestis mentionem facere. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi),
145. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Haec gesta quae recitari postulat sanctitas vestra, posteriora sunt his gestis quae obtulit pars catholica, an priora?
146. Petilianus episcopus dixit:
Non est equidem pars catholica, nisi quae huius conflictationis sumpserit palmam. Igitur cupimus recitari quae in iudicio proconsulari et vicariae praefecturae ab ipsis sunt ante longius prompta atque petita. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si de causa praesumeres, ad causae meritum venires. Et alia manu: Recognovi.
147. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sine praeiudicio catholicos dico, sequens nuncupationem clementissimi principis. Unde ea gesta quae antiquiora sunt, si placet, ab officio recitentur.
148. Possidius Episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Offerimus antiquissima quae petimus suscipi ab officio. Praecipiat nobilitas tua ea recitari.
149. Petilianus episcopus dixit:
Si hoc potestati tuae mandatum est, si non recesserunt ab his quae iamdudum promiserant se legaliter agere oportere, redde nobis illam primam obiectionem, cuius visi quodammodo sumus sub huius exceptionis ratione fecisse iacturam. Si igitur ad legem se retinet, pervidet praestantia tua nullatenus eos harum cartularum quas proferunt, facere posse mentionem. Et nunc etiam atque etiam flagito ut promant quid eligant, utrum forensi actione mecum agant, an legali concertatione disceptent. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam incolumi appellatione recognovi.
150. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Suscipiat officium quae ab utrisque partibus offeruntur, et conferat tempus, ut quae priora esse constiterit, eadem recitentur.
151. Petilianus episcopus dixit:
Sensim in causam inducimur. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
152. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quod petistis, offerimus. Non vos poeniteat petisse. Antiqua gesta voluistis recitari. Haec in manibus habemus, iubeat nobilitas tua quod offerimus recitari. Et alia manu: Recognovi.
153. Petilianus episcopus dixit:
Me id petisse adhuc recalent gesta, ut ea quae imperatori mentiti sunt proferant, legant quae obiecerunt, contra haec huiusmodi nebulas, ut vellent acta relegere quae sunt habita in iudicio praefecturae, his quae ego longe praetuli, antiquiora. Igitur, vir nobilis, si tenor se ita habet causae sicut ab initio videtur esse formatus, aut iacturam cartularum istarum publicarum faciant, et ad legalem disceptationem veniant; aut si his rebus uti desiderant, faciant legis divinae iacturam. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
154. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Proconsularia gesta et habita in iudicio illustrium potestatum, officium diligenter inspiciat, ut ea quae priora sunt, primitus recitentur.
155. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ad ea quae prosecuta est modo pars diversa, paucis advertat sublimitas tua. Nos Ecclesiam catholicam retinere, ipsa nostrae communionis testificatione monstramus, quam Ecclesiam probare descendimus, si permittant, non rumoribus humanis, neque errantibus opinionibus, sed divinis eloquiis declaratam. Ut autem leges, vel gesta, vel quaecumque de archivis prolata offeramus in hac collatione recitanda, ipsi cogunt qui talibus agunt. Nam si remotis huiuscemodi omnibus cartis nollent Ecclesiam nisi in Scripturis adverti, nihil vellemus, nihil aliud optaremus. Crimina dicunt traditionis. Ea crimina traditionis aut non probant archivis, et nihil dicunt; aut probant, et archivis nos vicissim agere compellunt. Itaque pervidet praestantia tua distinguendas esse causas, quando cogamur publicis legibus agere; quando autem velimus et optemus negotium Ecclesiae non nisi divinis eloquiis terminari. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Quid elegerit dicat. Ambo enim tenere non poterunt. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam incolumi appellatione recognovi.
156. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Apertissimam prosecutionem partis adversae fuisse satis clarum est: in qua id videtur ostensum ut si traditionis crimen obiicitur, quod sine dubio legibus divinis non potest approbari, sed gestorum fide diligentius inveniri, tum demum gestis publicis omnia peragantur. Sin vero causa fidei coeperit agi, tunc ad ea quae veteris et novi Testamenti exemplis docenda sunt venietur. Unde sanctitas vestra, si petitionem suam prosecutionemque adversae partis vult professionibus roborari, evidenter ostendat, utrum traditionis crimen, quod probari nullatenus potest, nisi quibusdam evidentissimis documentis, agi in iudicio desideret, an tantum fidei causam cupit in iudicio mediocritatis meae disquiri atque terminari.
157. Emeritus episcopus dixit:
Quae ad causam pertinent, saepius me replicare non pudet. Adeo enim et in prima fronte negotii postulavimus, ut mandatum legatorum suorum luce clarius demonstrarent; ne cum haec in iudicium mitterentur, forte renuerent. Possunt enim dicere: alia mandavimus, non eadem censuimus, nec petenda ab imperiali praecepto consensimus. Sicut enim nunc. Et cum diceret (Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi),
158. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Haec universorum subscriptionibus constat esse mandata.
159. Emeritus episcopus dixit:
Quoniam duo sunt negotia, duo debent esse mandata. Mandatum quod in negotio praesenti recitatum, actis insertum est; mandatum vero quod legatis videtur traditum, nullo in modo recitatum est. Debemus ergo advertere utrum et hoc ante, ut imperialibus auribus deferretur, ab iisdem videtur esse conscriptum; ut cum utraque mandata in iudicio fuerint recitata, utrum unam habuerint voluntatem, iudicare digneris. Et alia manu: Emeritus episcopus salvo effectu appellationis recognovi.
160. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Iam toties conclamavimus. Mandatum quod iniunctum est legatis episcoporum, ab episcopis flagitant sibi recitari. Hoc est aliena requirere ad causam non pertinentia. Mandatum quod nobis propter collationem cum his faciendam iniunctum est, hoc recitatum est, hoc eis sufficiat. Quid si enim aliqua legatis mandata sunt, ad causam quidem istam non pertinentia, sed quae ipsos scire nolumus? Sufficit quod imperator collationem nos petisse suo testimonio declaravit. Haec concessa est, ad hanc venimus, haec aliquando agatur, veritati aures hominum patent. Et alia manu: Recognovi.
161. Adeodatus episcopus dixit:
Confessus es quae olim tacuisti. Ostendisti te multa adversus nos mandasse, quae scire non facile debeamus. Unde advertit sublimitas tua, quid ex eius prosecutione debeamus advertere, quid illud mandatum continet, quod contra nos mandatum scire non facile debeamus. Et alia manu: Adeodatus episcopus prosecutionem meam salva appellatione recognovi.
162. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Non hoc dixi, non advertisti, aut dissimulas te audisse quod dixi. Audi, planius hoc dicimus, ne forte culpa mea non intellexeris, dum id obscurius aliquantum dixi studio brevitatis, quod percipere nequiveris. Notum est omnibus multas causas habere Ecclesiam, et suam, et privatarum personarum sibimet commissarum; et potest fieri ut ad episcoporum intercessionem multa pertineant. Secreta nobis committuntur negotiorum et causarum alienarum, in quibus nostra interventio saepe postulatur, propter quae auxilium ab Ecclesia poscitur. Haec prodenda non sunt, ne proditores inveniamur. Sufficit tibi quod collationem me petisse in causa tua ipse testis est clementissimus imperator. Nihil ultra quaeras, si negotia aliena non quaeris. Negotio tuo sufficit quod de ipsa imperatoris lege recitatum est, quod nostro mandato subscriptionibusque firmatum est. Et alia manu: Recognovi.
163. Adeodatus episcopus dixit:
Non possunt in uno mandato diversa mandari negotia. Sed si forsitan eadem quae adversus nos mandastis, etiam adversus alias provincias mandasse te constat, bene facis non prodere. Non te ergo in medium proferas. Quoniam me primum insequi desideras, servas hoc aliis provinciis. Ostendisti quid fecisti, ostendisti quid celes. Teneo tuum mendacium, teneo falsitatem. Et alia manu: Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.
164. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Prosecutione sua, vir venerabilis, si dignatur sanctitas tua diligenter advertere, non adversum te aliquid se mandasse, sed ea quae ad te non pertineant propria prosecutione signavit. Illud tantum evidenter confessus est, collationem se omnibus modis postulasse, et hanc fuisse concessam. Unde illius mandati, ne excedere videamur imperialis praecepti formam, mentionem fieri video non debere. Quapropter ad ea quae quaesivit, sanctitas vestra respondere dignetur, utrum traditionis crimen, quod archivis publicis poterit monstrari, agi in iudicio velitis, an Ecclesiae et fidei tantum causam cupiatis inquiri.
165. Petilianus Episcopus dixit:
Urbane nobis illuditur, ut cum ipsi sint petitores, semperque nostram pacem inquietaverint atque turbaverint, nos loco petitorum constituamur, cum pacis et Ecclesiae Dei possessores semper fuerimus ac simus. Peto igitur nobilitatem tuam ut hunc ordinem serves. Ostendant quid egerint, ibi invenies petitores. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
166. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit.
Si sanctitas tua permitteret, vel permisisset gesta recitari, iam olim qui petitoris loco adsisteret, potuisset ostendi. Unde vel nunc antiquiora, ut interfatus sum, gesta recitentur.
Petilianus Episcopus dixit:
Ordinem serva gestorum. Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
167. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Eorum gestorum quae a partibus offeruntur, id est proconsularium et illustrissimae sedis, tempora recitentur.
168. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Offerimus cartas antiquiores nostris definitionibus profuturas. Et alia manu: Recognovi.
Montanus episcopus dixit:
Si iubes, de codice lego. Et alia manu: Montanus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
169. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sicut statui, ab officio recitetur.
Navigius adiutor numerorum recitavit:
Post consulatum domini nostri Theodosii Augusti, idibus Septembris Carthagine.
Et cum recitaret,
170. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Antiquiora proferimus. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Interim ista quae antiquiora sunt gesta in sede illustrium habita potestatum, patimini relegantur.
Navigius adiutor numerorum recitavit: Domino nostro Arcadio Augusto VI et Probo viro clarissimo consulibus (An. 406). Et cum recitaret,
171. Marcellinus vir clarissimus tribunus et Notarius dixit:
Quae priora sunt, ab officio suggerantur.
172. Rufinianus scriba viro clarissimo curatoris dixit:
Ea sunt priora quae in codice oblato (a Donatistis) continentur.
173. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ecce antiquiora proferimus. Et alia manu: Recognovi.
Rufinianus scriba viro clarissimo curatoris dixit:
Siquidem, sicut suggessimus, consulatum contineant Theodosii Augusti et Rumoridi viri clarissimi, alia vero consulatum contineant domini nostri Arcadii VI et Probi viri clarissimi.
174. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ea quae antiquiora sunt recitentur.
Navigius adiutor numerorum officii viro clarissimo et spectabilis vicarii recitavit:
Aequitatem tuam petimus, Septimine vir clarissime, proconsulum summe sublimis. Multa contra divinas, humanasque leges ab haereticis de parte Donati Ecclesia catholica sustinet, quae si vel anterioribus vel recentioribus imperialibus iussis prohibenda et tollenda postulanda vellemus, nequaquam audere deberent de nostris actionibus conqueri, scientes se, cum nulla tali lege adiuvarentur, schismaticos tamen suos Maximianistas per iudicum iussa locis ac sedibus eorum pellendos exturbandosque curasse. Verumtamen nos saluti eorum et nostrae existimationi pacifice consulentes, propter caritatem qua Christiani sumus, leniter eos volumus admonere, ut errorem suum cogitando et agnoscendo non neglegant; aut si putant se habere aliquid veritatis, non eam furiosis Circumcellionum violentiis contra publicam quietem, sed tranquilla rationis redditione defendant. Unde petimus sublimitatem tuam ut cum eos de hac re per magistratus sive in civitatibus, sive in pertinentibus territoriis admonere voluerimus, copiam nobis praeberi gestorum, et eos ex allegatione nostra honeste convenire praecipias: quod consecuti, agamus excellentiae tuae apud Deum uberes gratias. Data ab universis episcopis catholicis ex concilio Carthaginensi (Anni 403), domino nostro Theodosio Augusto et Rumorido viro clarissimo consulibus, idibus Septembris Carthagine.
Septiminus vir clarissimus proconsul dixit:
In quolibet loco antistitibus legis venerabilis ob quietem imperii gestorum conficiendorum tribuitur facultas; hoc etiam tenore huius praeceptionis limitato, ut intellegant se deviae plebis magistris salubriter petentibus propriae persuasionis ratiocinia persolvere, ut rebus in medio prolatis, amica legis moderatio servetur, superstitione supplosa. Quo recitato,
175. Petilianus episcopus dixit:
Petitor est qui petit, an quid vocabitur? Et alia manu: Petilianus episcopus prosecutionem meam appellatione incolumi recognovi.
176. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Haec postulavimus, sed praecedentibus vestris criminationibus et accusationibus. Nam proferimus antiquissima gesta, quibus vestri maiores tunc in tempore ad Anulinum venerunt proconsulem, et illi cartas in quibus dicerent maiorum nostrorum crimina esse conscripta obtulerunt, et rogaverunt ut easdem ad Constantinum imperatorem misisset. Has offerimus, et petimus nobilitatem tuam ut eas suscipi ab officio et ex ordine recitari praecipias. Et alia manu: Recognovi.
177. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Libellus datus a vobis evidenter ostendit schismatis et haereseos crimen obiectum; quod probare vos convenit.
178. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Omnia probabuntur, si ea quae obtulimus, et suscipi et ab officio recitari praecipere fueris dignatus. Et alia manu: Recognovi.
179. Marcellinus viro clarissimo tribunus et notarius dixit:
Universa per ordinem recitentur.
180. Emeritus episcopus dixit:
Ergo loco est petitoris. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Cum cartae fuerint recitatae, petitor facilius invenietur. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Licet ex his gestis petitorum loco adstare videantur, tamen melius et evidentius approbabitur cum omnia fuerint recitata.
181. Petilianus episcopus dixit:
Si in forensem conflictum revertimur, constat eos legis divinae fecisse iacturam. Respondeant igitur etiam atque etiam quod exegi, utrum legibus publicis agant, an legis divinae conflictu. Eligant alterum de duobus. Utrumque enim tenere non possunt. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
182. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Haec quae sanctitas vestra obtulit relegenda non ambigitur, quia in iudicio viri spectabilis proconsulis acta sunt, ad forensem disceptationem absque dubio pertinere. Unde, sicut interfatus sum, ut diligentius ostendatur qui loco petitoris adsistat, etiam illa patimini recitari.
183. Petilianus episcopus dixit:
Contra ista praescribo. Si forensis est actio, huius temporis causam audire praeceptus es, vir nobilis. Si simpliciter et ecclesiastico more res geritur, acquiescam in ea quae lege divina proferuntur, vel a me, vel a parte diversa. Si autem annosas, antiquasque cartulas cupiunt recitare, habeo pro me validas praescriptiones, recito illud tempus cuius contestatione praetermissionem interim feci. Lapsum causa incurrit, non potest rursus audiri. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Crimina traditionis obiiciunt. Et alia manu: Recognovi.
Petillianus episcopus dixit:
Hoc causae est. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Redde vicem, auditus es, cum prosequereris, nobis patientibus. Crimina traditionis Ecclesiae quam tenemus obiicere consueverunt. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Legaliter agit, an more forensi? Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Prior cartas obtulisti. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Redde mihi tempus. Calculetur officium de temporibus, utrum hodierna die causa dicenda sit, si ad forenses descendimus actiones. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
184. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Etiam vestra sanctitas in hac parte iudicare deberet. Constat enim ex consensu utriusque partis iudicium fuisse dilatum. Cur nunc superfluo temporis praescriptionem obiiciendam esse creditis, cum eam constet ex consensu partium fuisse seclusam? Unde nunc ea quae ad causam pertinent, peragi debere manifestum est.
185. Petilianus episcopus dixit:
Quia ipsi se ad forensia contulerunt, ideo forensia postulavi. Respondeatur mihi ad ea quae postulo. Forensi more agit, an ecclesiastico? Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
186. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Respondeatur obiectis.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si patiantur, Ecclesiae quam tenemus (sicut omnes noverunt, quorum solent animos suis sollicitare criminationibus, et etiam sui mandati tenore declararunt); Ecclesiae, inquam, quam tenemus, crimina solent traditionis obiicere. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus partis Donati dixit:
Profiteantur ad quaesita. Professionem petivimus, non conflictum. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
187. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si horum criminum iacturam faciunt, de cartis publicis nihil proferimus. Si autem in eadem criminatione persistunt, cartis publicis docemus hanc causam olim esse finitam, nec tamen eos ab huiusmodi obiiciendis criminibus cessavisse. Unde nunc collationem istam poposcimus, non ut illam causam traditionis quam Caeciliano et eius collegis obiiciebant, suscipiamus denuo finiendam, sed demonstremus olim esse finitam, ut hoc cognoscentes populi qui nesciunt, et istorum adhuc criminationibus commoventur, tandem aliquando cognoscant in qua Ecclesia christianae salutis viam requirant. Si ergo de Ecclesia quaeritur quae sit, quanta sit, qualis sit, sola divina testimonia ad eam demonstrandam sufficient. Si homines appellant, si hominibus crimina intendunt, quamquam Ecclesiae causa ab hominum causa distinguenda est, nec in hominibus spes ponenda est Ecclesiae, si boni sunt, neque si mali sunt, iudicanda est Ecclesia Dei perisse: sed tamen etiam ipsorum causam tamquam fratrum nostrorum suscipimus, et si nobis ostendi potuerint criminosi, hodie illos anathemamus; non tamen propter illos Ecclesiam a Deo promissam et exhibitam deserimus aut relinquimus. Ipsi ergo eligant quod volunt. Non obiiciant crimina hominibus, et cartae cessabunt. Sola divina loquetur auctoritas; sola Dei Scriptura, cui utrique subdimur, in medium proferetur. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quid refertur his?
188. Emeritus episcopus partis Donati dixit:
Prolixae orationi respondere non possum. Tamen summatim, ut valeo, quae superflue in iudicium missa sunt ventilabo, cum optationes a nostris partibus propositas ne vel relectione confundant, ut neque velint esse petitores, neque se dicant responsores adstare, intulerintque nostris partibus prosecutionem, ut si forensis regulae ordinem tenent, conditionalis diei non omittam internis sensibus notionem; si autem legalibus magis cupiunt in iudicio conluctari, divinis Scripturis nos eis necesse est respondere. Primum est autem quod in iudicio flagitamus, ut quoniam de mandatorum suorum allegatione in iudicio vacillant, quippe cum unum legentes, aliud negent, dicantque tamen se legatos ad imperiales aures destinasse antea, secutumque est identidem, ut ex responsione gestorum dilucide claruisset, utrum nos inquietatores essemus, an inquietati ad iudicium veniremus, his tot propositionibus respondere nolentes, ad alia se nescio qua argumentatione deiiciunt, quaeso, vir nobilis, constituant gradum, dicant se quo ordine quave actione in iudicio consistant. Nos enim, qui adducti sumus ad disceptationem, petitoris loco adstare non possumus. Ipsos necesse est proponere, ut eorum propositionibus pars nostra valeat respondere. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
189. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si petitoris loco adsistunt qui crimina obiecta defendunt, tuae nobilitatis est pronuntiare. Et alia manu: Recognovi.
190. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Etiam prosecutione viri venerabilis Petiliani id constat fuisse signatum, ut utrum pars catholica, quod nomen sine praeiudicio dicere me multis interlocutionibus patefeci, iure publico agi vellet, an certe divinis testimoniis; evidenter ostenderet. Sed denuo ad quaesita responsum est, ita ut evidentissime monstraretur, si crimina non obiicerentur, a documentis publicis discedendum, quae probari non posse aliter nisi publicorum certum est attestatione gestorum: sin vero causa Ecclesiae tractaretur, legalia tantum testimonia proferrentur. De quibus quid placeat, evidentius designetur.
191. Petilianus episcopus dixit:
Duo sunt quae praeter caetera a diei huius principio coepimus ventilare. Unum, ut ipsi legissent quid imperatori clementissimo suggesserint; aliud, utrum disceptationem legis divinae tenere cupiant, an publicas leges. De utroque nihil mihi aperte responsum est. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
192. Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ad omnia esse responsum superiora testantur gesta. Et alia manu: Recognovi.
193. Petilianus episcopus dixit:
Pervidet igitur sublimitas tua sensim nos ad causae interna deduci: pervidet illa tua praestantia atque vivacitas sensus, magis mihi interlocutionibus nobilitatis tuae quam responsionibus adversariorum fuisse responsum. Igitur evidentius aliquid decernatur, evidentius constet, noverim quid debeam respondere. Mihi enim, sicut tua meminit nobilitas, idem a partibus meis mandatum est, ut obiectis respondeam, non ut obiiciam aliquid. Non enim loco petitoris adsisto, sed responsuri. Qui saepius apud imperatoris aures et coram omni populo sane apud se constituto, in crimen nos invidiamque deducunt, ut haereticos nominent, ut schismaticos quoque appellent, hoc doceant, hoc diluo, huic rei responsurus sum, si modo se ad legalia convertant, ipsiusque legis quaerant responsa atque iudicia. Sin vero utraque miscent, evidentius designetur. Noverim genus actionis, nemo me reprehendat in publico, nemo bonae causae infirmum esse iudicet defensorem, nemo iudicet obliquum, nemo adversarium dolosum ac licentiosum, cui omnia permittuntur; ut cum de his iusta atque evidentia requirantur, libeat illis delicate quomodo voluerint nebulas ac tenebras obtendere, ut veniri non possit ad cardinem veritatis. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
194. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Duo sunt quae sanctitas tua credidit postulanda; unum, ut mandatum in quo legati delecti sunt a parte e diverso sistente relegeretur; aliud, utrum a divinis legibus recederent, evidentissime demonstrarent.
Petilianus episcopus dixit:
Respondeant breviter ad utrumque. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Uni rei, quoniam mea intererat, ipse respondi. Nec enim de his legatis poteram dubitare, de quorum legatione pronuntiaverat clementissimus imperator, ne in eius iniuriam refricari aliquid videretur. Aliud vero eorum constat prosecutionibus definitum, quibus id evidenter ostensum est, velle se a publico iure sub ea conditione discedere, si de personarum criminibus taceretis. Unde quoniam hinc conflictus tantum remansisse cognoscitur, ut qui petitoris loco adsistat evidentissime demonstretur, quoniam gesta a vestra parte oblata recitata sunt, patimini denuo etiam ea quae a diversa parte offerentur, ab officio recitari.
195. Petilianus episcopus dixit:
Cuius gesta sunt quae a partibus meis recitata sunt? Si absentes essent e diverso sistentes, licuit tibi, vir nobilis, absentum partes iudiciario animo defensare. Nunc praesentes sunt. Ipsi mihi respondeant, ipsi edicant, ipsi ad utraque quae proposui, respondere non differant. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nec respondere nos permittis.
Petilianus episcopus dixit:
Tuum est pronuntiare quid audias; illorum est agere causam qui adversus me loco petitoris. Et cum diceret (Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi),
196. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Hoc pronuntiavit, ut ex gestorum lectione haec omnia possint diligenter agnosci.
Petilianus episcopus dixit:
Ipsi dicant, ipsi profiteantur. Et alia manu: Petilianus episcopus incolumi appellatione recognovi.
197. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Iam diximus unde agamus potius, id est, utrum publicis documentis an divinis testimoniis. In vestra est positum potestate. Si enim a criminibus hominum cessatis, et nos cessabimus a publicis documentis, et solam Ecclesiae causam divinis testimoniis asseremus. Si autem ab hominum criminibus non desistitis, necesse est nos et a vobis publica documenta flagitare, et contra vos publica documenta proferre. Hoc autem cum cognitori insinuaremus, quia illi de corde non est excussum multiplicibus et superfluis prosecutionibus vestris, ideo vobis iam a nobis haec acta esse ipse respondebat, non partes nostras agens, sed suas, cui iam insinuavimus eiusque cordi penitus infiximus quid dicamus. Et alia manu: Recognovi.
198. Adeodatus episcopus dixit:
Quo ordine agere debeamus in nostra non est positum potestate, cum ipsum venire in nostra potestate non fuerit. Et alia manu: Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.
199. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ergo ad interrogata respondete. Receditis a criminibus traditionis? Respondeant ad breve interrogatum nostrum. Facitis iacturam criminum quae soletis obiicere Caeciliano et collegis eius, an in eadem criminatione persistitis? Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad quaesita respondete.
200. Emeritus episcopus dixit:
Breve suum dicit esse postulatum, breve nostrum debet esse responsum. Omnis actio duas solet suscipere personas, petitoris et e diverso respondentis. Cum haec causa suum ordinem teneat, conflictumque desideret, quid est quod ante principia negotii, quasi quaedam mihi electio ex adversa parte proponitur, ut dicam, utrum criminibus intentatis Caeciliani refrager, atque ab iisdem quae obieceram sileam, an obiecta in iudicio valeam confirmare? Memento iudicum summe, sicut adsoles, qui sit ordo dicendi. Nemo enim adversum se adstanti dicit: "Elige tibi utrum me accusas necne". Nemo dicit: "Intentaturus es crimen, an nihil mihi in iudicio oblaturus es, et intentionibus tuis mutum quoddam silentium imponens, inanis ac sine ratione de tam longinquis regionibus venisse dicaris". Cum ad hoc ego adsistam, ut si me ipse dixerit illa dixisse quae [se] graviter ferre aut imperialibus auribus, aut in suo mandato subscripsit, tum demum eligam atque respondeam, utrum velim intentionibus eiusdem secundum prosecutionis suae tenorem legum confirmatione robustus accedere, an me ab hac actione removere. Videt praestantia tua me respondere non posse, cum incertum dixerit, cum nihil tale proposuerit cui debeam revocare responsum. Dico enim eum utrum petitor an responsor stet. Ille mihi dicit: "Si Caeciliani causam intermiseris, tunc petitor sum; si autem non praetermiseris, necesse est me respondere ad ea quae videntur obiecta". Si times Caeciliani causam, metuisque tibi aliquid obiectum, tu proponere, tu instituere actionem in iudicio debebis. Adtrahe me et in publicum colloca. Dic me aliquod tibi crimen quod ad aures imperatorias detulisti, per publicam conscientiam commendasse. Cum ego autem de te magis expetam quid audieris, quid me dixisse, quid me insinuasse iudiciis intimes, cur metuis, cur vereris actionem istam in iudicio firmare? Nimirum illud attendis, ne petitoris suscipiens personam, eaque in iudicium mittis, aut accepta, aut dicta, aut ab aliquo promulgata docere in iudicio compellaris. Attende, vir nobilis, in quo statu sit ista causa, cum ego, qui pulsor, petitionem illorum promi in iudicium petam, eosque qua possum postulatione deprecor semper ne moratoriis ad negotii cardinem venire minime permittamur. Non ergo ex nostra parte est quod adhuc usque nihil de negotio gestum est, cum si personam suam iudiciis adstruere voluissent, necesse nos erat obiectis illico respondere. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
201. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
O breve responsum! Quam multum dicitur, ubi inveniri non potest quid dicatur! Breviter respondi ego postulationibus tuis. Voluisti ex me scire, utrum legalibus testimoniis divinis agam, an publicis gestis. Respondi: Si recedis a criminibus quae non possunt nisi gestis publicis declarari, recedo a publicis gestis, et solis divinis testimoniis asseram causam Ecclesiae quam defendo. Si autem tu ab illis criminationibus non vis recedere, nec ego recedam ab eis documentis quibus te ostendam falsa crimina vel nobis vel ipsi Ecclesiae quam retinemus obiicere. Et alia manu: Recognovi.
202. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad haec plene constat esse responsum. Quae autem pars loco petitoris adsistat sciri omnino non poterit, nisi ex recitatione gestorum; quae, ut statui, quoniam a parte vestra quae oblata sunt, constat esse recitata, tandem aliquando perlegantur.
203. Petilianus episcopus dixit:
Nemo duo eligit de duobus. Cum ergo proposuerim ut alterum elegisset, ille sibi ambo evidentius vindicavit. Non timeo, non recuso, si hoc potest esse retinendum. Serva mihi primitus tempora legum, statuatur dies. Respondeat officium de die causae cognoscatur lapsus fuisse. Hinc iudica, hinc debes ferre sententiam. Siquidem contra me sententiam ferres, si forte defuissem. Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
204. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si die decimo quinto venerunt, ut ad quartumdecimum occurrerent, quare octavo kalendas constiterunt? Et alia manu: Recognovi.
205. Petilianus episcopus dixit:
Non inquietasti, scivi te lapsum, superflue ingressus sum iudicium, qui intrare non debui post diem lapsi negotii. Et alia manu: Petilianus episcopus, appellatione incolumi recognovi.
206. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quare ad kalendas se promisit adfuturum esse Primianus? Et alia manu: Recognovi.
Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Hoc iube recitari. Quamvis ista transacta sint, quamvis ad illusionem populorum has nebulas iniiciat pars diversa, tamen etiam hoc petimus, praecipias recitari, ut sic saltem cognoscant, quam impudenter haec iterum repetant quae iam ante transmissa sunt. Et alia manu: Recognovi.
207. Petilianus episcopus dixit:
Dum non vis designare alterum de duobus, ambo tenens, facis me eadem repetere. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
208. Fortunatius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Sciunt se in causa Ecclesiae nihil habere. Ideo moratoriis agunt. Quapropter quoniam illa iam transacta sunt, ut cognoscatur qui sit petitor, iube antiqua gesta recitari. Et alia manu: Recognovi.
209. Petilianus episcopus dixit:
Si legibus publicis uti vis, praescribo ne legas. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi,
210. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Contra consensus proprios quod legibus inhibetur, venire desideras. Ex consensu enim partium constat primum dilatum fuisse iudicium, ut alio die, vel tertio, vel certe post editionem gestorum, negotium tractaretur. Unde, ut quis loco petitoris adsistat diligentius declaretur, gesta recitentur.
211. Petilianus episcopus dixit:
Servarem consensum, si et ipsi servarent. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
212. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Recitentur gesta.
Adeodatus episcopus dixit:
Contra haec serva quae competunt. Et alia manu: Adeodatus episcopus appellatione incolumi recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ea quae rationi et aequitati competere potuerint, salva erunt.
213. Adeodatus episcopus dixit:
Si enim consensus servandus est, et retinendi sumus ad consensum nostrum, debent etiam nobis ipsi fidem sui consensus, qui se legibus divinis acturos esse promiserunt. Et alia manu: Adeodatus episcopus appellatione incolumi recognovi.
214. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Sed causam Ecclesiae, non causam Caeciliani et collegarum eius, quibus crimina intenditis. Ecce pollicemur, et totiens pollicemur quotiens exactum fuerit a nobis, et cum non exigitur, offerimus, Ecclesiae causam non nisi divinis testimoniis firmamus, docemus, ostendimus; Caeciliani autem et quorumlibet hominum non nisi his documentis quibus solent ista vel demonstrari, vel purgari. Et alia manu: Recognovi.
215. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ista frequentius dicta sunt. Unde quoniam constat primitus petitoris personam debere disquiri, gesta recitentur.
Martialis exceptor recitavit: Incipit relatio Anolini proconsulis, ubi ostendit Donatistas Caeciliani causam ad imperatorem Constantinum detulisse.
Et cum recitaret,
216. Montanus episcopus dixit:
Ut quid iste titulus legitur? Et alia manu: Montanus episcopus salva appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Neuter titulus actis inseretur.
Martialis exceptor recitavit:
Augustis nostris Anolinus vir clarissimus proconsul Africae.
Scripta coelestia Maiestatis vestrae accepta atque adorata Caeciliano et his qui sub eodem agunt, quique clerici appellantur, devotio mea apud acta parvitatis meae insinuare curavit.
Et cum recitaret,
217. Petilianus episcopus dixit:
Unde hoc profert, ex publico scrinio, an de suo? Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
218. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Legat, et tunc de nobis exigat huius lectionis firmitatem. Et alia manu: Recognovi.
219. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ante lectionem unde proferas evidenter ostende.
220. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si inde dubitant, archiva proconsulis requirantur. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quoniam in archivis publicis ea quae recitantur inesse dixisti, sicut coeperat officium, omnia relegere debebit.
Martialis exceptor. ex superioribus gestis recitavit:
Eosdemque hortata est, ut unitate consensu omnium facta [cum omni omnino] munere [indulgentia] Maiestatis vestrae liberati esse videantur, Catholica custodia, sanctitati legis debita reverentia, ac divinis rebus inserviant. Verum post paucos dies exstiterunt quidam, adunata secum populi multitudine, qui Caeciliano contradicendum putarent, quique fasciculum in aluta signatum, et libellum sine signo obtulerunt dicationi meae, atque impendio postularunt ut ad sacrum ac venerabilem comitatum numinis vestri dirigerem, quae manente Caeciliano in statu suo, subiectis eorumdem actis, quo cuncta Maiestas vestra possit dignoscere, parvitas mea dirigere curavit. Transmisi libellos duos, unum in aluta signatum ita: "Libellus Ecclesiae catholicae criminum Caeciliani traditus a parte Maiorini". Item alium sine sigillo cohaerentem eidem alutae. Datum die decimo septimo kalendarum Maiarum Carthagine, domino nostro Constantino Augusto III consule [et Licinio III].
Quo recitato,
221. Petilianus episcopus dixit:
Quis est iste qui agit? Caeciliani filius est, an non? Et alia manu: Petilianus episcopus salva appellatione recognovi.
222. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Nec vobis dicatis patrem in terra, simul audivimus, simul legimus, simul populis praedicamus. Quid de me quaeris utrum sim filius Caeciliani? Caecilianus, si innocens fuit, gaudeat de sua innocentia, me congaudente, non in eius innocentia me spem meam ponente. Si autem nocens fuit, quod fortasse discussa causa vel sic, vel aliter declarabit, sustinuit eum Ecclesia quam teneo, ut a similitudinibus dominicis non recedam, sicut paleam in area, sicut in eisdem pascuis haedos, sicut in eisdem retibus pisces malos; non tamen propter malos nos aut aream dominicam deserere debemus, aut retia dominica nefaria animositate dissensionis abrumpere, et in mare ante tempus littoris prosilire. Et alia manu: Recognovi.
***
223. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sic ut statutum est omnia relegantur.
Emeritus episcopus dixit:
Iube nos prosequi. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
Marcellinus viro clarissimo tribunus et notarius dixit:
Agite.
Emeritus episcopus dixit:
Recitata scriptura quam pars adversa protulit. Et cum diceret (Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi),
224. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quis possit esse petitor, his gestis poterit inveniri. Et alia manu: Recognovi.
225. Emeritus episcopus dixit:
Recitata scriptura quam pars adversa protulit, consors meus iusta prosecutione signavit nomen sibi imponere debere eum qui causam defendit in iudicio Caeciliani. Sed arctatus his nodis veniens e diverso, quasi quodam lubrico fugere atque elabi conatur; duas in iudiciis inferens personas et geminas actiones. Dicit enim. Si Caeciliani persona pro obiectis criminibus poterit destrui, Ecclesiae, inquit, nihil oberit, cum unius hominis persona destructa adstare videatur in fide. Quid ergo opus est, vir sublimis, Caeciliani causam in medium mittere, si nihil obest his, si nihil adversus eos facit; aut cur in iudicio defenditur vel accusatur? Cum enim dicat neque sibi obesse eiusdem reatum, neque posse aliquam nebulam vel maculam Ecclesiae innectere, vides ergo superflue Carciliani nomen in iudicium missum, cum hac quasi peremptoria praescriptione excusatus esse videatur, ut si reus sit, ab Ecclesia videatur extraneus; si innocens, quasi obiectis criminibus purgatus atque liberatus, bene in Ecclesia sua stetisse videatur. Iudica, vir sublimis, unum eos tenere debere; si Caeciliani causam defendunt, superbire se et prosequi ea quae in iudicio adversus Caecilianum de veritate promuntur. Si autem dicunt obesse sibi omnino non posse quid fecerit Caecilianus, quid opus est Caeciliani causam in medium mittere, cum eis obesse non possit si fuerit in iudicio reus manifestissimus deprehensus. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Doceatur a parte diversa quod quaeritur.
226. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Caeciliani causam vel collegarum eius solent ipsi Ecclesiae catholicae obiicere, vel ut sine controversia loquar, ipsi Ecclesiae quam tenemus. Proinde, ut video, magnum volunt adferre compendium. Si hanc causam non obiiciunt Ecclesiae quam tenemus, dicant quid ei obiiciant. Si enim nihil, quare separamur? Si aliquid praeter causam Caeciliani, id ipsum offerant, id ostendant. Et alia manu: Recognovi.
227. Petilianus episcopus dixit:
Tu quis es? Filius es Caeciliani, an non? Tenet te crimen Caeciliani, an non, si fuerit? Et cum diceret (Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi),
228. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ego in Ecclesia sum in qua Caecilianus fuit. Et alia manu: Recognovi.
229. Petilianus episcopus dixit:
Unde coepisti? Quem habes patrem? Alioquin si patrem tuum damnaveris, haereticum te esse profiteris, qui nec originem vis habere, nec patrem. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
230. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
In Ecclesia sumus, in qua Caecilianus episcopatum gessit et diem obiit. Eius nomen ad altare recitamus, eius memoriae communicamus, tamquam memoriae fratris, non tamquam patris aut matris. Quaeris autem a me unde communio mea sumat exordium. Dominus ipse Christus asserit exordium communionis meae dicens: Oportebat Christum pati et resurgere a mortuis tertio die, et praedicari in nomine eius poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Hierusalem. Coepit ista praedicatio ab Hierusalem, inde se ab illustrissimo exordio diffudit, diffundens Ecclesiam quam tenemus; primo per vicina, deinde per Ionginqua, etiam in Africam venit. In hanc oculos aperimus, hanc in divinis eloquiis et testimoniis sicut ipsum Dominum Christum et redemptorem nostrum comperimus. Ab illo Deo patre, ab hac Ecclesia matre, nullius me hominis crimina, nullius calumniae separabunt. Et alia manu: Recognovi.
231. Petilianus episcopus dixit:
Caecilianus tibi pater aut mater est, ut dixisti? Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
232. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Iam audisti quia frater erat. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Frater non est qui generat filios. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
233. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Nec patrem nec matrem sibi esse Caecilianum apertissima prosecutione signavit.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Caecilianus non est pater meus. Si bonus est, frater meus est bonus; si malus est, frater est malus. Tamen propter sacramenta frater est, sive bonus, sive malus. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ut nec patrem suum nec matrem Caecilianum fuisse diligentius demonstretur, eiusdem prosecutio superior relegatur.
234. Petilianus episcopus dixit:
Satis illos defendis per Deum. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
235. Augustinns episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ecce dico, quoties voluerint dico, Caecilianus non est pater meus, quia audio Dominum meum dicentem: Ne vobis patrem dicatis in terra: unus est pater vester Deus. Dico Caecilianum fratrem, bonum fratrem, si bonus; malum fratrem, si malus est, quoniam propter communia sacramenta frater meus est. Si autem iudicium de illo meum vis audire, etiam innocentem credo, appetilum falsis criminationibus existimo, sed tamquam homo de homine existimans, non tamquam certum aliquid credens. Tu si obiicis Ecclesiae crimina Caeciliani, adsisto, defendo tamquam fratris, ostendens non pertinere ad Ecclesiam, nec ad eius causam, nec ei praeiudicare; et sic demonstro nihil te obiicere Ecclesiae catholicae, etiamsi vera fortasse, quod nullo modo poteris demonstrare, sint crimina Caeciliani. Si autem nec ipsa vera potueris demonstrare, etiam te iudice vides ubi remanseris, et quid reiecta tandem animositate erroris eligere debeas, ut nobiscum teneas veritatem; nobiscum amplectaris damnato errore caritatem. Et alia manu: Recognovi.
236. Petilianus episcopus dixit:
Ipsa sunt illa ambigua quibus ab hodierni diei percurrit principio, nec tamen se alterum tenere aliquando professus est, cum utraque magno amplexu retineat, utrumque metuens dimittere vel tenere. Tandem aliquando expressius dicat, utrum patris loco habeant Caecilianum, ex quo deducta est ista progenies. Non enim potest aliqua res sine generatore suo nasci, aut sine capite incipere, aut sine radice sua crescere. Videt igitur nobilitas tua se originem non habere saepius protestatum. Si igitur originem non habet, ipse est magis haereticus, qui non habet patrem, qui habitum patrem iudicio suo damnavit. Adstipuletur igitur, ut si criminosum patrem eius constiterit, eum crimina teneant; si autem innocentem, necesse habeat esse filius innocentis; ita quoque e diverso necesse habeat ut sit filius criminosi, si constiterit criminosum. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
237. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Habeo caput, sed Christus est.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Diligentius demonstretur utrum patrem vestrum Caecilianum, aut matrem, sicut quaesitum est, esse dicatis.
Augustinus episcopus Ecclesiae Catholicae dixit:
Habeo caput, sed Christus est, cuius Apostolum audio. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi),
238. Petilianus episcopus dixit:
Quis te ordinavit ut episcopus esses? Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi salvo appellationis effectu.
239. Montanus episcopus dixit:
Et quid est quod dicit apostolus Paulus: Et si decem millia paedagogorum habueritis in Christo, sed non multos patres. Per Christum enim ego vos generavi per Evangelium.
240. Cumque streperent, Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
De tumultu testatum sit. Et alia manu: Recognovi.
241. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad quaesita responde.
242. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Habeo caput, sed Christus est, cuius Apostolum audio dicentem: Omnia vestra, vos autem Christi, Christus vero Dei. Nam et ubi se patrem dixit Apostolus, ne ipsius paternitatis velut basem humanam infirmitatein crederemus, addidit. Per Evangelium ego vos genui. Semen ergo et vena seminis mei de Evangelio ducitur. Honorificentiae causa patres appellamus eos qui nos vel tempore, vel meritis praecesserunt. Aliud est cum quaerimus ad fidem quem habeamus patrem, ad salutem aeternam quem habeamus patrem, ad retinendam Ecclesiam, et percipienda Dei promissa quem habeamus patrem. Nam illud honoris est, ut quotidie senibus dicamus: Pater. Quotidie etiam quibusdam non nobiscum in una Ecclesia, nec in iisdem sacramentis constitutis, dicimus: Frater. Sodomitis etiam dixit Loth: Fratres, utique ad Ieniendam eorum animositatem, non ad cognitam fraternitatem, et quasi unius haereditate consortium. Tollantur ergo ista, distinguamus vocabula quae hominibus propter honorem debentur, et vocabulum quod propter salutem requirimus. Pro salute aeterna, pace Apostoli dixerim, imo iubente Apostolo dixerim, non pater meus Apostolus est ad salutem aeternam, qui mihi dicit: Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. De hoc Dominus dixit: Nolite vobis dicere patrem in terra. Utique scivit dicturum Apostolus: Per Evangelium ego vos genui. Non enim Domino dicente: Ne vobis dicatis patrem in terra, contrarius futurus erat Apostolus dicens: Etsi multos habeatis patres, per Evangelium ego vos genui. Sed quia distinxit ad patrem nobis constituerit Dominus, et pro qua honorificentia eum apostolum possemus patrem accipere, ideo sic locutus est, ut eius oratio non esset contraria Dominicae veritati. Patres igitur quoscumque agnosco in terra, honorificentiae causa agnosco. Patrem salutis meae non teneo nisi Deum, de quo mihi Dominus dixit: Ne vobis patrem dicatis in terra, et qui quotidie dicimus: Pater noster qui es in coelis. Et alia manu: Recognovi.
243. Petilianus episcopus dixit:
Quis dicitur qui eum ordinavit? Dicat quis eum ordinavit. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ordinator eius inquiritur. Unde quis eum ordinaverit evidentius designetur.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quem?
244. Fortunatianus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quid ad causam pertineat veritatis uniuscuiusque episcopi ordinator, non satis agnoscimus. Testimoniis divinis pater Deus est edoctus. Et alia manu: Recognovi.
Petilianus episcopus dixit:
Qui vocatur qui eum ordinavit edicat. Et alia manu: Petilianus episcopus appellatione incolumi recognovi.
Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ordinavit quem? Multi adstamus, multi assertionem causae secundum tenorem mandati suscepimus. Cuius ordinatorem quaerit, aut quem quaerit, exponat pars diversa, ut videamus utrum dignum sit ad haec respondere. Et alia manu: Recognovi.
245. Adeodatus episcopus dixit:
Augustinus haec dixit: Dicat quis eum ordinavit. Et alia manu: Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Non modo Augustini causam suscepimus defendendam, qualemcumque ipse habet. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi).
Adeodatus episcopus dixit:
Hoc est indicium causae desperatae, ut cum nos flagitemus alia, alia respondeantur; ut quoniam obiectis respondere non possunt, quaerant alia quibus nebulas innectant. Dicat igitur Augustinus quis eum ordinaverit. Et alia manu: Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Superflua quaeri video. Et cum diceret. (Et alia manu: Recognovi),
246. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ad interrogata respondere dignare.
247. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Superflua quaeri video a fratribus nostris e diverso sistentibus; et ad ipsa superflua non denego responsionem, dum tamen Ecclesiae causa, cui responderi nihil potest, in fundamento tutissimo conlocetur. Ego, cuius ordinatorem requiris homo sum Christianus, fidelis, quod Deo teste loquor, Catholicus. Unde adhuc ambigimus quis dignus hoc nomine vocitetur. Ego illam Ecclesiam defendo, hanc assero qualicumque voce, in qua quidquid fuero, illa Ecclesia est. Video quo tendas, humanas calumnias consectaris; et quae soleatis iactare et dicere, non alienum est ab auribus vel a cordibus nostris. Megalius me ordinavit primas Ecclesiae Numidiae catholicae, eo tempore quo ille me potuit ordinare. Ecce respondi. Prosequere, profer quae praeparas. Ibi etiam calumniosus appareas. Ecce dixi ordinatorem meum. Profer iam calumnias tuas. Et alia manu: Recognovi.
248. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Accepisti prosecutionem. Unde quid competat respondere dignare, licet haec quae de personis aguntur, cognitionem differre non debeant.
249. Emeritus episcopus dixit:
Si nulla est actio personarum, cur Caeciliani in iudicio faciunt mentionem? Aut enim iuste timent, quod eum desiderant excusare; aut si superflua actio adversus Caecilianum intenta liberat mores, vitam purgat, hoc ipsum debent legalibus testimoniis approbare. Dicimus etenim multis legalibus documentis, sacerdotum vitia, ac probrosos mores, et nefariam conversationem, maculam aut rugam Ecclesiae semper inferre. Unde enim est quod Apostolus ait: Non habentem maculam neque rugam. Et iterum: Oportet episcopum irreprehensibilem esse? Multis etiam documentis lex divina diffunditur, quibus immaculata vita pastoris debeat coelestibus testimoniis approbari. Sed ne per longitudinem prosecutionis audientiae fastidium faciam, aut forte praeteream quae competunt causae, quoniam habemus in manibus divinorum sacramentorum collectam undique uniformitatem, idipsum potestas tua adversum eorum mandatum, quod legaliter se scripsisse dixerunt, iubeat recitari, ut post adsertionem nostrae prosecutionis lectionemque libelli, sive litterarum quas in iudicio petimus recensendas; universa quae nostris partibus competunt, specialiter peragamus. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
250. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Constare quidem primitus volueram, ut quis loco petitoris adstaret, ex recitatione gestorum evidentissime monstraretur. Sed si vultis ab hac me parte discedere, evidenter ostendite ut ea quae offertis, debeant recitari.
251. Montanus episcopus dixit:
Interim iube recitari, et respondebimus. Et alia manu: Montanus episcopus salva appellatione prosecutionem meam recognovi.
Marcellimus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Recitentur.
Romulus exceptor recitavit: Flavio Marcellino viro clarissimo spectabili tribuno et notario Ianuarianus et caeteri episcopi veritatis catholicae, quae persecutionem patitur, non quae facit. Quia apud acta nobilitatis tuae fratribus collegisque nostris defensionem mandavimus. Et cum recitaret,
252. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quantum ex istius epistolae quae profertur principiis demonstratur, denuo aliud video processisse mandatum, cum post confirmationem personarum, ea omnia quae partibus competunt vestro nomine debuerint iudiciis intimari, quoniam ab illis post mandatum semel factum, constat transisse negotium.
253. Emeritus episcopus dixit:
In mandato suo legalia quaeque se posuisse dixerunt. Haec eadem legalia nos scripturis legalibus convincimus. Nihil absque mandato est. Imo ut audientiam praestantia tua praebeat, hoc rogamus. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Non haec proferri prohibui; sed rectius erat ut vestro nomine qui adsistitis, proferrentur.
Emeritus episcopus dixit:
Cum actio nobis competat, scriptura mandati nihil interest, utrum ex nostra persona an ex eorum qui mandaverunt [proferatur] dummodo hoc ipsum iubeas recitari. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
254. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Recitentur. Ego enim, ne quod iuris esset omitterem, id videor interfatus. Romulus exceptor recitavit: Magnum iusti cognitoris indicium est, quod uni parti concesserit. Et cum recitaret,
255. Emeritus episcopus dixit:
Non legit, non distinguit sensus. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
256. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ipsi legant. Concedamus eis quod ipsi nobis concedere noluerunt.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ecclesiastici notarii ea relegant, ut apertius designetur, quae a venerabilibus viris constat oblata.
Possidius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Scriptum sit ipsos petisse, ut a suis notariis gesta quae proferunt recitentur. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Nihil interest a quo relegantur.
Petilianus episcopus dixit:
Non de fide dubitatur officii, sed de pronuntiatione. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
257. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Superflua est ista causatio. Unde, ut diligentius omnia cognoscantur, ab ecclesiasticis notariis quod oblatum est recitetur.
Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Legatur concedentibus nobis, quod ipsi nobis concedere noluerunt.
Habetdeus episcopus dixit:
Ego lego.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Lege.
258. Habetdeus episcopus dixit:
Flavio Marcellino viro clarissimo et spectabili tribuno et notario, Ianuarianus et caeteri episcopi veritatis catholicae, quae persecutionem patitur, non quae facit. Quia apud acta nobilitatis tuae fratribus collegisque nostris defensionem mandavimus, magnum iusti cognitoris indicium est, quod uni parti concesserit, alteri non negare, ne uni parti favere, alteram premere videatur. Quod te pro tua prudentia et longe prospicere, et longius condecet praecavere, maxime cum populos edictis invites de audientiae tuae libramine iudicare. Adversarii igitur traditores persecutoresque nostri cum elucubratum volumen sui mandati, diuque conceptum et expositum actis ingererent, sine praeiudicio equidem nostro libenter audisti. Quod ut huic epistolae nostrae concedas, impendio postulamus. Non quo illorum prava perversaque doctrina nos terreat, sed ne labor sit defensoribus nostris, contra librum illorum prolixum, et contra prosecutiones eorum confligere, cum nec dies totus causae sufficiat, nec vox aut latera defensioni, ut liber cum libro, et defensio cum defensione concertet. Quare igitur hanc epistolam nostram petimus accipi atque inseri iubeas, tunc deinde causam audire digneris.
Adversarii enim nostri decursis testimoniis quibus Ecclesia cum laude sui ubique diffunditur, id prius mandant suis defensoribus peragendum, ut contra nos, qui Ecclesiae defendimus puritatem, isto modo agant, ut eamdem Ecclesiam habituram in se permixtos simul bonos et malos usque in finem saeculi, dicant esse praedictam. Cuius rei causam nos magis ostendimus Ecclesiam Domini in scripturis divinis sanctam et immaculatam fore ubique nuntiatam. Per Esaiam: Exsurge Sion, indue fortitudinem tuam Hierusalem, civitas sancta, non adiiciet transire per te incircumcisus et immundus (Isa. LII). Et iterum: Dic filiae Sion: Ecce tibi Salvator adveniet, habens mercedem et opus ante faciem suam, et vocabit illum populum sanctum redemptum a Domino. Tu autem vocaberis desiderata civitas, et non derelicta (Isa. LXII). Et iterum: Confortamini manus dissolutae, et genua debilia confortamini. Qui estis pusillanimes, nolite timere. Dominus noster iudicium retribuet, et ipse veniet, et salvos faciet nos. Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum audient, plana erit lingua mutorum, et claudus saliet sicut cervus: quoniam rupta est in deserto aqua, et fons in terra sitienti (Isa. XXXV). Et adiecit: Illic via munda et sancta vocabitur: et non transibit illic immundus, neque erit illic via immunda. Etiam illic non erit leo, neque ex bestiis malis ascendet in illa, neque invenientur in illa, sed ambulabunt illic redempti et electi. De qua in Canticis Canticorum ex persona Domini scriptum est: Tota speciosa es, soror mea, et reprehensio non est in te (Cant. IV).) Quod Paulus apostolus apertissime demonstravit dicens: Christus dilexit Ecclesiam, et semetipsum tradidit propter eam, ut eam sanctificaret, purgans eam lavacro aquae in verbo, et adiungens sibi gloriosam Ecclesiam non habentem maculam neque rugam, aut aliquid eiusmodi, sed sanctam et immaculatam (Ephes. V). Et iterum: Desponsavi enim vos uni viro virginem sanctam assignare Christo (II Cor. XI).
His ergo tot et tantis documentis de Ecclesiae puritate, quae per spiritum promittebatur, spretis atque contemptis, malos in illa inter bonos esse mansuros, per zizaniorum similitudinem incompetenter affirmant, cum ipsam similitudinem Dominus interpretatus sit Apostolis suis dicens: Qui seminat bonum semen, filius est hominis. Ager autem est hic mundus, bonum autem semen ii sunt filii regni, zizania autem filii sunt maligni, inimicus autem qui seminat ea diabolus est; messis autem consummatio saeculi, messores autem angeli sunt (Matth. XIII). Et caetera. Ager, inquit, est mundus. Non ergo Ecclesia, sed mundus, in quo boni simul et mali usque [ad] messem, id est, usque ad divinum iudicium reservantur. Quia nec potest a Domino interpretata imo corrumpere. Quoniam si apostoli, ipsius Domini comites, in Ecclesia zizania, id est filios diaboli pullulantes, in sanctorum communione dimittendos esse didicissent, numquam Simonem, Erastum, Filetum, Alexandrum, Deman, Hermogenem, caeterosque consimiles, Ecclesiae liminibus eiecissent. Imo, si ita esset, vacaret totum praeconium scripturarum divinarum, quo iubentur polluti e medio sanctorum sacerdotum diligentia separari, dicente Domino per Moysem: Legitimum, inquit, aeternum in progenies vestras, dividere inter sanctos et profanos, inter mundos et immundos (Levit. X). Quod alibi neglectum in persona sacerdotum Spiritus increpat, dicens: Sacerdotes eius repulerunt legem meam, profanabant sancta mea, inter mundum et immundum non dividebant, et inter sanctum et pollutum non separabant (Ezech. XXII). Ad hanc parabolam illud quoque adversarii subiungunt, paleas cum frumentis debere simul in Ecclesia permanere. Quod Hieremias repercutit, dicens: Quid paleis ad frumentum? Et Paulus apostolus: Quae particula est fidei cum infideli, aut quae communio luci ad tenebras (I Cor. VI)? Et Salomon: Si communicabit lupus agno aliquando, sic peccator iusto (Eccli. XIII). Pisces etiam bonos et malos uno reticulo usque ad littus, id est, iustos et iniustos usque in finem saeculi simul contineri et protrahi confirmant, non intuentes hoc de reis latentibus dictum, quoniam reticulum in mari positum quid habeat a piscatoribus, id est, a sacerdotibus, ignoratur, donec extractum ad littus ad purgationem boni seu mali prodantur. Ita et latentes et in Ecclesia constituti, et a sacerdotibus ignorati, in divino iudicio proditi, tamquam pisces mali, a sanctorum consortio separantur, sicut Dominus in Evangelio de latenti reo qui per obreptionem sacerdotes fefellerat, per figuram loquitur, dicens: Intrans, inquit, rex videre recumbentes, vidit illic hominem non habentem vestimentum nuptiale, et ait illi: Amice, quomodo huc venisti? Ille autem obmutuit, et dixit rex ministris suis: Auferte illum pedibus et manibus, et mittite illum in tenebras exteriores: illic erit ploratio et stridor dentium (Matth. XII). Secundum hanc igitur rationem, frustra dixerunt bonos propter malos sacrilega separatione non deseri, sed malos propter bonos pia unitate tolerari, cum propter hanc profanam permixtionem commoveri et seiunctionem maximam provocare alio loco Dominus indignatus ostendat. Pro eo, inquit, quod facta est mihi omnis domus Israel permixtio, omnes aeramentum, argentum, ferrum, stannum et plumbum, in medio camini ardentis permixtum, propterea dicit. Haec dicit Dominus. Propter quod facti estis omnes in permixtione una, ideo recipio vos in medio Hierusalem. Sicut recipitur aeramentum, argentum et ferrum, et stannum et plumbum in medio camini, ad insufflandum in igni, ut confletur, ita recipiam vos in ira mea, et concremabo, et insufflabo in vos insufflationem ignis irae meae, et conflabimini in medio eius, et scietis quia ego sum Dominus, qui effudi iram meam super vos (Ezech. XXII).
Contra haec et talia quibus Ecclesia Dei a contaminatione permixtorum immundorum defenditur, clarum est adversarii qua conscientia patrocinantes erroribus malos nolint a bonorum communione discerni. Sequuntur enim apertissime blasphemantes, ut dicant Ecclesiam malorum delictis, etiam manifestorum non posse maculari, adhibentes exempla prophetarum, qui licet increparent eos pro delictis, tamen se ab eis corporaliter non separarunt, cum ostendamus longe aliud fuisse illud tempus in quo frequentare baptismum toties quoties peccabant, permittebantur. Tamen etiam sic inveniuntur eidem prophetae a malorum communione se abstinuisse, quando Sophonias propheta, qui ad Hieroboam in schismate positum missus, nec panem nec aquam iubetur accipere, qui circumventus, violato praecepto, a leone confectus est. Helias etiam et Helisaeus altaribus schismatis Samariae numquam communicaverint, neque consenserint, qui magis in solitudine morabantur. Osee quoque propheta ostenditur non interfuisse mysteriis eorum quorum sacrificia detestatur et damnat, dicens: Sacrificia eorum tamquam panis luctus. Omnis qui tetigerit ex eis, inquinabitur (Osee IX). Amos denique quando potuit Samariae mysteriis misceri, de quo pseudopropheta ita regi invidiam facit; dicens: Conglobationes facit adversum te Amos in medio domus Israel. Non potest terra supportare sermones eius, et ob hoc insuper expellitur (Amos, VII). Iam vero in ipsa Hierusalem quomodo poterant prophetae sacrificiis peccantium hominum communicare, quae ipsi divino spiritu pleni damnabant Esaia dicente: Quo mihi multitudinem sacrificiorum vestrorum? dicit Dominus. Plenus sum. Holocaustomata arietum, et adipem agnorum, et sanguinem taurorum et hircorum nolo, nec sic veniatis in conspectu meo. Quis enim exquisivit ista de manibus vestris? Calcare aulam meam non adiicietis: si attuleritis similaginem, vanum. Incensum abominatio est mihi. Neomenias vestras, et sabbata et diem magnum non sustineo. Ieiunium et ferias, et dies festos vestros odit anima mea. Facti enim estis mihi in abundantia multa. Iam non parcam peccatis vestris. Cum extenderitis manus, avertam oculos meos a vobis: et si multiplicaveritis preces, non exaudiam vos. Manus enim vestrae sanguine plenae sunt (Isa. I). Et iterum: Facinorosus autem qui sacrificat mihi vitulum, quasi qui canem occidat; et qui similam offert, quasi sanguinem porcinum; et qui thus in memoriam, quasi blasphemus (Isa. LXVI). Aggaeus etiam non modo sacrificia, sed ipsam gentem peccatricem penitus exsecratur, dicens: Sic et populus iste, et sic gens ista: et si quis illuc accesserit, inquinabitur (Aggae. II). Et Malachiel: Vos o sacerdotes qui profanatis nomen meum, et dixistis: In quo profanavimus nomen tuum? et ponentes in altari meo panes pollutos, et dixistis: In quo polluimus illos? in eo ut diceretis: Mensa Domini benedicta est, et quae superponebantur annullastis (Malach. I). Et ita in omnibus Prophetis invenies, quoniam si communicassent eis quos tantis vocibus condemnabant, praevaricationis crimen incurrerent. Quod ergo inter eos erant commorationis fuit, non communionis.
In defensionem deinde sceleris sui auctoritatem sibi exemplo Iudae traditoris assumunt, quo eum dicunt a Domino et praecognitum assumptum et cognitum toleratum, cum utique sine praeiudicio praescientiae suae Dominus Christus Iudam in apostolorum numerum assumpserit, cognitum autem sibi, non hominibus, hac ratione pertulerit, qua et hodie perferre videtur occultos. Scriptum est enim: Quae occulta sunt mihi, quae manifesta vobis et filiis vestris (Deut. XXIX). In Psalmis: Nonne Deus inquiret ista? Ipse enim scit latentia cordis (Psal. XLIII). In Regnorum: Homo videt in facie, Deus autem videt in corde (I Reg. XVI). Et in Apocalypsi: Et scient omnes Ecclesiae quoniam ego sum scrutator renum et cordis (Apoc. XVII). Denique Domino cum discipulis recumbente et dicente: Unus ex vobis me tradet (Matth. XXVI), atque respondente eodem Iuda: Numquid ego sum, Domine? et ab eodem Domino audiret: Tu dixisti (Marc. XIV), detectum se protinus videns, confusus abscessit, sed cum ipsa postmodum turba ad tradendum Dominum venit. Vadant ergo cum suo Iuda patrono inimici dominicae veritatis, qui suo more defendere reos manifestissimos elaborant.
Item ad defensionem pollutae permixtionis suae verba Apostoli obiiciunt, quibus ait: Sive per occasionem, sive per veritatem miserebor, quoniam filii fornicationis sunt, quia fornicata est mater ipsorum, dedecoravit eos quae peperit eos (Philip. I). Et in Isaia: Quomodo vestimentum conspersum in sanguine non erit mundum, ita nec tu eris mundus, quia terram meam perdidisti, et plebem meam occidisti: non manebis in aeternum tempus, semen nequam. Para filios tuos interfici peccatis patris sui, ut non exsurgant (Isa. 14). Et in Regnorum libro tertio: Et deposuit Salomon Abiathar de sacerdotio Domini, ut impleatur verbum Domini, quod locutus est de domo Heli in Selom (III Reg. II).
Iam vero quod dicunt baptismum Christi ita defendi sicut ipsa Catholica defenditur ubique, et apud omnes esse, decretis Patrum nostrorum martyrum beatissimorum compendio brevitatis excluditur. Illud autem quam incaute, immemores sui, inimici veritatis oppugnant, apud fures et raptores quoslibet extraneos datum baptisma suscipi debere, adhibito incompetenti ad hanc rem testimonio Pauli apostoli quod scriptum est: Qui veritatem Dei in iniustitia detinent (Rom. I), hoc in loco furtum furtivo voluerunt defendere testimonio. Apostolus enim de gentilibus agens, et incredulos increpans, ita locutus est dicens: Revelabitur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum eorum qui veritatem Dei in iniustitia detinent; quoniam quod cognoscibile est Dei, manifestum est illis. Deus enim illis manifestavit. Etenim quae invisibilia sunt eius a constitutione mundi, per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Sempiterna quoque virtus eius et divinitas, ita ut sint inexcusabiles: quia cum cognovissent Deum, non ut Deum honorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et intenebratum est insipiens cor illorum. Dicentes enim se esse sapientes, infatuati sunt, et immutaverunt claritatem incorrupti Dei in similitudine imaginis corruptibilis hominis et volucrum et quadrupedum et serpentum. Propter quod tradidit illos Deus in concupiscentia cordis illorum in immunditiam (Rom. I). Unde secundum hunc sensum etiam gentilium inquinata mysteria se suscipere profitentur. Secuti autem sunt errorem suum evidentissimis accumulare blasphemis, quo dicant eos qui haereticorum baptisma reprobant, posse Christum reprobare, quod eum daemonia confessa sunt. Hoc loco non solum sanctorum martyrum decretis insultant, sed magis parati sunt daemoniorum quia Christum confessi sunt, communioni misceri. Quod autem subtili brevitate ista dixerunt, eum, qui foris baptizatus fuerit suscipi debere, non ut quod deest adsit sed ut quod inest prosit, in utroque se ipsos circumvenisse monstrantur. Omnia enim haec, ut supra dictum est, sanctorum martyrum sententiis evacuantur. Unde enim fieri potest, si una est Ecclesia et indivisus est Christus, ut foris positus baptismum consequatur?
Quod vero sibi a nobis obiici dicunt: Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis (I Tim. V), et quasi respondentes occurrunt moribus potius debere homines quam corpore separari, ad hoc non modo moribus, sed etiam corpore a malis debere disiungi multis admodum testimoniis legalibus approbamus. In Numeris: Discedite a tabernaculis hominum istorum durissimorum, et ne tetigeritis ab omnibus quae sunt eis, ne simul pereatis et vos in omnibus peccatis eorum (Num. XVI). Item Esaias: Discedite, exite inde, et immundum nolite tangere: Discedite de medio eorum qui fertis vasa Domini (Isa. LII). Item Apostolus: Vos enim estis templum Dei vivi. Dicit enim ipse: Quoniam habitabo in eis, et in eis ambulabo, et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus meus. Propter quod discedite de medio eorum et separamini, et immundum ne tetigeritis, et ego recipiam vos, et ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias, dicit Dominus omnipotens (II Cor. VI).
Illud vero quale est, ut cum nos eis obiiciamus persecutiones et immanes crudelitates quibus ipsi et maiores eorum nos patresque nostros per annos centum vel amplius sine cessatione afflixerint atque vexaverint, illi isto non erubescant suffragio, quod dicant ab aliquibus nostrorum Maximianistis fuisse persecutiones illatas, cum utique longe aliud sit usurpata Ecclesiastica et compauperum civiliter repetere voluisse, nec ullum ad communionem nostram nolentem invitumque coegisse, et aliud sit aperto furore per universum populum Christianum omnia mala crudeliter exercere. Quis enim nesciat istos traditores persecutoresque nostros ab ipso exordio condemnatae traditionis commentitiis precibus cunctis in nostram necem huius saeculi principibus supplicasse, atque ad suam communionem contra Dei praecepta minis et proscriptionibus coarctasse? Nam ut omittamus quantus sanguis Christianus effusus sit per Leontium, Ursatium, Macarium, Paulum, Taurinum, Romanum, caeterosque exsecutores quos in sanctorum necem a principibus saeculi meruerunt, quando plurimi venerarabiles sacerdotes occisi, alii in exsilium relegati, Christianitas late vexata, sacrata stuprata virginitas, proscripti divites, spoliati pauperes, ablatae basilicae, atque acti in fugam profugi sacerdotes, nostro nunc tempore quanta commiserint nullus ignorat. Episcopis ingesserunt exsilia, Christianis fugientibus praecipitia, oppresserunt populos, praedati sunt clericos, invaserunt basilicas, intulerunt consentire nolentibus plagas; postremo in uno tantum oppido Bagaiensi eorum causa multorum Christianorum sanguis effusus est, et nec sic satiati in hodiernum cessare contenti sunt. Unde quia ad hoc tantae immanitatis eorum acerbissimos titulos de scripturis divinis, quibus ista flagitia prohibentur, superfluum sit documenta subnectere, cum talia nec mundanis legibus permittantur, satis sit eorum nos errori respondisse, et quae superfluo responderunt, divinis testimoniis eluisse. Et alia manu: Dominus te incolumem conservet, quod optamus.
Recitavi.
259. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Id quod lectum est gestis praesentibus adhaerebit.
Et adiecit: Et quoniam in hoc praebitam patientiam constat, ea quae dudum sunt oblata recitentur; et ad haec omnia pars e diverso sistens respondere cogatur.
260. Emeritus episcopus dixit:
Prius testimoniis testimonia revincant. Tunc ad ea quae sublimitas tua iudicaverit veniendum est. Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
261. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Permitte nos, vir sublimis, pro causa Ecclesiae non diutius superfluis immorari. Atque utinam fratres nostri e diverso sistentes hanc epistolam ante illos omnes moratorios sermones suos protulissent, ut iam de Ecclesia, unde causa vertitur, aliquid ageremus. Animadvertit ergo nobilitas tua in hac epistola duo quaedam genera vel obiectionum vel rerum inserta quibus respondere debeamus, unum de divinis scripturis et sanctae legis eloquiis, alterum de criminationibus humanis, quae obiicienda nescio qui invidiosius potius quam verius putaverunt. Ad haec duo paucis si Dominus adiuverit, respondebimus, ne prolixum sermonem tantae prolixitati reddamus. Quaestio est de Ecclesia utrum permixtos malos usque in finem habitura praedicta est, an omnino omnes bonos, omnes sanctos atque immaculatos in hoc saeculo, isto etiam tempore usque in finem ultimum saeculi. Utraque testimonia divina sunt; et utique repugnantia esse non debent, nec omnino possunt, si intellectorem inveniant. Aream esse Ecclesiam non ego dixi. Non quisquam nostrum, sed Evangelium loquitur, ubi scriptum est venturum qui ventilabrum ferat in manu sua et mundaturum aream suam, frumenta recondet in horreo. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi),
262. Emeritus episcopus dixit:
Non legit aream. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ioannes dixit: Mundabit aream suam, frumenta recondet in horreo (Matth. III, 12; et Luc. III, 17). Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi).
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Hoc quod postulat relegatur.
263. Petilianus (Aut potius Emeritus) episcopus dixit:
De occultis reis hoc dixit Evangelista, non de evidentibus, quod tu vis tecum esse permixtos. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
264. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Prosecutio nostra pro ipsorum epistola habeatur. Legi coepit, nullus a nobis relatus est strepitus, nulla interturbatio, nulla interruptio. Permittat ut finiam quod coepi eloqui, et sic respondeat. Quare non nobis rependitur quod praerogavimus. Animadvertit nobilitas tua patientiam nostram cum tam longa recitaretur epistola. Et cum diceret (Et alia manu: Recognovi).
Emeritus episcopus dixit:
Nos gravat cum se dicit esse patientem; et non debet de se ferre sententiam de quo alius iudicat. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
265. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
O si esses et tu patiens donec finiam quod prosequor! Ergo, ut dicere coeperam, divina sunt testimonia de zizaniis et tritico ea quae intellegere conati. Verumtamen de retibus aliquando confessi sunt quod malos et bonos habitura est Ecclesia; sed eos dixerunt esse sacerdotibus incognitos, et ideo non praeiudicare bonis quoniam ignorarentur. Ego autem possem qualibuscumque facultatulae meae assertionibus ostendere illum esse veriorem intellectum, quod Ecclesia habeat et bonos et malos, zizania scilicet et triticum, mundumque ipsum appellatum esse pro Ecclesiae nomine, quandoquidem Dominus ipse dicit: Non ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Ioan. III), cum sciamus Dominum non salvare nisi Ecclesiam. Et alia manu: Recognovi.
266. Emeritus episcopus dixit:
Mundus te non cognovit. Ergo Deum Ecclesia non agnovit, si mundus Ecclesia est. Et iterum dixit: Ut reus fiat totus mundus Deo (I Ioan. V). Et iterum dixit: Si de mundo essetis, mundus quod suum esset amasset; sed nunc quoniam de mundo non estis, propterea odit et persequitur vos mundus (Ioan. XV). Et iterum: Ipsi de mundo sunt, et mundus obaudit eis (I Ioan. IV). Et iterum: Si quis dilexerit mundum, non est caritas Patris in illo (Ibid. 2). Et alia manu: Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.
267. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Omnia ista possemus et nos dicere et velut contraria primo proposita solvere. Itaque sine causa interrumpunt isto strepitu, quia epistolae ipsorum potuissemus talia facere, ne recitaretur. Patienter audiant. Admoneantur a sublimitate tua facere quod sponte facere debuerunt. Patienter audiant. Non est res levis quae tractatur a nobis. Suscepimus hodie respondere, si Deus adiuverit, prolixae epistolae eorum. Nec rogamus ut edatur nobis et consideremus et postea respondeamus, sicut ipsi de mandato nostro fecerunt. Praebeant nobis aliquam patientiam per incolumitatem tuam. Et alia manu: Recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Iusta postulantur. Patientiam eiusdem prosecutioni certum est debere commodari.
268. Emeritus episcopus dixit:
Ipse sibi obstrepit, dum longa prosequitur. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
269. Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Si respondere volunt, removeatur epistola, et singuli respondeamus. Sin autem, permittant responsionem.
270. Adeodatus episcopus dixit:
Possumus praebere patientiam. Et cum diceret (Et alia manu: Adeodatus episcopus recognovi).
Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Quando legebatur epistola, sic habebamus tamquam ipsi prosequerentur. Prosecutioni ipsorum praebuimus silentium. Nolo enim dicere patientiam, quia id calumniantur. Praebeant nobis et ipsi silentium. Et alia manu: Recognovi.
Adeodatus episcopus dixit:
Possumus praebere patientiam; quam quidem praebemus, si ea quae pars diversa asserit, habeant firmissimam rationem. Nam cum aliter lex interpretetur quam est, quis ferat, quis patiatur silentio adferri praeiudicium? Et alia manu: Adeodatus episcopus recognovi.
Vincentius episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Serva tibi quod reprehendas si aliquid contradicitur. Et alia manu: Recognovi.
271. Marcellinus viro clarissimo tribunus et notarius dixit:
Promissa patientia praebeatur.
Montanus episcopus dixit:
Quando omnia in animo retinentur, si non ad singula respondeamus. Et alia manu: Montanus episcopus recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Tenorem universae epistolae patienter constat auditum. Consequens est ut responsiones ad singula patienter audire dignemini.
272. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Ideo et illa conscripta sunt, et haec excipiuntur. Si quid memoriam fallit, et ego possum petere ut mihi de epistola recitetur; et ipsi possunt, ut illis ex codicibus recitetur, praebere silentium. Agamus aliquid. Ut ergo dicere coeperam, ipsis admonentibus, invenimus in scripturis mundi nomen in malo, mundi nomen in bono. Nam mundi nomen in malo, sicut ipsi dixerunt: Et mundus eum non cognovit (Ioan. I). Et: Si quis dilexerit mundum, non est caritas Patris in illo (I Ioan. II), et caetera. Mundi autem nomen in bono. Ut credat mundus quoniam tu me misisti (Ioan. XVII). Non enim credere malorum est. Mundi nomen in bono. Non venit ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Ibid. 3). Non salvabitur nisi Ecclesia in mundo. Cum ergo et in bono mundus, et in malo mundus, unde ista scripturarum rixa? Si intellectore careat, adhibe lumen intellegentiae. Vide mundum in malo omnes dilectores temporalium per universas gentes: vide mundum in bono omnes fideles et spem gerentes aeternae vitae per universas gentes. Deus erat in Christo, inquit, mundum reconcilians sibi (II Cor. V). Si reconciliari potest Deo detestatus ille mundus de quo dictum est quia non est caritas Christi in eo qui dilexerit mundum, iudicent qui loquuntur. Audiat ergo patienter nobilitas tua. Video scripturam sanctam [per] commixtos bonos et malos, sicut ipsi de retibus iam confessi sunt, praesignasse Ecclesiam.
Et cum diceret cumque streperetur, Alypius episcopus Ecclesiae catholicae dixit
Scriptum sit, quia perstrepunt.
273. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ipsos perstrepere acta contineant.
Alypius episcopus Ecclesiae Catholicae dixit:
Ubi est promissa patientia, quaeve vicissitudo rependitur? Nonne indicant quemadmodum dissidant? Et alia manu: Recognovi.
274. Petilianus episcopus dixit:
Quid sit mundus, quid sit Ecclesia, apertissime definitum est ab ipso auctore mundi atque factore, per quem omnia facta sunt, et sine quo nihil est factum. Ipse enim Dominus dixit: Mundus hic ager. (Matth. XIII.) Potuisset dicere: Mundus Ecclesia est. Quis igitur hominum audet definire quid mundus sit, cum ipse Dominus huius factor atque opifex iam dignatus fuerit definire? Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
275. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Quid mundus sit, qui salvandus dicitur, evidenter ostendite.
276. Petilianus epicopus dixit:
Homo dictus est mundus, ubi dixit, mundum reconcilians sibi, non enim sibi Deus belluas, sed homines voluit reconciliari. Et alia manu: Petilianus episcopus recognovi.
277. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Ex his omnibus qui mundi nomine nuncupantur, dicis Ecclesiam posse constare, postea declaratam, an certe renuis?
278. Emeritus episcopus dixit:
Tollis nos a manifesta praescriptione. Ait Dominus Christus in Evangelio: Ager mundus est. Et cum diceret. Et alia manu: Emeritus episcopus recognovi.
Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Patimini ergo, ut ad omnia quae epistolae textus continet, respondeant, et tunc plenissime de omnibus iudicabo.
279. Hilarus exceptor dixit:
Quoniam a diluculo partes egerunt, et codices binos implevimus, si iubet praestantia tua, alii nobis exceptores subrogentur; ut ad conferendum exeamus, datis nobis custodibus.
Vitalis Notarius Ecclesiae Catholicae dixit:
Hoc et ego suggero quod et exceptor nobilitati tuae adstans suggessit.
280. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit:
Sicut etiam superiore iudicio factum est, hi qui se tabulas implesse commemorant, cum custodibus exeant, in eorum loco aliis subrogatis.
Cumque id fieret.
281. Augustinus episcopus Ecclesiae catholicae dixit:
Mundus ergo, non enim aliter et nobis videri potuit, in hominibus intellegitur: non utique ita stulti simus ut belluas etiam et quaecumque irrationabilia animantia ad salutem, quam Christus promisit, pertinere dicamus. Prorsus hoc dicimus: Mundus in maligno positus est: homines sunt. Ut credat mundus quia tu me misisti: homines sunt. Mundum reconcilians sibi; homines sunt, et caetera quae in malo dicta sunt, homines illi, homines illi. Per totum enim mundum utrique, mali mixti bonis. Sic et Ecclesia, quam confessi sunt retium nomine declaratam habere malos, sed dixerunt latere peccatores, constat iam quod habeat bonos et malos. De latendo et de non latendo quaestio est utrum pertinuerit ad pietatem bonorum etiam malos cognitos tolerare, ne desererent bonos, an propter malos totum deserere voluerint quibus mali quid in Ecclesia apparuerit. Ipsa quaestio est. Hoc probamus. Dicimus enim nos non neglegendam quidem Ecclesiasticam disciplinam, et ubicumque fuerint proditi mali, coercendos eos esse ut corrigantur, non solum sermone correctionis, verum etiam excommunicationibus et degradationibus, ut humilem locum salutis in Ecclesia quaerant; ad medicinam ipsorum fieri, non odio, sed studio salutis fraternae: sicut quodam loco etiam ipse Apostolus evidentissime declarat dicens: Si quis non obaudivit verbo nostro, per epistolam hunc notate, et nolite commisceri cum eo [ut erubescunt; et non ut inimicum existimetis, sed corripite ut fratrem]...
N. B. Caetera quae sequebantur, quia exciderunt in collectione Gestorum, requirenda sunt, si libet, apud S. Augustinum in libro tertio Breviculus collationis cum Donatistis, num. IX, 16 ss., qui incipit his verbis: Flagitantibus itaque patientiam eorum catholicis, etc.