SERMO HABITUS IN BASILICA RESTITUTA
DIE NATALIS DOMINI
1. Salvator noster natus de Patre sine die, per quem factus est omnis dies, voluit habere in terra natalem diem hunc, quem hodie celebramus. Quisquis hunc diem miraris, aeternum mirare potius ante omnem diem permanentem, omnem diem creantem, in die hodierno nascentem, a malitia diei liberantem 1. Adhuc mirare: quae peperit, et mater et virgo est; quem peperit, et infans et Verbum est. Merito caeli locuti sunt, angeli gratulati, pastores laetati, magi mutati, reges turbati, parvuli coronati. Lacta, mater, cibum nostrum; lacta panem de caelo venientem et in praesepi positum velut piorum cibaria iumentorum. Illic enim agnovit bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini sui 2, circumcisio scilicet et praeputium 3, cohaerendo lapidi angulari 4, quorum primitiae fuerunt pastores et magi. Lacta eum qui talem fecit te, ut ipse fieret in te, qui tibi et munus fecunditatis attulit conceptus et decus virginitatis non abstulit natus; qui sibi, priusquam nasceretur, et uterum de quo nasceretur et diem quo nasceretur, elegit. Et ipse condidit quod elegit, ut illinc procederet velut sponsus de thalamo suo 5, quo mortalibus oculis posset videri, et augmento lucis annuae se lucem mentium venisse testari. Prophetae cecinerunt conditorem caeli et terrae in terra cum hominibus futurum 6; angelus nuntiavit Creatorem carnis et spiritus in carne venturum. Salutavit Ioannes ex utero in utero salvatorem; Simeon senex Deum agnovit infantem; Anna vidua virginem matrem. Haec sunt testimonia nativitatis tuae, Domine Iesu, antequam tibi fluctus substernerentur calcanti, cederent imperanti; antequam ventus te iubente siluisset, mortuus te vocante vixisset, sol te moriente palluisset, terra te resurgente tremuisset, caelum te ascendente patuisset: antequam ista et alia mirabilia iam iuvenalis tui corporis aetate fecisses. Adhuc portabaris in manibus matris, et iam Dominus orbis agnoscebaris. Ipse puer parvulus ex semine Israhel, et ipse nobiscum Deus Emmanuel 7.
2. Quae est illa nostri generatio Salvatoris, qua gignenti Patri coaeternus est, quando hanc ex virgine mundus expavit, quam pia fides agnovit et tenuit, infidelitas autem risit, superbia timuit superata? Quaenam est illa generatio, qua in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum 8? Quod est hoc Verbum, quod dicturus ante non silebat, quo dicto non siluit qui dicebat? Quod est Verbum sine tempore, per quod facta sunt tempora; Verbum quod labia nullius aperuit coeptum, clausitve finitum; Verbum quod initium non habet ex ore loquentium, et aperit ora mutorum; Verbum quod linguis gentium disertis non fit, et linguas infantium disertas facit 9? Quaenam est, inquam, illa generatio, cui Pater moriendo non cedit, quia non eam vivendo praecedit? Ab omnibus locorum temporumque intervallis, ab omni distentione spatiorum, quam vel in diebus, vel in corporibus sentire consuevimus, levemus ad eum, quantum ipso adiuvante possumus, animam nostram, si quomodo capere valeamus et natum non praevenientem qui gignit, et gignentem non subsequentem qui gignitur, Patrem et Filium: nec pariter patres, nec pariter filios, et pariter aeternos: non utrumque generantem, nec utrumque nascentem, sed alterum sine altero non viventem. Et Patrem sempiterne genuisse, et Filium sempiterne natum esse cogitemus, si valemus; si non valemus, credamus. Non est hic quod dicere volumus, sed tamen non longe positum est ab unoquoque nostrum: In illo enim vivimus, et movemur, et sumus 10. Transcendamus carnem nostram, in qua parentes ante filios vivunt; quia ut filios possent generare creverunt, et filiis crescentibus iam senescunt; nondum natis filiis parentes vixerunt, quia et parentibus mortuis filii victuri sunt. Transcendamus et animas nostras: pariunt et ipsae aliquid cogitando, quod secum habent sciendo; sed possunt amittere obliviscendo, quia non habebant ante nesciendo. Cuncta corporalia, temporalia, mutabilia transcendamus, ut videamus super omnia per quem facta sunt omnia 11. Ascensus noster in corde est, quia et illud quo ascendimus prope est. Longe autem ab illo sumus, in quantum dissimiles sumus. Ascendit ergo ad eum sua similitudo, quam in nobis fecit et refecit, qua nondum perfecta, palpitat infirmus aspectus, et ineffabilem candorem lucis aeternae 12 non potest intueri. Cuius ergo fulgorem mentis acies nondum capit, generationem eius quis enarrabit? 13. Sed Verbum caro factum est, et habitavit in nobis 14.
3. Hanc ergo generationem, cuius hodiernum celebramus diem, hanc in qua dignatus est venire per Israhel et fieri Emmanuel: nobiscum Deus in carnis infirmitate, non nobiscum in cordis iniquitate; accedens ad nos per id quod assumpsit ex nostro, et liberans nos per id quod mansit in suo - visitavit quippe Dominus servos suos 15 per mortalem infirmitatem ut eos liberos faceret per incommutabilem veritatem - hanc ergo generationem, cuius utcumque capax est humana fragilitas; non illam quae sine tempore manet, sine matre super omnia; sed istam quae in tempore facta est, sine patre inter omnia: hunc virginis filium et virginum sponsum, de incorrupta matre nascentem et incorruptibili veritate fetantem laudemus, amemus, adoremus, ut in eius misericordia de astutia diaboli victa triumphemus. Diabolus ad nos decipiendos corrupta feminea mente subrepsit: Christus ad nos liberandos incorrupta feminea etiam carne processit.