LIBER TERTIUS

Medicina vindictae debet salvare unitatem.

1. 1. Cum omnis pia ratio et modus ecclesiasticae disciplinae unitatem spiritus in vinculo pacis ¹ maxime debeat intueri, quod Apostolus sufferendo invicem praecepit custodiri et quo non custodito medicina vindictae non tantum superflua, sed etiam perniciosa et propterea iam nec medicina esse convincitur, illi filii mali, qui non odio iniquitatum alienarum, sed studio contentionum suarum infirmas plebes iactantia sui nominis irretitas vel totas trahere vel certe dividere affectant, superbia tumidi, pervicacia vaesani, calumniis insidiosi, seditionibus turbulenti, ne luce veritatis carere ostendantur, umbram rigidae severitatis obtendunt et, quae Scripturis sanctis salva dilectionis sinceritate et custodita pacis unitate ad corrigenda fraterna vitia mordaciore curatione fieri praecepta sunt, ad sacrilegium schismatis et ad occasionem praecisionis usurpant dicentes: " Ecce ait Apostolus: Auferte malum a vobis ipsis ². Quod malum utique si integris ", inquiunt, " non obesset, nec iuberetur auferri ".

Si mali non possunt auferri, auferatur malum a seipsis.

1. 2. Interim videamus, ne forte non frustra non dixerit Apostolus: " Auferte malos a congregatione vestra ", sed: Auferte malum a vobis ipsis, quia et, cum quisque impeditur ab Ecclesiae congregatione malos homines separare, si a se ipso auferat malum, non eis corde miscetur atque ita spiritaliter non solum coniungitur bonis, sed etiam separatur a malis. Sicut enim in illo loco ad Timotheum cum dixisset: Neque communicaveris peccatis alienis ³, tanquam ille diceret fieri posse, ut aliquos malos ab Ecclesiae congregatione separare non posset et ideo tolerare cogeretur, tamquam consilium dans, quemadmodum peccatis eorum non communicaret: Te ipsum, inquit, castum custodi ⁴ - non enim malis nisi malus misceri potest, bonus autem nullo modo, quamvis in una cum eis congregatione versetur -, ita et hic ad Corinthios cum dixisset: Quo enim mihi de his qui foris sunt iudicare? Nonne de his qui intus sunt vos iudicatis? ⁵ ne forte turbarentur aliqua malorum numerositate sic permixta frumentis, ut sine illorum vexatione colligi separarique non posset: Auferte, inquit, malum ex vobis ipsis, ut, si forte non possent auferre malos a congregatione sua, auferendo malum ex se ipsis, id est non cum eis peccando nec eis ad peccandum consentiendo aut favendo, integerrimi inter eos et incorruptissimi versarentur, quia per malum suum malis quisque consentit, si autem a se ipso auferat malum, alieno malo non est unde consentiat. Quapropter quisquis etiam contempserit Ecclesiae disciplinam, ut malos cum quibus non peccat et quibus non favet desistat monere, corripere, arguere, etsi talem personam gerit et pax Ecclesiae patitur etiam a sacramentorum participatione separare, non alieno malo peccat sed suo. Ipsa quippe in tanta re neglegentia grave malum est. Et ideo, sicut Apostolus monet, si auferat malum a se ipso, non solum auferet audaciam committendi aut pestilentiam consentiendi, sed etiam pigritiam corrigendi et neglegentiam vindicandi, adhibita prudentia et oboedientia in eo quod praecepit Dominus, ne frumenta laedantur ⁶. Ea quippe intentione quisquis inter triticum zizania toleraverit auferendo malum a semet ipso, nec eis communicat et ea distinguit ac iudicat interim ad diem ⁷. Non enim novit quod cras futurum est. Et ideo dilectione servata non sine spe correctionis vindicandum est quidquid etiam cogit necessaria severitas vindicari. Quod ut satis appareat, totum ipsum epistulae apostolicae locum diligentius retractemus.

Exemplum Pauli in malis vindicandis.

1. 3. Quid vultis? inquit. In virga veniam ad vos an in caritate spiritus mansuetudinis? ⁸ Iam hic apparet eum de vindicta loqui, ad cuius significationem virgam nominavit. Numquid tamen et virga sine caritate est, quia ita contexuit: In virga veniam ad vos an in caritate? Sed quod sequitur: spiritus mansuetudinis, ammonet intellegi, quia et virga caritatem habet. Sed aliud est caritas severitatis, aliud caritas mansuetudinis. Una quidem caritas est, sed diversa in diversis operatur. Omnino, inquit, auditur in vobis fornicatio, et talis fornicatio qualis nec in gentibus, ita ut uxorem patris sui quis habeat ⁹. De tam immani facto videamus quemadmodum eos saevire praecipiat. Et vos, inquit, inflati estis et non potius luctum habuistis, ut tolleretur de medio vestrum qui hoc opus fecit ¹⁰. Quare luctum potius et non iram, nisi quia si patitur unum membrum compatiuntur omnia membra ¹¹? Et non " luctum quia tollebatur ", sed: luctum, inquit, ut tolleretur, id est ut lugentium dolor ad Deum ascenderet et ipse illum qui hoc opus fecit tolleret de medio eorum, sicut ipse sciret, ne forte illi per humanam imperitiam eradicarent simul et triticum. Cum ergo ad talem vindictam necessitas cogit, humilitas lugentium debet impetrare misericordiam, quam repellit superbia saevientium. Nec illius ipsius qui de medio fratrum tollitur debet neglegi salus, sed ita agendum, ut ei talis vindicta sit utilis, et agendum voto et precibus, si corrigi obiurgationibus non potest. Ideoque sequitur et dicit: Ego quidem sicut absens corpore, praesens autem spiritu, iam iudicavi quasi praesens eum, qui sic operatus est, in nomine Domini nostri Iesu Christi congregatis vobis et meo spiritu, cum virtute Domini nostri Iesu tradere eiusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini Iesu ¹². Quid ergo agebat Apostolus, nisi ut per interitum carnis saluti spiritali consuleret, ut sive aliqua poena vel etiam morte corporali, sicut Ananias et uxor eius ante pedes apostoli Petri ceciderunt ¹³, sive per paenitentiam, quoniam satanae traditus erat, interimeret in se sceleratam carnis concupiscentiam, quia ipse item dicit: Mortificate membra quae sunt super terram ¹⁴, inter quae etiam fornicationem commemorat, et iterum: Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis ¹⁵? Non tamen ab eo fraternam separat caritatem, quem de fraterna congregatione praecepit separari. Hoc enim apertius ad Thessalonicenses dicit: Si quis autem non obaudit verbo nostro per epistulam, hunc notate, ut non commisceamini cum illo, ut erubescat. Et non ut inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem ¹⁶. Audiant isti aliquando et intellegant, quemadmodum satagat caritas apostolica, ut sufferentes invicem studeamus conservare unitatem spiritus in vinculo pacis ¹⁷. Nam et hic cum dixisset: Et non ut inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem, tamquam ostendens cur hoc dixerit continuo subiunxit: Ipse autem Deus pacis det vobis pacem semper in omni modo ¹⁸. Ita etiam de isto, qui uxorem patris sui habuit, luctum potius indicit et pacificam caritatem ubique commendat, sicut et de se ipso ait: Ne iterum cum venero humilet me Deus ad vos et lugeam multos ex his, qui ante peccaverunt et non egerunt paenitentiam super immunditia et luxuria et fornicatione quam gesserunt ¹⁹. Et paulo post ait: Praedixi et praedico, sicut praesens secundo et nunc absens, his qui ante peccaverunt et ceteris omnibus, quia si venero iterum non parcam ²⁰. Ideo lugendo iudicabat, ut misericordia Dei sine corruptione vinculi pacis, ubi salus tota consistit, contereret peccantes atque corrigeret, sicut de isto ipso qui cum patris uxore fuerat fornicatus fecisse intellegitur. Nam non invenitur de quo alio significet in secunda Epistula ad eosdem Corinthios, cum ait: Nam ex multa tribulatione et angustia cordis scripsi vobis per multas lacrimas, non ut contristemini, sed ut sciatis dilectionem quam habeo abundantius in vos. Si quis autem contristavit, non me contristavit sed ex parte, ut non onerem omnes vos. Sufficit ei correptio haec quae a multis fit, ita ut e contrario magis vos donetis et consolemini, ne quo modo maiore tristitia absorbeatur qui eiusmodi est. Propter quod obsecro vos, confirmetis in eum caritatem. Ad hoc enim et scripsi, ut cognoscam probationem vestram, si in omnibus obaudientes estis. Si cui autem aliquid donaveritis, et ego. Nam et ego si quid donavi alicui, propter vos in persona Christi, ut non possideamur a satana. Non enim ignoramus mentes eius ²¹. Quid moderatius, quid diligentius, quid sollicitudine pia et paterna ac materna caritate plenius fieri aut dici potest? Sicut peccanti adhibet emendationem, sic correcto et conterenti atque humilanti in paenitentia cor suum vult reddi consolationem, ne maiore, inquit, tristitia absorbeatur. Sed quid ad illud quo conclusit istam sententiam? Ut non possideamur, inquit, a satana. Non enim ignoramus mentes eius ²². Ipse est enim qui per imaginem quasi iustae severitatis crudelem saevitiam persuadet, nihil aliud appetens venenosissima versutia sua, nisi ut corrumpat atque dirumpat vinculum pacis et caritatis, quo conservato inter christianos vires eius omnes invalidae fiunt ad nocendum et muscipulae insidiarum comminuuntur, et consilia eversionis evanescunt.

Ecclesiastica vindicta debet procedere caritate.

2. 4. Sed etsi de aliquo alio in Secunda ad Corinthios Epistula locutus est Apostolus, et ibi tamen significavit, quanta caritate in quemquam debeat ecclesiastica vindicta procedere. Hoc est illud, quod isti non intellegentes inter calumnias suas solent habere praecipuum: Emendabit me iustus in misericordia et arguet me; oleum autem peccatoris non impinguabit caput meum ²³. Quia vero isti non in misericordia emendare noverunt, et Caeciliani innocentiam saevis suspicionibus insectati sunt et Optati Gildoniani potentiam oleo fallacis adulationis unxerunt. Nam si propter vinculum pacis iniquitatem Optati gementes lugentesque tolerarent, non utique pacem veram atque catholicam in orbis terrarum sancta unitate dirrumperent aut certe a maioribus suis nefaria caecitate dirruptam ita dolerent, ut saltem apud se experti, quam multos malos pro pace Donati ferre cogantur, impacatas illorum calumnias pace suae correctionis extinguerent.

Christus, sua misericordia, est medicus peccatorum.

2. 5. Sed ad illius primae ad Corinthios Epistulae consequentia redeamus. Cum dixisset Apostolus: Tradere huiusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini Iesu ²⁴, etiam atque etiam commendans humilitate lugentium hoc debere fieri, non superbia saevientium, continuo subicit : Non bona gloriatio vestra ²⁵ vel per exprobrationem pronuntiationis: Bona gloriatio vestra. Sic enim nonnulli et maxime Latini codices habent, cum eadem in utroque sententia teneatur. Non enim metuendum est, ne quis intellegat laudando eum dixisse: Bona gloriatio vestra, cum et superius dixerit: Inflati estis et non potius luctum habuistis et hic continuo subiungat: Nescitis quia modicum fermenti totam massam corrumpit ²⁶, quod ad ipsam inanis gloriationis corruptionem congruentius referri potest. Superbia quippe velut ex vetustate primi hominis, qui superbia lapsus est, quasi fermentata et corrupta mente facit elatos in unam consparsionem, qui sibimet in eam simili iactantiae vanitate consentiunt. Et gloriari quidem non de peccatis suis, sed super alterius peccata tamquam ex comparatione innocentiae suae, modicum videtur fermentum, quia etiam de suis iniquitatibus gloriari multum fermentum est; sed et illud modicum totam massam corrumpit. Cadit enim superbus merito superbiae et incipit etiam peccata sua defendendo velle gloriari. Quod praevidens idem Apostolus dicit: Quapropter qui se putat stare caveat ne cadat ²⁷, et iterum: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritu mansuetudinis, intendens te ipsum, ne et tu tempteris. Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi ²⁸. Quid est lex Christi nisi: Mandatum novum do vobis, ut vos invicem diligatis ²⁹? Quid est lex Christi nisi: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis ³⁰? Quod ergo hic dixit: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi ³¹, hoc alio loco ait: Sufferentes invicem in dilectione, studentes servare unitatem spiritus in vinculo pacis ³². Nam et in illo Pharisaeo modicum fermenti esse videbatur, quia peccatorem non solum non dolebat, sed super eius peccata de suis se meritis extollebat. Sed descendit ille confitens peccata sua iustificatus magis quam ille Pharisaeus iactans merita sua, quoniam qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur ³³. Sequitur ergo Apostolus et dicit: Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova consparsio sicut estis azymi ³⁴. Quid est ut sitis et quid est sicut estis, nisi quia erant ibi tales, erant ibi non tales, quos ut tales essent exemplo talium commonebat? Tamen omnes in uno tamquam eosdem ammonet, ne illi qui tales erant desperarent de his qui nondum tales erant et eos ad compagem corporis sui non pertinere arbitrarentur; tamquam enim eosdem ammonet, cum dicit: Ut sitis, sicut estis. Noverant enim et illi qui iam sic erant et ammonente Apostolo magis magisque nosse debebant sufferre illos qui nondum sic erant, ut sufferendo invicem in dilectione servarent unitatem spiritus in vinculo pacis ³⁵ et invicem onera sua portantes implerent utique legem Christi ³⁶. Et quoniam Dominus noster Iesus Christus ad docendam humilitatis viam usque ad mortem crucis humiliari dignatus est et tamquam medicus aegrotantes ita cum dilectione pertulit peccantes de quibus dixerat: Non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus ³⁷, statim principale proposuit exemplum dicens: Etenim pascha nostrum immolatus est Christus ³⁸, ut tantae humilitatis exemplo discerent expurgare vetus fermentum, id est quidquid in eis superbiae de vetere homine remansisset. Itaque, inquit, diem festum celebremus, non utique unum diem sed totam vitam, non in fermento veteri neque in fermento malitiae et malignitatis, sed in azymis sinceritatis et veritatis ³⁹. Malitia quippe est et malignitas velut de alieno peccato gloriari, quasi tunc debeat de iustitia sua quisque gaudere, cum alium iustum non esse conspexerit. Sinceritas autem est et veritas, etiam si proficit aliquis, meminisse quid fuerit et multo magis misereri lapsorum, quandoquidem ipse erectus est a lapsu suo per Christi misericordiam, qui sine ullo suo peccato se pro peccatoribus humilavit.

Aliena peccata non sunt negligenda.

2. 6. Sed ne perniciose relinquantur et quasi dissimulanter neglegantur aliena peccata, quod est non minoris crudelitatis quam illud superbiae, sequitur et dicit: Scripsi vobis in epistula non commisceri fornicariis, non utique fornicariis huius mundi aut avaris aut raptoribus aut idolis servientibus. Alioquin debueratis de hoc mundo exire ⁴⁰; id est si a peccatoribus huius mundi qui praeter Ecclesiam sunt vos cohibetis, debueratis de hoc mundo exire. Opus enim vestrum in hoc mundo illud est, ut peccatores Christo ad salutem lucremini; quod fieri non poterit, si eorum colloquia convictumque fugiatis. Nunc autem, inquit, scripsi vobis non commisceri. Si quis frater nominetur aut fornicator aut idolis serviens aut avarus aut maledicus aut ebriosus aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere. Quo enim mihi de his qui foris sunt iudicare? Nonne de his qui intus sunt vos iudicatis? De his autem qui foris sunt Deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipsis ⁴¹.

Parmenianus non citat ultimam particulam sententiae Pauli.

2. 7. Ecce quemadmodum ad hanc sententiam venit Apostolus, cuius ultimam particulam ponendam credidit Parmenianus dicens esse scriptum: " Auferte malum ex vobis ipsis ⁴². Quod utique ", inquit, " si bonis et integris non noceret, non iuberetur auferri ". Quae autem superius dicta sunt unde ad hoc ventum est praetermisit, quibus utique ad id quod persuadere cupiebat, separationem a malis fieri corporaliter oportere, poterat adiuvari dicente Apostolo: Cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere ⁴³. Cur ergo non commemoravit quod eius intentionem maxime adiuvare posse videbatur? Cum enim vehementer instet ut a male viventibus corporalem separationem faciendam esse persuadeat, cur non adhibeat Apostoli testimonium dicentis: Si quis frater nominatur aut fornicator aut idolis serviens aut avarus aut maledicus <aut ebriosus> aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere ⁴⁴, nisi quia vidit, si hoc diceret, posse sibi responderi: " Itane vos, etiamsi fornicatores et idolis servientes aut non habetis aut eos ignoratis, nullum avarum, aut maledicum, aut ebriosum, aut rapacem inter vos videtis et nostis? Cur ergo cum talibus contra praeceptum Apostoli non solum cibum mensae vestrae sumitis, sed etiam cenam mensae Dominicae communicatis? ". Hoc ergo Parmenianus, quantum arbitror, evitare conatus est ne sibi responderetur, ut id non poneret quod pro eius causa validissime sonare videretur. Nam hoc epistulae apostolicae capitulum si eum fugisset et ei non occurrisset, non ex eius ultima parte poneret: auferte malum ex vobis ipsis ⁴⁵.

Exemplum Cypriani qui mansit inter aliquos collegas malos.

2. 8. Sed nunc, quia hoc diximus, fortasse isti audebunt negare habere inter se avaros, aut maledicos, aut ebriosos, aut rapaces, et ipsum Optatum, qui universae Africae notissimus fuit, quem tamdiu pertulerunt, fortasse defendere conabuntur. Dicant ergo, si possunt, meliorem se atque purgatiorem habere nunc Ecclesiam quam erat ipsa unitas beatissimi Cypriani temporibus, qui collegas suos, a quibus tamen nulla corporali disiunctione separatus est, nullum eorum nominatim appellans, sed prudenter ac sobrie saluberrimae mordacitatis inferens medicinam, his verbis graviter arguit, quod esurientibus in Ecclesia fratribus habere argentum largiter vellent, fundos insidiosis fraudibus raperent, usuris multiplicantibus faenus augerent. Et ut apertissime ostenderet de his se dicere, cum quibus in unius Ecclesiae communione vivebat, consequenter annexuit: " Quid non perpeti tales pro peccatis huiusmodi mereremur? ". Non enim ait: " Mererentur " sed: " Mereremur ", quod nullo modo dixisset, cum talis utique ipse non esset, nisi manifestare vellet eorum facta se gemere, qui ei non solum Ecclesiae unitate sed etiam collegii consortio iungerentur, quamvis ab eis vita moribus corde proposito discreparet. Dicant ergo isti meliorem nunc esse ecclesiam suam et non se habere tales collegas, quales habuit in ipsa unitate Cyprianus. Credant eis qui volunt et adversus ea mala, quae de moribus eorum faciem dissimulantium feriunt, oculos claudant; ego eos ad illa ipsa priora unitatis tempora revocabo et ab eis quaeram, utrum, quando ille vir tantus episcopus Carthaginiensis Ecclesiae Cyprianus de tam malo collegio testimonio liberae vocis usque ad ea scripta quae posteris etiam proderentur ingemuit, erat Ecclesia Christi an non erat. Si erat, quaero quemadmodum Cyprianus et ceteri similes eius implebant quod praecepit Apostolus: Si quis frater nominatur aut fornicator, aut idolis serviens, aut avarus, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere ⁴⁶, quando cum his avaris et rapacibus, qui esurientibus in Ecclesia fratribus habere argentum largiter vellent, fundos insidiosis fraudibus raperent, usuris multiplicantibus faenus augerent, panem Domini manducabant et calicem Domini bibebant.

Aperiant, Donatistae, oculos cordis!

2. 9. An forte parva sunt ista crimina et parvi aestimanda? Solent enim isti etiam hoc dicere, pensantes ea non in statera aequa divinarum Scripturarum, sed in statera dolosa consuetudinum suarum. Quidquid enim sceleris et iniquitatis inebriat multitudinem, amittit examinis veritatem. Sed ideo sunt tamquam sincerissimum speculum proposita hominibus oracula caelestium paginarum, ut ibi quisque videat quodlibet peccatum quantum sit, quod forte magnum est et ex male viventium caeco more contemnitur. Potuitne gravius divinis eloquiis accusari avaritia, quam ut idololatriae demonstraretur aequalis et eius nomine appellaretur dicente Apostolo: Et avaritia quae est idolorum servitus ⁴⁷? Potuitne maiore poena digna iudicari, quam ut inter illa crimina poneretur, quibus obsessi regnum Dei non possidebunt? Aperiant oculos cordis, ne frustra pateant oculi corporis, et legant praedicatorem liberum veritatis in eadem ipsa ad Corinthios prima Epistula scribentem: Nolite errare. Neque fornicatores, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunt ⁴⁸. Quomodo ergo Cyprianus et alia similia frumenta dominica in illa tunc unitatis Ecclesia cum avaris et rapacibus, cum his qui regnum Dei non possidebunt, non laicis vel quibuscumque clericis, sed ipsis episcopis panem Domini manducabant et calicem Domini bibebant, cum idem Apostolus praecipiat non eis commisceri et clamet cum eiusmodi nec quidem cibum sumere ⁴⁹? An quia non poterant ab eis corporaliter separari, ne simul eradicarent et triticum, sufficiebat eis a talibus corde seiungi, vita moribusque distingui, propter compensationem custodiendae pacis et unitatis, propter salutem infirmorum et tamquam lactentium frumentorum, ne membra corporis Christi per sacrilega schismata laniarent?

Quomodo potuit esse sancta Ecclesia tempore Cypriani.

2. 10. Sed ecce non ego urgeo quemquam eorum sic intellegere; ipsi explicent, quemadmodum esse potuerit illa tunc Ecclesia gloriosa sine macula et ruga ⁵⁰, ubi esurientibus in Ecclesia fratribus habere largiter argentum volebant, ubi fundos insidiosis fraudibus rapiebant, ubi usuris multiplicantibus faenus augebant, ubi tantis erant iniquitatibus involuti, ut per illas regnum Dei non possiderent. Quodsi gloriosa Ecclesia sine macula et ruga in eis solis computabatur, qui maerebant et gemebant illas iniquitates quae fiebant in medio eorum, unde etiam secundum sancti Ezechielis prophetiam tales proprio signo signari meruerunt, ut a vastatione et perditione iniquorum tutissimi evaderent ⁵¹, desinant calumniari bonis non operantibus mala per morbidam cupiditatem, sed tolerantibus propter pacificam caritatem, quibus dictum est: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur ⁵². Nam propterea Spiritus sanctus per memoratum Ezechielem prophetam tali verbo designavit malos, quos in unitate tolerant boni, ut eos in medio bonorum diceret constitutos, quia si bonos diceret in medio malorum, illi quasi extrinsecus et forinsecus esse viderentur. Gemunt, inquit, et maerent iniquitates populi mei quae fiunt in medio eorum ⁵³, ut illos iniquos non solum non exclusos, sed etiam inclusos cogitaremus.

Ecclesia mansit, manet et manebit in bonis fidelibus.

2. 11. Si vero iam tunc non erat Ecclesia, quia Cyprianus et quicumque cum eo avaros illos rapacesque noverant quales ipsi non erant, quamvis eos gravissimis gemitibus et praeclarissimis vocibus accusarent, unam tamen cum eis intrantes Ecclesiam et in una congregatione paria sacramenta tractantes per huiusmodi communicationem paris sortis effecti sunt, quia non obtemperaverunt Apostolo iubenti cum huiusmodi nec cibum quidem simul sumere et: Auferte malum ex vobis ipsis ⁵⁴, quid adhuc laboramus? Quid se ipsi iactant quod habeant aliquam Ecclesiam, si iam illis temporibus esse destitit? Dicant unde natus est Maiorinus aut Donatus, ut per eos nasceretur Parmenianus atque Primianus. Quid enim eis prodest, quod avaros et rapaces, cum quibus cibum sumi vetat Apostolus, modo se vel non habere in congregatione sua vel incognitos sibi esse mentiuntur, quandoquidem fuerunt tales in illa unitatis Ecclesia, unde se isti exortos esse sic iactant, ut eam in sua sola societate, id est in communione Donati remansisse persuadere conentur? Si enim dicunt per talium communionem perire Ecclesiam, cur eam non dicunt iam Cypriani perisse temporibus? Ac sic et se ipsos unde extiterint non invenientes desinant dicere apud se Ecclesiam remansisse, quam totam prioribus perisse temporibus dicunt. Si autem in bonis quibus talia displicent semper mansit et manet et manebit Ecclesia, discant isti aliquando non sic intellegere quod ait Apostolus: Auferte malum ex vobis ipsis, ut per schismata conantes colligere zizania eradicent simul et triticum. Quae omnia ita disputamus, ut meminerint qui haec legunt vel audiunt, non eos potuisse umquam demonstrare sive illis temporibus, cum recentissimae res erant, sive nunc, cum multo firmiore innocentiae conscientia sibi totus orbis in catholica Ecclesia christiana pace connectitur, Caecilianum vel alios qui ei concorditer inhaerebant fuisse zizania. Sed ut securus unusquisque in Ecclesiae sanctae unitate permaneat et eiusdem unitatis desertores, ne cum eis pereat, non sequatur, haec dicimus, quia, si fuissent illi zizania, tolerari potius usque ad messem quam pernicie schismatis eradicatis frumentis separari debuerunt.

Aug. fingit aliquam difficultatem ex parte alicuius.

2. 12. Sed dicet aliquis: " Quomodo ergo praecipienti Apostolo poterimus oboedire qui ait : Cum eiusmodi nec quidem cibum simul sumere ⁵⁵? Si enim solam cordis separationem ab eis faciendam esse praeciperet, non diceret: Scripsi vobis in epistula non commisceri fornicariis, non utique fornicariis huius mundi ⁵⁶, id est eis qui christiani non essent, de quibus postea dicit: Quo enim mihi de his qui foris sunt iudicare? Nonne de his qui intus sunt vos iudicatis? de his autem qui foris sunt Deus iudicabit ⁵⁷. Cum ergo de tali separatione praecipiat, quae non fit ab eis malis qui christiani non sunt, sed ab eis qui christiani sunt, cordis autem separatio ab omnibus malis facienda est ac per hoc et ab eis malis qui non sunt christiani oportet nos corde separari, quid restat, nisi ut intellegamus nobis id iuberi per Apostolum, ut quibusdam malis christianis quales ipse designat nec tali coniunctione misceamur, quali coniunctione paganis in ipsius vitae humanae societate miscemur? Et ideo alio loco : Si quis vos vocaverit ex infidelibus et volueritis ire, omnia quae apponuntur vobis manducate nihil interrogantes ⁵⁸, hic autem cum eiusmodi, inquit, nec quidem cibum simul sumere ⁵⁹. Permittit itaque cibum sumere cum infidelibus, id est cum eis qui nondum crediderunt in Christum, apud quos dicit manducandum esse quod apposuerint, de quibus quoniam foris sunt Deus iudicabit ⁶⁰; cum his autem qui intus sunt, id est: si quis frater nominatur aut fornicator, aut idolis serviens, aut avarus, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax ⁶¹, vetat etiam cibum sumere. Persuadet ergo ante tempus messis a frumentis zizania separari. Quod si facere noluerimus, quoniam Dominus prohibet, toleraturi ea sumus et in sola cum eis voluntatis et cordis separatione perseveraturi, ac per hoc etiam cibum sumpturi cum talibus, quod Apostolus prohibet ".

Respondit afferendo sanitatem Ecclesiae.

2. 13. In hac velut angustia quaestionis non aliquid novum aut insolitum dicam, sed id quod sanitas observat Ecclesiae, ut, cum quisque fratrum id est christianorum intus in Ecclesiae societate constitutorum in aliquo tali peccato fuerit deprehensus, ut anathemate dignus habeatur, fiat hoc ubi periculum schismatis nullum est atque id cum ea dilectione, de qua ipse alibi praecipit dicens: Ut non inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem ⁶². Non enim ad eradicandum fit, sed ad corrigendum. Quodsi se non agnoverit neque paenitendo correxerit, ipse foras exiet et per propriam voluntatem ab Ecclesiae communione dirimetur. Nam et ipse Dominus, cum servis volentibus zizania colligere dixit: Sinite utraque crescere usque ad messem, praemisit causam dicens: Ne forte, cum vultis colligere zizania, eradicetis simul et triticum ⁶³. Ubi satis ostendit, <ut>, cum metus iste non subest, sed omnino de frumentorum stabilitate certa securitas manet, id est quando ita cuiusquam crimen notum est et omnibus execrabile apparet, ut vel nullos prorsus vel non tales habeat defensores, per quos possit schisma contingere, non dormiat severitas disciplinae, in qua tanto est efficacior emendatio pravitatis, quanto diligentior conservatio caritatis. Tunc autem hoc sine labe pacis et unitatis et sine laesione frumentorum fieri potest, cum congregationis Ecclesiae multitudo ab eo crimine quod anathematur aliena est. Tunc enim adiuvat praepositum potius corripientem quam criminosum resistentem; tunc se ab eius coniunctione salubriter continet, ut nec cibum cum eo quisquam sumat non rabie inimica, sed cohercitione fraterna; tunc etiam ille et timore percutitur et pudore sanatur, cum ab universa Ecclesia se anathematum videns sociam turbam, cum qua in delicto suo gaudeat et bonis insultet, non potest invenire.

Exegesis textus: Si quis frater nominatur.

2. 14. Ad hoc enim et ipse Apostolus ait: Si quis frater nominatur ⁶⁴. In eo quippe quod ait: Si quis, nihil aliud videtur significare voluisse, nisi eum posse tali modo salubriter corrigi qui inter dissimiles peccat, id est inter eos quos peccatorum similium pestilentia non corrumpit. In eo vero quod ait: Nominatur, hoc nimirum intellegi voluit, parum esse ut sit quisque talis, nisi etiam nominetur id est famosus appareat, ut possit omnibus dignissima videri quae in eum fuerit anathematis prolata sententia. Ita enim et salva pace corrigitur et non interfectorie percutitur, sed medicinaliter uritur. Propterea et de illo dixit quem tali medicina sanari voluerat: Satis est huic correptio haec quae <a> multis ⁶⁵. Neque enim potest esse salubris a multis correptio, nisi cum ille corripitur qui non habet sociam multitudinem. Cum vero idem morbus plurimos occupaverit, nihil aliud bonis restat quam dolor et gemitus, ut per illud signum, quod Ezechieli sancto revelatur, illaesi evadere ab illorum vastatione mereantur ⁶⁶ - ad eum enim qui errare non potest clamant: Ne comperdas cum impiis animam meam et cum viris sanguinum vitam meam ⁶⁷ -, ne, cum voluerint colligere zizania, eradicent simul et triticum nec per diligentiam segetem dominicam purgent, sed per temeritatem ipsi potius inter purgamenta numerentur. Ideoque idem Apostolus, cum iam multos comperisset immunda luxuria et fornicationibus inquinatos, ad eosdem Corinthios in secunda Epistula scribens non identidem praecipit, ut cum talibus cibum non sumerent; multi enim erant nec dici de his poterat: Si quis frater nominatur fornicarius, aut avarus aut aliquid tale, cum eiusmodi nec quidem cibum simul sumere ⁶⁸, sed ait: Ne iterum cum venero humilet me Deus ad vos et lugeam multos ex his, qui ante peccaverunt et non egerunt paenitentiam super immunditia et luxuria et fornicatione quam gesserunt ⁶⁹. Per luctum suum potius eos divino flagello cohercendos minatur quam per illam correptionem, ut ceteri se ab eorum coniunctione contineant. Consequenter enim dicit: Ecce tertio hoc veniam ad vos. In ore duum vel trium testium stabit omne verbum. Praedixi et praedico, sicut praesens secundo et nunc absens, his qui ante peccaverunt et ceteris omnibus, quia si venero iterum non parcam, quia probationem quaeritis eius qui in me loquitur Christi ⁷⁰. Quid aliud hic dixit: Non parcam nisi quod superius ait: Et lugeam, ut luctus eius impetraret flagellum a Domino, quo illi corriperentur, qui iam propter multitudinem non poterant ita corripi, ut ab eorum coniunctione se ceteri continerent et eos erubescere facerent, sicut faciendum est, si quis frater in aliquo ceteris dissimili crimine nominatur? Et revera, cum contagio peccandi multitudinem invaserit, divinae disciplinae severa misericordia necessaria est. Nam consilia separationis et inania sunt et perniciosa atque sacrilega, quia et impia superbia fiunt et plus perturbant infirmos bonos quam corrigunt animosos malos. Sicut ille fidelissimus testis avaritiae collegarum, cum ea mala tribulationum, quae patiebatur illo tempore Ecclesia, censurae divinae disciplinaeque tribueret, commemoratis quos noverat episcoporum pessimis moribus, qui esurientibus fratribus habere argentum largiter vellent, fundos insidiosis fraudibus raperent, usuris multiplicantibus faenus augerent, " quid non ", inquit, " perpeti tales pro peccatis huiusmodi mereremur? ". Et deinde adhibet testimonium de Psalmis dicens: " Cum iam pridem praemonuerit et dixerit censura divina: Si dereliquerint filii eius legem meam et in iudiciis meis non ambulaverint, si iustificationes meas profanaverint et praecepta mea non observaverint, visitabo in virga facinora eorum et in flagellis delicta eorum. Misericordiam autem meam non dispergam ab eis ⁷¹ ".

Misericorditer est corripiendum peccatorem, patienter tolerandum.

2. 15. Misericorditer igitur corripiat homo quod potest, quod autem non potest patienter ferat et cum dilectione gemat aut lugeat, donec aut ille desuper emendet et corrigat aut usque ad messem differat eradicare zizania et paleam ventilare. Ut tamen securi de salute sua bonae spei christiani inter desperatos, quos corripere non valent, in unitate versentur, auferant malum a se ipsis, id est ut in ipsis non inveniatur quod eis in moribus displicet aliorum. Cum enim dixisset Apostolus: Quid enim mihi de his qui foris sunt iudicare? Nonne de his qui intus sunt vos iudicatis? De his autem qui foris sunt Deus iudicabit ⁷², tamquam illi responderent: " Quid agimus, cum ita improborum multitudine premimur, ut iudicium nostrum in aliquam cohercitionem non possimus exerere? ", auferte, inquit, malum ex vobis ipsis, id est: " Si non potestis auferre malos ex medio vestrum, ipsum malum auferte ex vobis ipsis ". Quodsi quisquam velit sic intellegere quod dictum est: Auferte malum ex vobis ipsis, ut per correptionem separationis de congregatione fratrum malus quisque auferendus sit, studio tamen sanandi, non odio perimendi esse faciendum nemo dubitaverit. Et quis adhibendus sit modus temporaque servanda, ne pax Ecclesiae violetur, in qua maxime tritico parcendum est, ne simul cum zizaniis eradicetur, quod in praesentia visum est necessarium disseruimus. Haec qui diligenter et pacifice cogitat, nec in conservatione unitatis neglegit disciplinae severitatem nec immoderatione cohercitionis disrumpit vinculum societatis.

Exegesis Pauli 1 Cor 5, 11.

2. 16. Nam hoc ipsum quod ait Apostolus: Cum eiusmodi nec quidem cibum simul sumere ⁷³ quam multi boni christiani faciunt de his quorum familiarius curam gerunt, ut, a quorum consortio potuerint separare quos tali correptione posse corrigi sentiunt vel quos omnino corrigi posse desperant, ne alios colloquiorum malorum contagione corrumpant ⁷⁴, non dubitent facere. Facit autem hoc bene, id est humili caritate ac benigna severitate, qui sic praeest fratribus suis, ut eorum servum se esse meminerit, sicut sese habet ipsius Domini et praeceptum et exemplum ⁷⁵. Tunc enim fit et sine tyfo elationis in hominem et cum luctu deprecationis ad Deum. Sed non, quam facile de gradu clericorum quisque ab episcopo vel de numero pauperum quos pascit Ecclesia vel de ipsa congregatione laicorum sive ab episcopo sive a clerico vel quocumque praeposito cui est potestas eximitur, ita ut cum eiusmodi a ceteris, quibus hoc praecipi potest, nec cibus sumatur, tam facile malorum multitudo in quolibet ordine Ecclesiae potest a bonorum commixtione secludi et expelli. Nam et in domibus suis quique boni fideles ita disciplinam suorum moderantur et regunt, ut ibi quoque obtemperent Apostolo praecipienti cum eiusmodi nec quidem cibum simul sumere ⁷⁶, cum et de filiis suis et de domesticis hoc faciunt vel fieri iubent, cum eos vident ita vivere, ut hoc eis esse faciendum ipsa quae in eos habetur caritas suggerat. Turba autem iniquorum, cum facultas est in populis promendi sermonem, generali obiurgatione ferienda est et maxime si occasionem atque opportunitatem praebuerit aliquod flagellum desuper Domini, quo eos appareat pro suis meritis vapulare. Tunc enim aures humiles praebet emendatori sermoni calamitas auditorum faciliusque in gemitum confitendi quam in murmura resistendi afflicta corda compellit, sicut tunc beatus Cyprianus de collegis suis fortasse illa non diceret, nisi eum divina desuper severitas adiuvaret. Eo quippe tempore illa dicebat tam molesto, tam calamitoso atque luctuoso ut illi non solum suscensere non auderent, sed etiam vix a suscensentibus veniam se posse impetrare sentirent. Quamquam etsi nulla calamitas tribulationis premat, cum facultas datur, utiliter corripitur in multitudine multitudo; nam sicut separata saevire, sic in ipsa congregatione obiurgata gemere consuevit. Quamobrem et illud praeceptum Apostoli ⁷⁷ nullo modo neglegendum est, cum sine periculo violandae pacis fieri potest, quia nec ipse aliter fieri voluit, ut a congregatione bonorum separaretur malus, et eiusdem illud praecipue tenendum est, ut sufferentes invicem studeamus servare unitatem spiritus in vinculo pacis ⁷⁸. Item Domino in Evangelio dicenti et in illo obtemperare debemus, ubi ait: Si neque Ecclesiam audierit sit tibi tamquam ethnicus et publicanus ⁷⁹, et in illo, ubi prohibuit colligi zizania, ne simul eradicetur et triticum ⁸⁰. Potest enim utrumque custodiri ab eis de quibus dictum est: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur ⁸¹.

Alia testimonia a Parmeniano posita explicantur.

3. 17. Sed iam cetera quae Parmenianus posuit testimonia videamus. Inter omnia, quibus eorum sacrilegus tumor apparet, nullo se loco magis aperuit quam in eo, quod ausus est etiam illud ex Ieremia propheta ponere, unde persuaderet hominibus caecis communionem donatistarum non solum Ecclesiam veram esse, sed etiam talem iam hoc tempore, qualis post ultimam ventilationem Ecclesia sancta futura est. Cui sacrilegae praesumptioni et nefandae elationi quid addi possit ignoro. Et multis quidem locis sermonum suorum nihil aliud praesumere intelleguntur, sed aliquando tamen verecundantur, cum eos urgere veritas coeperit, quando interrogantur vel utrum non habeant vel utrum non sint ipsi peccatores. Verumtamen in hoc prophetico testimonio impiam vanitatem suam et nimiam perversitatem apertissime prodiderunt. Cum enim Ieremias sanctus vellet ostendere bonis et malis, etiamsi ad tempus sit congregationis una societas, longe tamen esse disparia momenta morum finemque meritorum: Quid paleis, inquit, ad triticum? ⁸² Parmenianus autem cum vellet Tychonium refellere dicentem malos a bonis in unitate interim pro pace tolerandos et in fine ultimi divini iudicii separandos, posuit hoc Ieremiae testimonium, quo perversus atque errans perversos et errantes ad turbolentissimas et sceleratissimas seditiones inflammet, ut, quisquis inflata mente carnis suae videtur sibi aliquid esse cum nihil sit ⁸³, se ac sui similes tamquam grana purgatissima existimans ad Ecclesiae congregationem, in qua necesse est ut hi qui ad vitam aeternam pertinent eos qui ad ignem aeternum pertinent usque ad certum finem tamquam frumenta paleam suam tolerent, iam sibi accedendum esse non putent. Nullus alius flatus de area Christi levissimam paleam ante tempus ventilationis excussit, nulla alia praesumptio sacrilega schismata quaecumque ubicumque sunt fecit.

Tria cornua ventilabri Donatistarum.

3. 18. " Ammonet, inquit, Ieremias sanctissimus et infructuosas et steriles peccantium turbas ab honorata fruge iustorum discernit dicens: Quid paleis ad triticum? ⁸⁴ ". O tubam furoris, o vocem execrabilis pestilentiae! Numquid forte sic errat genus humanum, ut non agnoscat ventilatorem Parmenianum? An et ipse dat locum Donato et ad purgatam per eum massam se venisse gloriatur? Nam ille ante se Maiorinum nescio utrum dignetur agnoscere. An isti tres tamquam tria cornua cuiusdam ventilabri in manu Domini fuerunt, per quos messis orbis totius mundaretur, et Africa electa est ubi purgata massa consisteret, cetera autem omnem terram palea separata vestiret? Unde ergo tanti greges Circumcellionum? Unde tantae turbae conviviorum, ebriosorum et innuptarum sed non incorruptarum innumerabilia stupra feminarum? Unde tanta turba raptorum, avarorum, faeneratorum? Unde tam multi per suas quique regiones notissimi tantumdem volentes sed non tantum valentes Optati? Quid ad haec respondetur ? Non sunt ista? An et hoc triticum est? Vae impudentissimae negationi, si apud se ista non esse, vae sceleratissimae perversitati, si frumenta esse responderint. Postremo cur massam purgati tritici post tantae auctoritatis tridentem, id est Maiorinum, Donatum, Parmenianum, etiam Primianus iterum ausus est ventilare, ut Maximianistas de sua communione separaret? An forte frumenta proiecit? Quid est ergo ipse cum suis qui talia proiecerunt? An ita ista frumenta purgata sunt, ut se invicem non agnoscant et se invicem damnando ventilare conentur? Potuitne palea baptizare frumenta? Si potuit, cur ergo dicunt: Quid paleis ad triticum? Si autem non potuit, cur Felicianus cum inter paleam Maximianistarum foras volasset, quotquot illi baptizavit cum eo rursus ad massam illam purgatissimam redierunt et eos omnes intus nunc habent et sibi non dicunt: Quid paleis ad triticum?

Quomodo intellegitur Ier 23, 28.

3. 19. Iam ergo evigilent aliquando et intellegant quemadmodum propheta dixerit: Quid paleis ad triticum? ⁸⁵ Ubi enim dicatur prius considerent, si eis inest qualiscumque sensus humanus. Numquid in agro dici potest: Quid paleis ad triticum, quando eadem radice portantur? Numquid in area, ubi pariter triturantur? Sed utique in horreo: Quid paleis ad triticum? Veniet enim ille pater familias ferens ventilabrum in manu sua, mundabit aream suam, frumenta recondet in horreum, paleam vero comburet igni inextinguibili ⁸⁶. Nam per aliam similitudinem omne triticum ovium nomine et omnis palea haedorum nomine significantur, quae duo pecorum genera interim permixta sub uno pastore pascuntur. Sed veniet, inquit, Filius hominis cum angelis suis, et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor separat oves ab haedis. Et oves quidem ponet ad dextram, haedos autem ad sinistram. Et dicet eis qui ad dextram sunt : Venite benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab initio mundi. Illis autem qui ad sinistram sunt dicet: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius ⁸⁷. Tunc ergo implebitur prophetia: Quid paleis ad triticum, quando haedis et ovibus non poterit pascua esse communis. Si possunt pisces boni piscibus malis intra illam sagenam cui dixit Dominus simile esse regnum caelorum ⁸⁸ dicere: " Recedite a nobis aut recedamus a vobis, donec omnes educantur ad litus et per angelos boni mittantur in vasa, mali autem proiciantur ", potest hoc tempore impleri quod dictum est: Quid paleis ad triticum? Sed qui congregationem suam iam frumentum purgatum putant, a commixtione frumenti et paleae tamquam pura palea volaverunt, et qui se sub uno pastore non adhuc cum haedis pascere sentiunt, luporum insidiis de grege Domini separati sunt, et qui cum malis piscibus se congregatos esse non putant, non solum mali pisces sunt, sed etiam unitatis retia dirruperunt. Quodsi iam hoc tempore intellegamus fieri quod Ieremias ait: Quid paleis ad triticum, nihil aliud recte intellegere possumus nisi quia in una quidem congregatione sunt, donec in fine ventilationis etiam corporaliter separentur, sed tamen tritico sursum cor est, paleae vero deorsum. Palea quippe sua quaerit, non quae Iesu Christi ⁸⁹, triticum autem thesaurizat thesaurum in caelo, et ubi est thesaurus eius, ibi et cor eius ⁹⁰.

Quomodo intellegitur Isa 52, 11.

4. 20. Sicut etiam beati Isaiae verba intellegenda sunt, quae ille similiter non intellegens ad eamdem sui erroris sententiam detorquere conatus est. Quid enim ait Isaias? Recedite, recedite, exite inde et immundum nolite tangere. Exite de medio eius et separamini, qui fertis vasa Domini ⁹¹. Numquid eadem totiens repetenda sunt, quomodo fiat separatio cordis a malis? Immundum enim non tangit qui ad peccatum nulli consentit. Exit autem inde, ut salva eius causa sit apud Deum, si etiam disciplinam corripiendi et arguendi salva pace non neglegat. Nam qui vult corporaliter quasi manifestos malos deserere, spiritaliter deserit latentes bonos, quos inexpertos et incognitos cogitur accusare, dum separationem suam conatur defendere.

Aliqua exempla citantur.

4. 21. Sed isti respondeant: Si mundus est Felicianus, cur exiit de medio eorum? Si vero immundus est, cur modo tangunt immundum ? Quodsi tunc immundus fuit cum foris esset, quos illic baptizavit immundi sunt, quia immundum tetigerunt. An omnes cum illo remeando mundati sunt? Possunt ergo isti mundare foris baptizatos, quos in sua communione non baptizaverint? Cur ergo alios rebaptizant? An a trecentis decem Bagai considentibus damnari aliqua forte dignatio est et ideo de toto orbe quisquis ad eos venerit rebaptizatur, quia non meruit totus orbis istam dignationem, ut Bagaiensi concilio damnaretur? Quid ergo? A Maximiano et a caeteris sociis eius ad Primiani communionem non redeuntibus quicumque baptizati venerint, rebaptizantur an parcitur eis? Si rebaptizantur, violatur dignatio Bagaiensis - in ea quippe etiam istorum baptizatores damnati sunt -; si autem parcitur eis, rogandi sunt isti, ut rursum ad oppidum Bagaiense conveniant et, si forte ille numerus trecentorum decem iam consecratus est, totidem conveniant et illic sententiam contra totum orbem proferant, sicut adversus Maximianistas protulerunt, ut, cum voluerint aliquem rebaptizare ex aliqua orbis parte venientem, pari privilegio se defendat asserens ita sibi parci oportere, sicut ei parcitur quem Maximianista baptizat, quia iam non soli Maximianistae, sed etiam totus orbis meruerit concilio Bagaiensi damnari. Deinde se ipsos a tam magna invidia liberabunt, ut, cum coeperint iam non rebaptizare in Ecclesia baptizatos quae per omnes terras est constituta, si quis eis moverit quaestionem, cur iam non faciant quod antea faciebant, respondeant: " Quando ista faciebamus, nondum Bagaiensi concilio totum orbem terrarum damnaveramus; nunc autem rogati misericorditer concessimus, ut eos tali concilio damnaremus quali Maximianistas damnavimus, quorum baptismum non repetimus ". Quid ergo magnum est, quid difficile praestare omnibus gentibus tantam dignationem damnationis? An iterare baptismum orbis terrarum licet et iterare damnationem orbis terrarum non licet? Etiam hinc securi sint; non invenimus quo concilio tot gentes provinciasque damnaverint. Quosdam paucos in Africa damnaverunt, a quibus totius orbis iudicio superati sunt, nec ausi sunt postea damnare iudices apud quos superati sunt. Quid enim esset impudentius, quid insanius? Multo minus damnare potuerunt etiam in ceteris terrarum partibus constitutos, qui talibus ecclesiasticis iudicibus credere quam victis litigatoribus maluerunt. Et tamen Maximianistarum, quos trecenti et decem donatistae Bagaiensi concilio damnaverunt, baptismus agnoscitur, acceptatur, admittitur, orbis terrarum autem, per quem Christi hereditas sic exhibita est ut promissa est, in qua et ipsi ante paucos annos fuerunt, quem nullo iure damnare potuerunt, nulla saltem concilii perversitate damnarunt, baptismus improbatur, exufflatur, iteratur. O sancta damnatio, quam Maximianistae meruerunt, et laboriosa innocentia gentium, quae apud illos propterea christianum nomen amisit, quia talem damnationis locum invenire non potuit!

Donatistae se contradicunt.

4. 22. Si autem illi soli a Maximianistis venientes non rebaptizantur qui cum suis baptizatoribus redeunt, sicut hi qui cum Praetextato et Feliciano redierunt, primo videant, quemadmodum eiusdem schismatis baptismum extra eorum communionem foris aequaliter datum in aliis confirment, in aliis exufflent, in parte honorent, in parte violent. Ita enim ubi violant rei fiunt, ubi autem confirmant, reatus sui testes inveniuntur. Si enim sic postea confirmarent, ut iam violare desinerent, non discrepatio, sed correctio diceretur; cum autem in quibusdam improbant quod in aliis approbant, in his accusantur, in illis testimonium contra se dicunt. Quaero enim, quare non baptizes eos, quos Felicianus in Maximiani schismate baptizavit: quia Christi baptismum acceperunt an quia Feliciani? Si quia Feliciani, apud Maximianistas eum dedit damnatus, foris extra communionem vestram eum dedit; hoc est ille baptismus quod et Salvii Membressitani et aliorum talium. Si autem quia Christi, plus apud te valet pro baptismo Christi Felicianus in Mustitanis quam ipse Christus in omnibus terris, plus apud te valet pro baptismo Christi sedens ad latus tuum ex damnato a te quam ille sedens ad dexteram Patris ex crucifixo pro te. Parcitur in paucissimis baptismo Christi ne Felicianus offendatur, et non parcitur ne ipse Christus in tot gentium milibus exuffletur.

Donatistae non vident in factis Prophetarum.

4. 23. Sed incredibilis est caecitas hominum et omnino nescio quemadmodum credi posset esse in hominibus tanta perversitas, nisi experimento verborum suorum factorumque patesceret usque ad<eo> eos clausos habere oculos cordis, ut, cum commemorent sanctae Scripturae testimonia, non intueantur in factis prophetarum quemadmodum intellegenda sint verba prophetarum. Dixit Ieremias: Quid paleis ad triticum? ⁹² <num> ipse recederet a paleis populi sui in quas tanta illa vera dicebat? Dixit Isaias: Recedite, recedite, exite inde et immundum nolite tangere ⁹³. Cur ipse in illo populo immunditiam quam graviter arguebat in una cum eis congregatione tangebat? Legant quanta in malos populi sui et quam vehementer ac veraciter dixerit, a quibus se tamen nulla corporali diremptione separavit. Dixit David: Non sedi in conventiculo vanitatis et cum facinorosis non introibo. Odio habui curiam nequissimorum et cum impiis non sedebo ⁹⁴. Legant quales ipse temporibus suis in illo populo toleraverit, qui unctionis mystico sacramento tantum honorem detulit, ut id nec in sceleratissimo Saule contemneret, immo tantum veneraretur, ut amplius omnino non posset. Nonne, si eorum verba factis eorum obiceremus, responderent nobis: " Nos plane cum talibus nullum habuimus in corde consortium nec tangebamus immundum ubi potest coinquinare contactus, id est consensione atque placito conscientiae recedebamus et exibamus ab eis, quia non solum talia non faciebamus, sed nec facientibus tacebamus? ". Isti autem seditiosi et insani, qui defensiones praecisionibus suis quaerunt ex oraculis Prophetarum, superest ut impietate vesana de verbis propheticis mores arguant Prophetarum. An hoc dicturi sunt, quod illis temporibus recedere iustis a malo populo non licebat, istis vero temporibus licet? Quid dici perversius potest illo tempore non oportuisse bonos a malis corporaliter separari, quando multa sacramenta corporaliter observare iubebantur, nunc autem necessariam esse corporalem separationem, quando iam illa spiritaliter observantur?

Christiani, qui ab Africa longe erant, non sunt rei criminum quae ibi commissa sunt.

4. 24. Vae caecis ducentibus et caecis sequentibus! Itane non timent ista dicentes, ne forte per tantam latitudinem orbis terrarum, qua fides Christi nomenque diffusum est, antequam se isti separarent, in aliqua parte terrarum ab Africanis regionibus remotissima iam hoc iusti aliqui fecerint, et adhuc isti in immunditiae, quam illi fugerant, contagione vivebant? Quis enim eis cavet, quis eos securos facit, si huiusmodi a malis separatio facienda est, antequam ab istis fieret, numquam factam fuisse tam longe, ut Afri omnino nescirent, sicut extremis illarum partium terris pars Donati prorsus ignota est? Fortasse dicunt obesse sibi non potuisse quod ignorabant. Sic ergo et illis terris obesse non potest quod gestum in Africa ignorant, etiamsi vera isti dicerent quae de Afrorum criminibus mentiuntur. Si autem dicunt latere se non potuisse, si fieret, modo dicant per omnes orbis terrae partes quot schismata facta sint. Nimium est quod interrogo: in ipsa Africa dicant donatistae Carthaginienses vel quicumque sunt in vicinitate Carthaginis quot partes per Numidiam et Mauretaniam factae sint de ipsa parte Donati. Quarum omnium causas utique nosse deberent, ne forte iusti aliqui in regionibus suis malorum societatem congregationemque vitaverint et exierint inde, ne immundum tangerent ⁹⁵, ne cum facinorosis introirent ⁹⁶, ne forte isti iam ante aliquot annos in aliquo angulo Numidiae vel Mauretaniae separantibus se frumentis palea remanserint, et nesciunt. Sed unde securi sunt, nisi quia certum habent bonos esse non potuisse qui se ab unitate communionis Donati, quae per totam Africam diffunditur, segregarunt, quia, si malos aliquos in sua vicinitate patiebantur, quos ostendere caeteris non valebant, eos tolerare potius debuerunt quam dividere se a tot innocentibus, quibus persuadere non poterant aliena peccata, etiamsi ea ipsi optime nossent? Cur ergo haec innocentia non tribuitur orbi terrarum in tanta multitudine ac latitudine gentium quacumque Christi hereditas patet, ut certa atque secura sit eos, qui se bonos dicunt et se ab omnis terrae unitate seiungunt, eo ipso demonstrare quales sint? Sibi enim iusti videntur et spernunt caeteros et ideo non cantant canticum novum, quia de superbia veteris hominis extolluntur. Ab ea quippe communione separantur cui dictum est: Cantate Domino canticum novum, cantate Domino omnis terra ⁹⁷. Qui si vere iusti essent, etiam humiles essent; si autem humiles essent, etiamsi vere malos in suae vicinitatis congregatione paterentur, quos ab unitate Christi expellere non valerent, caritate Christi tolerare diligerent. Quomodo autem possunt de his ipsis, quos in sua vicinitate malos arguunt, iustum habere iudicium, cum temeraria caecitate tam longe a se positos ignotissimos criminantur? Utrum enim vel cives suos vel vicinos quos arguunt malos esse noverint, incertum est orbi terrarum; quia vero ab eis, quorum longe positorum vitam nosse non possunt, temeraria caecitate separantur, certum est orbi terrarum, et quia cum laude patientiae mali noti tolerantur, ne ignoti boni damnentur, certum est orbi terrarum. Quapropter securus iudicat orbis terrarum bonos non esse, qui se dividunt ab orbe terrarum in quacumque parte terrarum.

Exempla Pauli et Cypriani in unitate servanda, quamvis viverent inter peccatores.

4. 25. Postremo si prophetae posteros monuerunt, ut se ante tempus ultimae ventilationis a paleis corporaliter separarent et tali separatione caverent tangere immundum ⁹⁸ et cum facinorosis non introirent ⁹⁹, cur hoc non fecit Paulus apostolus? An palea non erant qui non ex veritate, sed ex invidia Christum annuntiabant? An immundi non erant qui non caste Evangelium praedicabant ¹⁰⁰, quos in illius temporis Ecclesia fuisse testatur et cuius excellentissimam caritatem omnia tolerantem ¹⁰¹ etiam posteriores imitati sunt? An immunditia non est avaritia, quam Cyprianus corde non tetigit et tamen inter avaros collegas pacatissime vixit? Obsurduerat videlicet adversus verba psalmorum, ut sederet in conventiculo vanitatis et cum facinorosis introiret, odio non haberet curiam malignorum et cum impiis sederet ¹⁰². An non erat conventiculum vanitatis in eis ¹⁰³, qui esurientibus in Ecclesia fratribus largissimo argento nitere cupiebant? An non erant facinorosi, qui fundos insidiosis fraudibus rapiebant? An nequissimi et impii non erant, qui usuris multiplicantibus faenus augebant? Ille vero lavabat cum innocentibus manus suas et circumdabat altare Domini ¹⁰⁴. Ideo quippe tolerabat nocentes, ne desereret innocentes cum quibus manus lavabat, quia diligebat speciem domus Domini, quae species in vasis honorabilibus erat. In magna autem domo non solum aurea vasa sunt et argentea, sed et lignea et fictilia. Et illa quidem sunt in honore, illa autem in contumelia ¹⁰⁵. Et mundabat semetipsum ab huiusmodi, ut esset etiam ipse vas in honore sanctificatum, utile Domino, ad omne opus bonum paratum ¹⁰⁶, nec propter vasa quae erant in contumelia se a domo magna separaret, sed eos in unitate illius domus arguens tolerabat a quibus se non imitando mundabat.

Parmenianus male interpretatur Ps 25, 40-10.

5. 26. Sed novit ponere Parmenianus verba prophetae dicentis: Non sedi in conventiculo vanitatis et cum facinorosis non introibo. Odio habui curiam nequissimorum. Lavabo cum innocentibus manus meas et circumdabo altare Domini, ut audiam vocem laudis et enarrem omnia mirabilia tua. Domine, dilexi speciem domus tuae et locum tabernaculi claritatis tuae. Ne simul perdideris cum peccatoribus animam meam et cum viris sanguinum vitam meam, in quorum manibus delicta sunt, dextera eorum impleta est muneribus ¹⁰⁷. Novit haec ponere Parmenianus et non curat advertere, quemadmodum his verbis sine ullo divisionis nefariae sacrilegio serviatur. Species enim domus et locus tabernaculi claritatis Dei ¹⁰⁸ in vasis est ut dixi non omnibus, quae tamen in una domo magna sunt, sed in his quae sunt in honore sanctificata, utilia Domino, ad omne opus bonum semper parata ¹⁰⁹. In his quisquis dilexerit speciem domus Dei et locum tabernaculi claritatis eius ¹¹⁰, tolerat ea quae sunt in contumelia nec propter haec relinquit domum, ne fiat ipse non vas in contumelia, quod tamen in domo toleratur, sed stercus quod de domo proicitur, et propter ipsam temporalem cum malis in una domo congregationem orat dicens: Ne simul perdideris cum peccatoribus animam meam et cum viris sanguinum vitam meam, in quorum manibus delicta sunt, dextera eorum impleta est muneribus ¹¹¹, hoc utique orans, ne simul pereat cum his cum quibus eum simul vivere caritas iubet. Cuius sacrificium praemisit dicens: Domine, dilexi speciem domus tuae et locum tabernaculi claritatis tuae ¹¹². Quia enim dilexi speciem domus tuae, et propter ipsam dilectionem tolero vasa quae sunt in contumelia, quia caritas omnia tolerat ¹¹³, ne simul cum eis perdideris animam meam. Nonne apparet in his verbis vox illorum, qui per Ezechielem prophetati sunt gemere et maerere ob iniquitates populi quae fiebant in medio eorum et, quia erant vasa in honore ¹¹⁴, proprium signum accipere meruerunt, ut, cum illi omnes inciperent vastari atque deleri, non Deus perderet cum peccatoribus animas eorum? Isti autem infelices, qui se ab omnium malorum congregatione tamquam triticum a paleis purgatos esse praesumunt, per istam vanitatem praeiudicaverunt sibi, ut in populis quibus praesunt iniquissimas et flagitiosissimas turbas non audeant corripere ut corrigantur, ne per hoc cogantur confiteri quod mali sunt et dicatur eis: " Certe tritico purgato loquimini: cur ei per has voces tantam paleam commixtam esse fatemini? ". Et ideo, quia iusti non sunt, non emendant et arguunt in misericordia, sed oleo adulationis impinguant capita eorum ¹¹⁵ quibus ipsi esse capita volunt, quoniam sub uno capite quod in caelo est in unitate corporis quod per totam terram est esse nolunt, ut merito plebibus eorum dicatur: Qui vos felices dicunt, in errorem vos mittunt et conturbant semitas pedum vestrorum ¹¹⁶.

Iusti gemunt et maerent per totam civitatem, quae est Ecclesia, ob iniquitates populi.

5. 27. Qui ergo non vult sedere in conventiculo vanitatis ¹¹⁷, non evanescat typho superbiae quaerens conventicula iustorum a totius orbis unitate separata, quae non potest invenire. Iusti enim per universam civitatem quae abscondi non potest, quia super montem constituta est ¹¹⁸ - montem illum dico Danielis in quem lapis ille praecisus sine manibus crevit et implevit universam terram ¹¹⁹ -, per totam ergo istam civitatem toto orbe diffusam iusti gemunt et maerent ob iniquitates quae fiunt in medio eorum. Non ergo quaerat separatos iustos, sed cum ipsis potius in malorum temporali commixtione concorditer gemat. Non enim sedebit in conventiculo vanitatis, quia ibi sedebit ubi conversatur, audiet autem dicentem Apostolum: Conversatio nostra in caelis est ¹²⁰. Ibi cum facinorosis non erit, ibi curiam nequissimorum non patietur, ibi cum impiis non sedebit ¹²¹. In tali spe habitet, ut ad rem cuius nunc habet spem pervenire aliquando mereatur. Non enim iam resurreximus sicut Christus aut iam cum illo sedemus in caelestibus, et tamen quia talem spem nobis dedit et per ipsam spem iam quodammodo ibi conversamur, dicit Apostolus: Si autem resurrexistis cum Christo quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens. Quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Mortui enim estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo ¹²². In illa vita nostra, quae abscondita est cum Christo in Deo, non sedemus in conventiculo vanitatis, quia, sicut idem Apostolus dicit: Simul nos excitavit et simul sedere fecit in caelestibus ¹²³, sed in spe, nondum in re. Spes autem quae videtur non est spes. Quod enim videt quis, quid sperat? Si autem quod non videmus speramus, per patientiam exspectamus ¹²⁴. Quam patientiam isti miseri perdiderunt et festinantes se ante tempus velut a palea separare se ipsos esse levissimam paleam vento ablatam de area demonstrarunt. Quod ergo ait Sapientia teneamus: Qui autem me audit, habitabit in spe et silebit sine timore ab omni malignitate ¹²⁵. Dum ergo habitamus in spe cogitantes non quod sumus sed quod erimus, quia filii Dei quidem sumus, sed nondum apparuit quod erimus, quia cum apparuerit similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est ¹²⁶, in tali spe habitantes, quia haec habitatio cogitationis non habet malos, nec conventicula vanitatis, nec facinorosos, nec iniquos, nec impios patimur; et eos tamen non in spe, sed in re quae videtur patimur, in congregatione catholica toto orbe diffusa, donec transeat iniquitas, donec tempore messis zizania colligantur, donec ultimo ventilabro a frumento palea separetur ¹²⁷, donec pisces boni a piscibus malis, cum quibus intra eadem retia congregati sunt, in litore seligantur ¹²⁸, donec haedi ab ovibus, cum quibus sub uno pastore in eisdem pascuis tamdiu paverunt, ad sinistram in ultimo segregentur ¹²⁹.

Nulli boni se possunt ab Ecclesia dividere.

5. 28. Nulla est igitur securitas unitatis nisi ex promissis Dei Ecclesia declarata, quae super montem ut dictum est constituta abscondi non potest et ideo necesse est omnium terrarum partibus nota sit. Inconcussum firmumque teneamus nullos bonos ab ea se posse dividere, id est nullos bonos, etiamsi cognitos sibi malos patiantur, ubicumque versantur, propter eos se a longe positis et incognitis bonis temerario schismatis sacrilegio separare, ut, in quacumque parte terrarum vel facta sunt ista vel fiunt vel futura sunt, ceteris terrarum partibus longe positis et utrum facta sint vel cur facta sint ignorantibus et tamen cum orbe terrarum in unitatis vinculo permanentibus ea ipsa sit firma securitas, non hoc potuisse facere nisi aut superbiae tumore furiosos, aut invidentiae livore vaesanos, aut saeculari commoditate corruptos, aut carnali timore perversos. Quibus omnibus causis efficitur, ut vel boni falsis criminibus infamentur vel temere de bonis falsa credantur vel etiam mali, qui pro unitatis vinculo tolerati nihil obsunt bonis, disrupta bonorum pace perversissime fugiantur, cum vexationi frumentorum non parcitur, usurpantibus sibi hominibus ante messem quod angeli in messe facturi sunt.

Quando Donatistae patiuntur, non sunt certe martires. Narratur de Salvio.

6. 29. Quae cum ita sint, audent etiam sacrilega schismata vel haereses impiae, si quo in flagello ut se corrigant ammonentur, poenas furoris sui etiam inter martyria deputare. Quod existimans etiam Parmenianus in fine epistulae suae exhortatur Tychonium, ut in parte Donati permaneat et persecutiones perferat, dicens: " Non se debere voluntate coniungi eis quibus persecutione cogente non iuncti sunt ", adhibens etiam testimonium Scripturae dicentis: Vae his qui perdiderunt sustinentiam et deverterunt in vias pravas! Et quid facient, cum inspicere coeperit Dominus? ¹³⁰ More suo cuncta de divinis Libris adversus se ipsos proponens. Qui enim sustinentiam perdiderunt, nisi qui eos, quos de criminibus quae obiciebant convincere nequiverunt, pro pace Christi tolerare noluerunt, ut sero postea cogitantes ipsam partem suam non esse per multas particulas dividendam, etiam sibi manifestissimos sacrilegos quos ipsi damnarunt rursus receptos pro falsa Donati pace tolerarent ? Et nunc iam tandem aliquando cognoscant et corrigant, quod se impie fecisse ex eo saltem quod a Maximiano passi sunt didicerunt. Sed scilicet erubescant manifestissimis rationibus corrigi, quia imperatorum iussionibus restiterunt, ne illa quae se conqueruntur fuisse perpessos correcti perdidisse videantur. Quasi non melius perdunt illa quam pereunt. Si enim habet aliquam umbram et quamvis falsam atque fallacem, tamen nonnullam imaginem fortitudinis iubenti non cedere imperatori, cuius vel humanae laudis illecebra est apertissimae contradicere veritati? Cur clausis oculis tam multa de Scripturis testimonia proferunt, quae intellecta et contra se prolata repudiant, quae si secundum illorum intellectum accipiantur nihilominus eos de sua perversitate convincunt? Nonne scriptum est: Non contradicas veritati ullo modo ¹³¹? Cui autem nisi veritati contradicitur, cum etiam regi ex veritate aliquid iubenti resistitur? Sed rex homo quod minatur vel quod vindicat ad tempus molestum est; non sic ille rex qui etiam Veritas dicitur, qui nunc quoque illis per prophetam clamat: Sine causa percussi filios vestros, disciplinam non receperunt ¹³², qui propterea per humanas potestates nunc misericorditer ammonet, ne in fine sic vindicet, ut non se possint superbi de sua damnatione iactare. Sub vindicta enim regum potest hominum pertinacia falso nomine virtutis velle laudari; aeternis autem ignibus concremari nec erit nec vocabitur fortitudo. Non enim erunt in illa die, qui caput ungant oleo adulationis aut vana decepti fallacia coronas somnient damnatorum, dicentes: " Euge euge " et iurantes per canos eorum, qui caput sanum non habuerunt, et per campagos eorum, qui viam pacis non agnoverunt ¹³³. Quales turbas isti avertentes a Christi unitate et ad suum nomen convertere cupientes interim temporalia supplicia schismatis sui conferre audent passionibus martyrum, ut eis poenarum suarum natalicia celebrentur magno conventu hominum furiosorum, quorum e numero illi sunt, qui etiam nullo persequente se ipsos ultro per montium abrupta praecipitant, ut malam vitam peiore morte consumant. Non erunt in illa die stultae plebes quibus dicatur : "Nos sumus iusti qui patimur persecutionem ", et caecis vendatur reprobus lapis pro gemma pretiosa, id est carnalis duritia pro spiritali patientia. Non erunt qui nomina principum furoris sui recitent ad altaria, vel quae ab unitate Christi diviserunt vel quae sub nomine Christi contra Ecclesiam Christi erexerunt. Haec sunt enim pretia, quae isti ut accipiant, dum volunt habere quod vendant, excitant adversum se potestatum severitatem per animosam perversitatem, nec illi qui ab eis seducuntur et eos propterea iustos putant, quia poenas iniquitatis exsolvunt, redeunt ad cor et considerant, quare patiantur quae se pati gloriantur. Quantum enim erat, ut paululum adverterent talia dicere Parmenianum Tychonio de perferendis persecutionibus et gloria tolerantiae, qualia dicunt omnes haeretici, de quibus cohercendis vel puniendis similia regum iussa proferuntur, qualia certe iam Membressitanis suis dicit etiam Salvius, cui tantas Abitinenses plagas et contumelias intulerunt, per quos isti meruerant ut de Ecclesia pelleretur, ut eius cervici etiam mortuorum canum cadavera colligarent, ut postremo cum illo ad turpes voces cantionesque saltarent. Quem sermonem, posteaquam tanta perpessus est, eum putamus habuisse cum suis quos miseros decepit, ut alteram sibi basilicam fabricarent? Quanta dixit de iustitia sua pro qua talia perpeti meruit, ideo se sanctum persuadens quia passus est, ideo illos iniquissimos quia fecerunt? Tuscorum tyrannorum commemoratur antiqua crudelitas, quod mortua vivis sed humana humanis corpora coniungebant; canina vero humanis et hoc episcopalibus membris nescio utrum quisquam se vel audisse umquam vel legisse commemoret. Notum est omnibus nugaces et turpes saltationes ab episcopis solere compesci; quis umquam meminit ab hominibus, quos in auxilium episcopi petiverunt, cum episcopis esse saltatum? An forte Salvius tunc non erat episcopus, quia damnatio eius in Bagaiensis concilii sententia recitatur? Quid? Si et ipse postea reconciliaretur Primiano, sicut ei reconciliatus est Felicianus eiusdem " plenarii concilii veridico ore " damnatus, sicut ibi eorum verba recitantur, tunc esset episcopus, an forte non admitteretur, quia sacrilegium schismatis quem coinquinaverit potest mundari, sicut potuit Felicianus, quem vero canes mortui collo suspensi immundum fecerint non potest expiari? Vellem scire quid ad haec dicunt tam manifesta, tam publica, tam recentia, qui nobis antiquas calumnias suas quasi nostra crimina obiciunt. Quisquis eorum arbitratur me falsa iactare, quid magnum est, quid difficile, ut animae suae curam gerens pergat Membressam, quaerat an facta sint ista et defendat, si potest? Si enim dicit recte ista schismaticis fieri quos trecenti et decem donatistae episcopi damnaverunt, non murmurent quando aliqua patiuntur, quamvis numquam talia passi sint, quos ab unitate Christi schisma fecisse non trecentorum et decem, sed totius orbis auctoritate convincimus. Si autem dicit levia esse quae passus est Salvius, quaero utrum, si aliquem donatistarum episcoporum saltare cogeret imperator et nolenti facere bestias ignesque minaretur, non mallet illa perpeti quam illud admittere, et cum passus esset, utrum non eum isti inter sanctos martyres recitarent. Graviora ergo passus est Salvius, cum quo saltatum est, quam si vivus arsisset. Nam si cuiquam eorum haec duo proponerentur, utrum mallet non ipse saltare sed saltari secum quam vivus incendi, non dubitatur quid eum electurum esse respondeant. Si autem dicit nihil aliud impetrasse a proconsule Primianistas, nisi ut per Abitinenses Salvius de basilica pelleretur, illos autem sua sponte fecisse quidquid ei postea crudeliter turpiterque fecerunt, cur non sibi dicit sic etiam posse catholicos nihil aliud ab imperatoribus petere, nisi ut isti de basilicis quas nomine sacrilego retinent excludantur, illos autem sua sponte regia potestate et honestate servata in sacrilegos vindicare multo mitius, quam Abitinenses, nulla imperiali lege, nulla iudiciaria iussione in Membressitanum Salvium vindicarunt ? Quibus rebus consideratis prius quid faciant et postea quid patiantur advertant, ne, cum adversus facta sua oculos claudunt et ad poenas suas oculos aperiunt, et hic frustra temporalia patiantur et in ultimo iudicio Dei etiam pro hoc ipso, quod frustra eos talibus molestiis ut emendaret ammonuit, aeterno supplicio puniantur. Non vetera replico, ubi fallunt quos possunt; breviter dico, praesentia ingero, digito ostendo: damnati Maximianistae recipiuntur, ignotae gentes arguuntur; Maximianistarum baptismus acceptatur, orbis terrarum baptismus exsufflatur. Ecce Assuritani, ecce Mustitani, ecce non longe mortuus Praetextatus, ecce adhuc vivus Felicianus, ecce nomina eorum inter damnatos Bagaiensi concilio gestis proconsularibus allegata; talibus recentibus et praesentibus factis quales ab initio fuerint satis indicant. Si quid pro huiusmodi perversitatibus et iniquitatibus patiuntur, si nolunt corrigi, saltem non audeant gloriari.