IN PSALMUM 71

Christus mediator noster et pax.

1. [v 1.] In Salomonem quidem psalmi huius titulus praenotatur; sed haec in eo dicuntur, quae non possint illi Salomoni regi Israel secundum carnem, iuxta ea quae de illo sancta Scriptura loquitur, convenire: Domino autem Christo aptissime possunt. Unde intellegitur etiam ipsum vocabulum Salomonis ad figuratam significationem adhibitum, ut in eo Christus accipiatur. Salomon quippe interpretatur Pacificus; ac per hoc, tale vocabulum illi verissime atque optime congruit, per quem mediatorem ex inimicis, accepta remissione peccatorum, reconciliamur Deo. Etenim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii eius ¹. Idem ipse est ille pacificus, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua; legem mandatorum decretis evacuans, ut duos conderet in se in unum novum hominem, faciens pacem: et veniens evangelizavit pacem iis qui longe, et pacem iis qui prope ². Ipse in Evangelio dicit: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis ³. Et multis aliis testimoniis Dominus Christus pacificus esse monstratur: non secundum pacem quam novit et quaerit hic mundus; sed illam pacem de qua dicitur apud prophetam: Dabo eis solatium verum, pacem super pacem ⁴; cum scilicet paci reconciliationis additur pax immortalitatis. Nam post omnia reddita quae promisit Deus, novissimam pacem nos exspectare debere, qua cum Deo vivamus in aeternum, idem propheta ostendit, ubi ait: Domine, Deus noster, pacem da nobis; omnia enim dedisti nobis ⁵. Pax erit plane illa perfecta, quando novissima inimica destruetur mors ⁶. Et in quo erit hoc, nisi in pacifico illo reconciliatore nostro? Sicut enim in Adam omnes moriuntur; sic et in Christo omnes vivificabuntur ⁷. Quoniam ergo invenimus verum Salomonem, hoc est verum pacificum; quid deinde psalmus ipse de illo doceat attendamus.

De "parallelismo membrorum" in Scriptura.

2. [v 2.] Deus, iudicium tuum regi da, et iustitiam tuam filio regis. Dominus ipse in Evangelio dicit: Pater non iudicat quemquam; sed omne iudicium dedit Filio ⁸: hoc est ergo: Deus, iudicium tuum regi da. Qui rex etiam filius est regis, quia et Deus Pater utique rex est. Ita scriptum est, quod rex fecit nuptias filio suo ⁹. More autem Scripturae idem repetitur. Nam quod dixit, iudicium tuum; hoc aliter dixit: iustitiam tuam: et quod dixit, regi; hoc aliter dixit, filio regis; sicut est illud. Qui habitat in coelis, irridebit eos, et Dominus subsannabit eos ¹⁰. Quod est, qui habitat in coelis; hoc est, et Dominus: et quod est, irridebit eos; hoc est, subsannabit eos. Et: Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius annuntiat firmamentum ¹¹. Coeli repetiti sunt nomine firmamenti: et quod dictum est, gloriam Dei; repetitum est, opera manuum eius: et quod dictum est, enarrant; repetitum est, annuntiat. Istae autem repetitiones multum eloquia divina commendant; sive eadem verba, sive aliis verbis eadem sententia repetatur: et maxime reperiuntur in Psalmis; et in eo genere sermonis quo animi est movendus affectus.

Dei populus pauper et humilis esse debet.

3. Deinde sequitur: Iudicare populum tuum in iustitia, et pauperes tuos in iudicio. Rex Pater regi Filio ad quam rem dedit iudicium suum et iustitiam suam satis ostenditur, cum dicit: Iudicare populum tuum in iustitia, id est, ad iudicandum populum tuum. Talis locutio est apud Salomonem: Proverbia Salomonis, filii David, scire sapientiam et disciplinam ¹²; hoc est, Proverbia Salomonis, ad sciendam sapientiam et disciplinam. Ita, iudicium tuum da, iudicare populum tuum; id est, iudicium tuum da, ad iudicandum populum tuum. Quod autem ait prius, populum tuum; hoc ait posterius, pauperes tuos: et quod ait prius, in iustitia; hoc posterius, in iudicio; more illo repetitionis. Ubi sane demonstrat populum Dei pauperem esse debere, id est, non superbum, sed humilem. Beati enim pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum ¹³. Qua paupertate etiam beatus Iob pauper fuit, et antequam magnas illas terrenas divitias amisisset. Quod ideo commemorandum putavi, quoniam sunt quidam qui facilius omnia sua pauperibus distribuunt, quam ipsi pauperes Dei fiant. Inflati sunt enim iactantia qua putant sibi esse tribuendum, non gratiae Dei, quod bene vivunt; et ideo iam nec bene vivunt, quantacumque bona opera facere videantur. De suo quippe habere se putant, et gloriantur quasi non acceperint ¹⁴: divites sui, non pauperes Dei; abundantes sibi, non egentes Deo. Sed ait Apostolus: Si distribuero omnia mea pauperibus, et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest ¹⁵. Tamquam si diceret: Si distribuero omnia mea pauperibus, et pauper Dei non fuero, nihil mihi prodest. Caritas enim non inflatur; nec est vera Dei caritas in eo qui ingratus est sancto Spiritui eius, per quem diffunditur in cordibus nostris caritas eius ¹⁶. Et ideo tales non pertinent ad populum Dei, quia non sunt pauperes Dei. Pauperes quippe Dei dicunt: Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis ¹⁷. Nam cum et in isto psalmo, propter suscepti hominis sacramentum quo Verbum caro factum est ¹⁸, dicatur Deo Patri regi, Iustitiam tuam da filio regis; nolunt isti sibi dari iustitiam, sed a semetipsis eam habere confidunt. Ignorantes enim Dei iustitiam, et suam volentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti ¹⁹. Non sunt itaque, ut dixi, pauperes Dei, sed divites sui; quia non sunt humiles, sed superbi. Veniet vero ille iudicare populum Dei in iustitia, et pauperes Dei in iudicio: et eo iudicio discernet a divitibus eorum pauperes suos; sed quos paupertate sua fecit divites suos. Clamat ei quippe populus pauper: Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta ²⁰.

De iudicio et iustitia.

4. Quod autem mutato verborum ordine, cum prius dixisset, Deus, iudicium tuum regi da, et iustitiam tuam filio regis, prius ponens iudicium, deinde iustitiam; prius iustitiam posuit, deinde iudicium, dicens: Iudicare populum tuum in iustitia, et pauperes tuos in iudicio; magis ostendit iudicium se appellasse iustitiam, nihil interesse demonstrans quo ordine ponatur, cum idem significet. Solet enim dici iudicium pravum quod iniustum est; iustitiam vero iniquam vel iniustam dicere non solemus. Si enim prava, et iniusta erit; nec iustitia iam dicenda est. Proinde ponendo iudicium, atque iustitiae nomine repetendo; vel ponendo iustitiam, et eam iudicii nomine repetendo, satis edocet proprie se appellare iudicium quod pro iustitia poni solet, id est, quod in male iudicando intellegi non potest. Ubi enim Dominus dicit: Nolite iudicare personaliter, sed rectum iudicium iudicate ²¹, ostendit esse posse pravum iudicium, cum dicit: Rectum iudicium iudicate: denique illud vetat; hoc praecipit. Cum vero sine ulla adiectione dicit iudicium, continuo iustum vult intellegi; sicut est quod ait Relinquitis graviora Legis, misericordiam, et iudicium ²². Et illud quod Ieremias dicit: Faciens divitias suas non cum iudicio ²³. Non ait: Faciens divitias suas pravo iniustove iudicio, vel non cum iudicio recto aut iusto; sed, non cum iudicio: iudicium non appellans, nisi quod rectum ac iustum est.

Quinam in Ecclesia sint montes et quinam colles.

5. [v 3.] Suscipiant montes pacem populo, et colles iustitiam. Montes maiores sunt, colles minores. Nimirum ergo hi sunt quos alius habet psalmus: Pusillos cum magnis. Isti quippe montes exsultaverunt sicut arietes, et isti colles sicut agni ovium, in exitu Israel ex Aegypto ²⁴, id est in populi Dei liberatione ab huius saeculi servitute. Excellenti ergo sanctitate eminentes in Ecclesia, montes sunt; qui idonei sunt et alios docere ²⁵, sic loquendo ut fideliter instruantur, sic vivendo ut salubriter imitentur: colles autem sunt illorum excellentiam sua obedientia subsequentes. Quare ergo montes pacem, et colles iustitiam? An forte nihil interesset, etiamsi ita diceretur: Suscipiant montes iustitiam populo, et colles pacem? Utrisque enim iustitia, et utrisque pax necessaria est: et fieri potest ut alio nomine pax appellata sit ipsa iustitia; haec est enim vera pax, non qualem iniusti inter se faciunt. An potius cum distinctione non contemnenda intellegendum est quod ait: Montes pacem, et colles iustitiam? Excellentes quippe in Ecclesia, paci debent vigilanti intentione consulere; ne propter suos honores superbe agendo schismata faciant, unitatis compage disrupta. Colles autem ita eos imitando et obediendo subsequantur, ut eis Christum anteponant; ne malorum montium, quoniam videntur excellere, vana auctoritate seducti, se a Christi unitate disrumpant. Ideo dictum est: Suscipiant montes pacem populo. Dicant quidem: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi ²⁶. Sed rursus dicant: Licet si nos, aut angelus de coelo vobis annuntiaverit praeterquam quod accepistis. anathema sit ²⁷. Dicant etiam: Numquid Paulus pro vobis crucifixus est, aut in nomine Pauli baptizati estis ²⁸? Ita suscipiant pacem populo Dei, id est, pauperibus Dei; non illis, sed cum illis regnare cupientes. Illi quoque non dicant: Ego sum Pauli, ego sum Apollo, ego vero Cephae; sed omnes dicant: Ego sum Christi ²⁹. Haec est iustitia: non anteponere servos Domino, nec aequare; ita levare oculos in montes unde veniat auxilium sibi, ut tamen auxilium suum non sperent a montibus, sed a Domino qui fecit coelum et terram ³⁰.

Deus utitur ministris in opere reconciliationis.

6. Potest et sic convenientissime intellegi: Suscipiant montes pacem populo, ut pacem intellegamus in reconciliatione qua Deo reconciliamur: montes quippe eam suscipiunt populo eius. Hoc Apostolus ita testatur: Vetera transierunt; ecce facta sunt nova: omnia autem ex Deo, qui reconciliavit nos sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconciliationis. Ecce quomodo suscipiunt montes pacem populo eius. Deus enim erat in Christo, mundum reconcilians sibi; non reputans illis delicta eorum, et ponens in nobis verbum reconciliationis. In quibus, nisi in montibus qui suscipiunt pacem populo eius? Quocirca legati pacis subsequenter adiungunt, et dicunt: Pro Christo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos; obsecramus pro Christo reconciliari Deo ³¹. Hanc pacem suscipiunt montes populo eius, id est, praedicationem legationemque pacis eius: colles autem iustitiam; hoc est obedientiam, quod est in hominibus et in omni rationali creatura omnis iustitiae origo atque perfectio; ita ut duorum hominum, id est, Adam qui fuit caput mortis nostrae, et Christi qui est caput salutis nostrae, haec commendetur magna distinctio: quia sicut per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi; ita et per obedientiam unius hominis, iusti constituentur multi ³². Suscipiant ergo montes pacem populo, et colles iustitiam; ut hoc modo utrisque concordantibus, fiat quod scriptum est: Iustitia et pax osculatae sunt se ³³. Quod vero alii codices habent: Suscipiant montes pacem populo, et colles: utrosque praedicatores evangelicae pacis intellegendos puto; sive praecedentes, sive subsequentes. In his autem codicibus illud sequitur: In iustitia iudicabit pauperes populi. Sed illi magis codices approbantur, qui habent quod supra exposuimus: Suscipiant montes pacem populo, et colles iustitiam. Aliqui autem habent, populo tuo; aliqui non habent tuo, sed tantummodo populo.

Christus populum suum salvat, hostes vero humilat.

7. [v 4.] Iudicabit pauperes populi, et salvos faciet filios pauperum. Pauperes et filii pauperum iidem ipsi mihi videntur; sicut eadem civitas est Sion et filia Sion. Si autem distinctius intellegendum est; pauperes accipimus, montes; filios autem pauperum, colles: velut Prophetas atque Apostolos, pauperes; filios autem eorum, id est, qui sub eorum auctoritate proficiunt, filios pauperum. Quod vero supra dictum est: Iudicabit, et postea, salvos faciet, quaedam velut expositio est quomodo iudicabit. Ad hoc enim iudicabit, ut salvos faciat, id est, a perdendis damnandisque discernat, quibus donat salutem paratam revelari in tempore novissimo ³⁴. A talibus quippe illi dicitur: Ne comperdas cum impiis animam meam ³⁵; et: Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta ³⁶. Considerandum etiam quod non ait: Iudicabit pauperem populum; sed, pauperes populi. Supra enim ubi dixit: Iudicare populum tuum in iustitia, et pauperes tuos in iudicio, eumdem dixit populum Dei quos pauperes eius; id est, tantummodo bonos et ad dexteram partem pertinentes. Quia vero in hoc saeculo simul dextri sinistrique pascuntur, qui velut agni et haedi in fine separandi sunt ³⁷; totum sicut commixtus est, nomine populi nuncupavit. Et quia iudicium etiam hic in bono ponit, id est, ad salvos faciendos ³⁸; ideo ait: Iudicabit pauperes populi: id est, eos ad salutem discernet, qui sunt in populo pauperes. Iam qui sint pauperes supra exposuimus: hos et egenos intellegamus. Et humilabit calumniatorem. Nullus melius quam diabolus hic calumniator agnoscitur. Calumnia eius est: Numquid gratis colit Iob Deum? ³⁹ Humilat autem illum Dominus Iesus, gratia sua suos adiuvans, ut gratis Deum colant, id est, delectentur in Domino ⁴⁰. Humilavit etiam sic: quia cum in eo diabolus, id est, princeps huius mundi nihil invenisset ⁴¹, occidit per calumnias Iudaeorum; quibus est usus calumniator tamquam vasis suis, operans in filiis diffidentiae ⁴². Humilatus est enim, quia ille quem occiderant resurrexit, et regnum abstulit mortis; cuius ille potestatem ita gerebat, ut ex uno homine quem deceperat, omnes per mortem traheret ad condemnationem. Sed humilatus est: quoniam si ob unius delictum mors regnavit per unum, multo magis qui abundantiam gratiae et iustitiae accipiunt, in vita regnabunt per unum Iesum Christum ⁴³, qui humilavit calumniatorem, falsa crimina, iniquos iudices, falsos testes, ut eum perderent immittentem.

Christus permanet in aeternum.

8. [v 5.] Et permanebit soli, vel permanebit cum sole. Sic enim melius interpretandum quidam nostri putaverunt, quod in graeco est . Quod si latine uno verbo dici posset, compermanebit dicendum esset: ideo quia latine verbum non potest dici; ut saltem sententia exprimeretur, dictum est, permanebit cum sole. Nihil est enim aliud compermanebit soli, quam permanebit cum sole. Quid autem magnum est permanere cum sole ei per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil ⁴⁴; nisi quia haec prophetia propter eos praemissa est, qui putant religionem nominis christiani usque ad certum tempus in hoc saeculo victuram, et postea non futuram? Permanebit ergo cum sole, quamdiu sol oritur et occidit: hoc est, quamdiu tempora ista volvuntur, non deerit Ecclesia Dei, id est, Christi corpus in terris. Quod vero adiungit: Et ante lunam, generationes generationum: potuit dicere: Et ante solem, id est, et cum sole, et ante solem; quod intellegeretur: Et cum temporibus, et ante tempora. Quod ergo tempus antecedit, aeternum est: et hoc vere habendum est aeternum, quod nullo tempore variatur, sicut in principio erat Verbum. Sed per lunam significare maluit incrementa defectusque mortalium. Denique cum dixisset, ante lunam; volens quodammodo exponere pro qua re lunam posuerit, generationes, inquit, generationum: tamquam diceret: Ante lunam, id est ante generationes generationum, quae transeunt decessione et successione mortalium, tamquam decrementis incrementisque lunaribus. Ac per hoc quid melius intellegitur permanere ante lunam, nisi omnia mortalia immortalitate praecedere? Quod etiam sic non inconvenienter accipi potest, ut quod iam humilato calumniatore sedet ad dexteram Patris, hoc sit permanere cum sole. Splendor enim aeternae gloriae intellegitur Filius ⁴⁵; tamquam sol sit Pater, et splendor eius Filius eius; sed sicut ista dici possunt de invisibili substantia Creatoris: non sicut de ista visibili creatura, in qua sunt corpora coelestia, quorum illustrius eminet sol, de quo haec similitudo adhibita est; sicut adhibetur etiam de terrestribus, petra, leo, agnus, homo habens duos filios, et caetera. Ergo humilato calumniatore permanet cum sole; quia victo diabolo per resurrectionem, sedet ad dexteram Patris ⁴⁶, ubi iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur ⁴⁷. Et hoc ante lunam, tamquam primogenitus a mortuis praecedens Ecclesiam, mortalium decessione ac successione transeuntem. Ipsae sunt generationes generationum. Aut forte quia generationes sunt, quibus generamur mortaliter; generationes autem generationum, quibus regeneramur immortaliter. Et haec est Ecclesia quam ille antecessit, ut permaneret ante lunam, primogenitus ex mortuis. Sane quod est in graeco , nonnulli interpretati sunt, non generationes, sed generationis generationum: quia ambiguus est casus in graeco, et utrum genitivus singularis sit , id est, huius generationis, an accusativus pluralis , id est, has generationes, non evidenter apparet; nisi quia merito sensus ille praelatus est, ut tamquam exponendo quid dixerit lunam, secutus adiungeret, generationes generationum.

Christus Iudaei primum, deinde gentibus, revelatus.

9. [v 6.] Et descendet sicut pluvia in vellus, et sicut guttae stillantes super terram. Recoluit et admonuit illud quod factum est per iudicem Gedeon, de Christo id habere finem. Petiit quippe ille signum a Domino, ut in area positum solum vellus complueretur, et sicca esset area; et rursum solum vellus siccum esset, et complueretur area; et ita factum est ⁴⁸. Quod significavit, tamquam in area in toto orbe terrarum, siccum vellus fuisse priorem populum Israel. Idem ipse ergo Christus descendit sicut pluvia in vellus, cum adhuc area sicca esset; unde etiam dixit: Non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel ⁴⁹. Ibi matrem de qua formam servi acciperet, in qua hominibus appareret, elegit; ibi discipulos quibus hoc idem praecepit, dicens: In viam Gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne introieritis: ite primum ad oves quae perierunt domus Israel ⁵⁰. Cum dicit: Ite primum ad illas, ostendit et postea, cum iam esset area compluenda, ituros eos etiam ad alias oves quae non essent ex veteri populo Israel, de quibus dicit: Habeo alias oves quae non sunt ex hoc ovili; oportet me et ipsas adducere, ut sit unus grex et unus pastor ⁵¹. Hinc et Apostolus: Dico enim, inquit, Christum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum. Sic pluvia descendit super vellus, sicca adhuc area. Sed quoniam sequitur, Gentes autem super misericordia glorificare Deum ⁵²; ut accedente tempore compleretur quod per Prophetam dicit: Populus quem non cognovi servivit mihi: in obauditu auris obedivit mihi ⁵³: videmus iam gratia Christi siccam remansi se gentem Iudaeorum, totumque orbem terrarum in omnibus gentibus christianae gratiae plenis nubibus complui. Alio quippe verbo eamdem pluviam significavit, dicens: Guttae stillantes; non iam super vellus, sed super terram. Quid est enim aliud pluvia quam guttae stillantes? Ideo autem illam gentem velleris nomine significari puto, vel quia exspolianda fuerat auctoritate doctrinae, sicut ovis exspoliatur vellere; vel quia in abdito eamdem pluviam detinebat, quam nolebat praeputio praedicari, id est, incircumcisis gentibus revelari.

Luna bene significat vel mortalitatem vel Ecclesiam.

10. [v 7.] Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis, donec tollatur luna. Id quod dictum est, tollatur, alii interpretati sunt, auferatur: alii vero, extollatur; unum verbum graecum sicut unicuique visum est, transferentes, quod ibi positum est, . Sed qui dixerunt, tollatur, et qui dixerunt, auferatur, non usque adeo dissonant. Tollatur enim magis habet consuetudo ita dici, ut auferatur et non sit, quam ita ut altius elevetur; auferatur vero prorsus aliter intellegi non potest, nisi ut perdatur, hoc est, ut non sit: extollatur autem nihil nisi ut altius elevetur. Quod quidem cum in malo ponitur, superbiam solet significare; sicuti est: In tua sapientia noli extolli ⁵⁴. In bono autem ad honorem pertinet ampliorem, velut cum aliquid elevatur; sicuti est: In noctibus extollite manus vestras in sancta, et benedicite Dominum ⁵⁵. Hic ergo si auferatur dictum intellexerimus, quid erit donec auferatur luna, nisi efficiatur ut non sit? Fortassis enim hoc intellegi voluit, ne ulterius sit mortalitas, quando novissima inimica destruetur mors ⁵⁶: ut pacis abundantia usque ad hoc perducatur, ne quid resistat felicitati beatorum ex infirmitate mortalitatis; quod erit in illo saeculo, cuius tenemus fidelem promissionem Dei per Iesum Christum Dominum nostrum, de quo dicitur: Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis: donec morte omnino devicta atque destructa, omnis mortalitas absumatur. Sin vero vocabulo lunae, non mortalitas carnis per quam nunc transit Ecclesia, sed ipsa omnino Ecclesia significata est, quae permaneat in aeternum, ab hac mortalitate liberata; ita dictum accipiendum est: Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis, donec extollatur luna, tamquam diceretur: Orietur in diebus eius iustitia, quae contradictionem ac rebellationem carnis vincat, et fiet pax in tantum crescens et abundans, donec luna extollatur, id est, elevetur Ecclesia, per gloriam resurrectionis cum illo regnatura, qui eam in hac gloria primogenitus a mortuis antecessit, ut sederet ad dexteram Patris ⁵⁷; ita cum sole permanens ante lunam, quo postea extolleretur et luna.

De primordiis Ecclesiae eiusque exitu.

11. [v 8.] Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae. De quo utique dixerat: Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis, donec extollatur luna ⁵⁸. Si Ecclesia hic recte significatur vocabulo lunae, consequenter ostendit quam late eamdem Ecclesiam fuerat diffusurus, cum adiecit: Et dominabitur a mari usque ad mare. Mari quippe magno cingitur terra, qui vocatur Oceanus; de quo influit quiddam exiguum in medio terrarum, et facit ista maria nota nobis, quae navigiis frequentantur. Proinde, a mari usque ad mare, a quolibet fine terrae, usque ad quemlibet finem dominaturum dixit, cuius nomen et potestas toto orbe fuerant praedicanda, multumque valitura. Quod ne aliter posset intellegi, a mari usque ad mare; continuo subiecit, et a flumine usque ad terminos orbis terrae. Quod ergo ait, usque ad terminos orbis terrae; hoc ante dixerat, a mari usque ad mare. Quod vero nunc ait, a flumine; evidenter expressit inde voluisse Christum potestatem suam iam commendare, unde et discipulos coepit eligere; a flumine scilicet Iordane, ubi super baptizatum Dominum cum descenderet Spiritus sanctus, sonuit vox de coelo: Hic est Filius meus dilectus ⁵⁹. Hinc ergo doctrina eius incipiens et magisterii coelestis auctoritas, dilatatur usque ad terminos orbis terrae, cum praedicatur Evangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus; et tunc veniet finis.

Catholica Ecclesia toto orbe diffunditur.

12. [v 9.] Coram illo procident Aethiopes, et inimici eius terram lingent. Per Aethiopes, a parte totum, omnes gentes significavit; eam eligens gentem, quam potissimum nominaret, quae in finibus terrae est. Coram illo procident, dictum est, adorabunt eum. Et quia schismata futura erant per diversa terrarum loca, quae inviderent Ecclesiae catholicae toto terrarum orbe diffusae; eadem porro schismata per hominum nomina se fuerant divisura, et, homines amando quibus auctoribus scissa sunt, gloriae Christi, quae per omnes terras est, inimicatura: ideo cum dixisset: Coram illo decident Aethiopes; adiunxit, et inimici eius terram lingent; id est, homines amabunt, ut invideant gloriae Christi, cui dictum est: Exaltare super coelos, Deus, et super omnem terram gloria tua ⁶⁰. Homo quippe audire meruit: Terra es, et in terram ibis ⁶¹. Hanc terram lingendo, id est, talium auctoritate vaniloqua delectati, eos amando, et in suavissimos habendo, contradicunt divinis eloquiis, quibus catholica Ecclesia praenuntiata est, non in aliqua parte terrarum futura, sicut quaelibet schismata; sed in universo mundo fructificando atque crescendo, usque ad ipsos Aethiopes, extremos videlicet et teterrimos hominum, perventura.

De Christo hominum liberatore.

13. [vv 10.11.] Reges Tharsis et insulae munera offerent; reges Arabum et Saba dona adducent. Et adorabunt eum omnes reges terrae; omnes gentes servient ei. Hoc iam non expositorem, sed contemplatorem desiderat; imo non solum laetantium fidelium, sed etiam infidelium gementium infertur aspectibus: nisi fortasse quaerendum est quid dictum sit, dona adducent. Ea quippe adduci solent, quae ambulare possunt. Numquidnam ergo de immolandis victimis dici potuit? Absit ut talis oriatur in diebus eius iustitia. Sed ista dona quae adducenda praedicta sunt, homines mihi videntur significare, quos in societatem Ecclesiae Christi regum adducit auctoritas; quamvis reges etiam persequentes dona adduxerint, non scientes quid facerent sanctos martyres immolando.

14. [v 12.] Cum vero exponeret causas cur ei tantus honor deferretur a regibus, eique serviretur ab omnibus gentibus: Quia liberavit, inquit, egenum a potente, et pauperem cui non erat adiutor. Iste egenus et pauper, populus est credentium in eum. In hoc populo sunt etiam reges adorantes eum. Non enim egeni esse dedignantur et pauperes, id est humiliter peccata confitentes, et egentes gloria et gratia Dei, ut eos rex ille, filius Regis, liberet a potente. Idem quippe est potens, ille qui superius calumniator est dictus: quem potentem ad homines sibi subdendos et in captivitate retinendos non virtus eius fecit, sed humana peccata. Idem ipse et fortis est dictus; ideo et hic potens. Sed qui humilavit calumniatorem, et intravit in domum fortis, ut eo alligato vasa eius diriperet ⁶², hic liberavit egenum a potente, et pauperem cui non erat adiutor. Non enim hoc efficere potuit vel cuiusquam virtus, vel quisquam homo iustus, vel aliquis Angelus. Cum ergo nullus esset adiutor, ipse adveniens salvos fecit eos.

Gratia nos sanat et sanctificat.

15. [v 13.] Occurrebat autem: Si propter peccata homo tenebatur a diabolo, numquidnam Christo qui eruit egenum a potente, peccata placuerunt? Absit: sed: Parcet ipse inopi et pauperi; id est, peccata dimittet humili, et non de suis meritis confidenti, aut de sua virtute salutem speranti, sed indigenti gratia Salvatoris sui. Cum autem addidit: Et animas pauperum salvas faciet, utrumque adiutorium gratiae commendavit; et quod est in remissionem peccatorum, cum ait: Parcet pauperi et inopi; et quod est in participatione iustitiae, cum addidit: Et animas pauperum salvas faciet. Nemo enim sibi est idoneus ad salutem, quae salus est perfecta iustitia, nisi Dei adiuvet gratia; quia plenitudo Legis non est nisi caritas, quae non a nobis existit in nobis, sed diffunditur in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis ⁶³.

A peccati servitute redempti, iustitia sumus induti.

16. [v 14.] Ex usuris et iniquitate redimet animas eorum. Quae sunt istae usurae, nisi peccata, quae etiam debita nominantur ⁶⁴? Usuras autem appellatas puto, quia plus mali invenitur in suppliciis, quam commissum est in peccatis. Nam, verbi gratia, cum homicida corpus tantum hominis perimat, animae autem nocere nihil possit; ipsius et anima et corpus perditur in gehenna. Propter huiusmodi contemptores praesentis praecepti, et irrisores futuri supplicii dictum est: Ego veniens, cum usuris exigerem ⁶⁵. Ab his usuris redimuntur animae pauperum, sanguine illo qui fusus est in remissionem peccatorum. Redimet ergo ab usuris, remittendo peccata, quae debebant ampliora supplicia: redimet autem ab iniquitate, adiuvando per gratiam etiam ad faciendam iustitiam. Eadem itaque duo repetita sunt quae supra dicta erant. Quod enim supra est: Parcet inopi et pauperi, hoc intellegitur: Ex usuris: quod vero ibi dicit: Et animas pauperum salvas faciet ⁶⁶; hoc dictum videtur: Ex iniquitate: ut redimet ad utrumque subaudiatur. Nam parcendo redimet ab usuris; salvos autem faciendo redimet ab iniquitate. Ita, cum parcet pauperi et inopi, et animas pauperum salvas faciet; sic ex usuris et iniquitate redimet animas eorum. Et honorabile nomen eius coram ipsis. Dant enim honorem nomini eius pro tantis beneficiis, qui respondent dignum et iustum esse gratias agere Domino Deo suo. Vel quod habent codices aliqui: Et honorabile nomen eorum coram ipso: quia etsi videntur huic saeculo contemptibiles Christiani, nomen eorum coram ipso est honorabile, qui eis illud dedit, iam non memor nominum illorum per labia sua ⁶⁷, quibus antea vocabantur, cum essent Gentilium superstitionibus obligati, vel suorum malorum meritorum signati vocabulis, antequam essent christiani: quod nomen honorabile est coram ipso, etsi contemptibile videtur inimicis.

Sapientes mundi in Christum credituros praedicitur.

17. [v 15.] Et vivet, et dabitur ei de auro Arabiae. Non diceretur: Et vivet, (de quo enim non posset dici hoc quantulocumque spatio temporis vivente in hac terra?) nisi illa vita commendaretur, in qua iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur ⁶⁸. Atque ideo et vivet qui contemptus est moriens: quoniam sicut alius propheta dicit: Tolletur de terra vita eius ⁶⁹. Sed quid est, et dabitur ei de auro Arabiae? Nam quod inde aurum etiam ille Salomon accepit, in hoc psalmo figurate transiectum est in alium verum Salomonem, id est verum pacificum: non enim ille dominatus est a flumine usque ad terminos orbis terrae ⁷⁰. Sic ergo prophetatum est, etiam sapientes huius mundi in Christo fuisse credituros. Per Arabiam autem Gentes intellegimus: per aurum sapientiam, quae ita excellit inter omnes doctrinas, ut aurum inter metalla; unde scriptum est: Accipite prudentiam sicut argentum, et sapientiam sicut aurum probatum ⁷¹. Et orabunt de ipso semper. Quod habet graecus, , aliqui interpretati sunt, de ipso; aliqui, pro ipso, vel pro eo. Quid est autem, de ipso, nisi forte quod oramus dicentes: Adveniat regnum tuum ⁷²? Christi namque adventus praesentabit fidelibus regnum Dei. Pro eo vero quomodo intellegatur, angustum est; nisi quia cum oratur pro Ecclesia, pro ipso oratur, quia corpus est eius. De Christo quippe et Ecclesia praemissum est sacramentum magnum: Erunt duo in carne una ⁷³. Iam vero quod sequitur: Tota die, id est toto tempore, benedicent ei, satis apertum est.

In divinis Scripturis firmamentum habemus veritatis. Caelorum aeterna dona sperantes felicitatem spernunt temporalem.

18. [v 16.] Et erit firmamentum in terra, in summis montium. Omnes enim promissiones Dei in illo Etiam ⁷⁴, id est, in illo firmatae sunt; quia in illo impletum est quidquid pro salute nostra prophetatum est. Nam summa montium, Scripturarum divinarum auctores, id est, per quos ministratae sunt, intellegere convenit; in quibus utique ipse est firmamentum, quoniam ad illum omnia quae divinitus scripta sunt, referuntur. Hoc autem in terra esse voluit, quia propter eos qui in terra sunt, illa conscripta sunt: unde et ipse in terram venit, ut ea cuncta firmaret, id est, in se monstraret impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia quae scripta sunt in Lege et prophetis et psalmis de me ⁷⁵; id est, in summis montium. Sic enim venit in novissimis temporibus manifestus mons Domini, paratus in cacumine montium ⁷⁶; quod hic ait, in summis montium. Superextolletur super Libanum fructus eius. Libanum solemus accipere veluti huius saeculi dignitatem; quoniam mons est Libanus excelsas arbores habens, et nomen ipsum interpretatur Candidatio. Quid enim mirum, si super huius saeculi praeclarum omne fastigium fructus superextollitur Christi, cuius fructus dilectores omnia saecularia culmina contempserunt? Si autem in bono accipimus Libanum, propter cedros Libani quas plantavit ⁷⁷; quis alius fructus intellegendus est, qui super hunc Libanum extollitur, nisi de quo Apostolus dicit de caritate sua locuturus: Adhuc supereminentem viam vobis demonstro ⁷⁸? Haec enim et in primo proponitur munerum divinorum, ubi ait. Fructus autem spiritus est caritas; atque inde caetera utique consequentia contexuntur ⁷⁹. Et florebunt de civitate sicut fenum terrae. Quoniam ambigue posita est civitas, nec adiunctum est eius, aut Dei; non enim dictum est, de civitate eius, vel de civitate Dei, sed tantum de civitate; in bono intellegitur, ut de civitate Dei, hoc est, de Ecclesia floreant sicut fenum; sed fenum fructiferum, sicuti est frumenti: nam et hoc fenum appellatur in sancta Scriptura; sicut in Genesi iussum est producere terram omne lignum et omne fenum ⁸⁰, nec adiunctum est, omne frumentum; quod procul dubio non praeteriretur nisi feni nomine etiam hoc intellegeretur; et in multis aliis Scripturarum locis hoc invenitur. Si autem sic accipiendum est: Et florebunt sicut fenum terrae, quemadmodum dictum est: Omnis caro fenum, et claritas hominis sicut flos feni; profecto et civitas illa intellegenda est, quae saeculi huius societatem significat: non enim frustra primus Cain condidit civitatem ⁸¹. Exaltato itaque fructu Christi super Libanum, id est super arbores diuturnas et ligna imputribilia, quia ille fructus aeternus est; omnis claritas hominis secundum temporalem saeculi celsitudinem feno comparatur, quoniam a credentibus et vitam aeternam iam sperantibus spernitur felicitas temporalis, ut impleatur quod scriptum est. Omnis caro fenum, et omnis claritas carnis ut flos feni: fenum aruit, flos decidit. Verbum autem Domini manet in aeternum ⁸². Ibi est fructus eius exaltatus super Libanum. Semper enim caro fenum fuit, et claritas carnis ut flos feni: sed quia non demonstrabatur quae fuerat eligenda et praeponenda felicitas, flos feni pro magno habebatur; nec solum minime contemnebatur, sed etiam maxime appetebatur. Quasi ergo tunc ita esse coeperit, quando aversum est atque contemptum quidquid florebat in saeculo, ita dictum est: Superextolletur super Libanum fructus eius, et florebunt de civitate sicut fenum terrae: id est, diffamabitur super omnia quod in aeternum promittitur, et comparabitur feno terrae quidquid pro magno habetur in saeculo.

Omnes tribus in Christo benedictae.

19. [v 17.] Sit ergo nomen eius benedictum in saecula: ante solem permanet nomen eius. Per solem tempora significata sunt: ergo in aeternum permanet nomen eius; aeternum enim antecedit tempora, nec clauditur tempore. Et benedicentur in ipso omnes tribus terrae. In ipso quippe impletur quod promissum est Abrahae. Non enim dicit: In seminibus, tamquam in multis; sed tamquam in uno: Et semini tuo, quod est Christus ⁸³. Abrahae autem dicitur: In semine tuo benedicentur omnes tribus terrae ⁸⁴. Neque filii carnis, sed filii promissionis deputantur in semine ⁸⁵. Omnes gentes magnificabunt eum. Tamquam exponendo repetitum est quod supra dictum est. Quia enim benedicentur in eo, magnificabunt eum: non ipsi faciendo ut magnus sit, qui per seipsum magnus est; sed laudando et magnum fatendo. Sic enim magnificamus Deum; sic etiam dicimus: Sanctificetur nomen tuum ⁸⁶: quod semper utique sanctum est.

20. [v 18.] Benedictus Dominus, Deus Israel, qui facit mirabilia solus. Consideratis omnibus supra dictis eructatur hymnus, et benedicitur Dominus Deus Israel. Impletur enim quod ad illam sterilem dictum est, Et qui eruit te, ipse Dominus, Deus Israel, universae terrae vocabitur ⁸⁷. Ipse facit mirabilia solus: quoniam quicumque faciunt, ipse in eis operatur, qui facit mirabilia solus.

21. [v 19] Et benedictum nomen gloriae eius in aeternum, et in saeculum saeculi. Quid aliud latini interpretes dicerent, qui non possent dicere, in aeternum, et in aeternum aeterni? Quasi enim aliud dictum sit, in aeternum, et aliud in saeculum, ita sonat: sed graecus habet, , quod forte commodius diceretur, in saeculum, et in saeculum saeculi; ut in saeculum intellegeretur, quantum hoc saeculum durat; in saeculum autem saeculi, quod post huius finem futurum promittitur. Et replebitur gloria eius omnis terra: fiat, fiat. Iussisti, Domine, ita fit; ita fit, donec illud quod coepit a flumine, perveniat omnino usque ad terminos orbis terrae ⁸⁸.